Adam Chętnik – Józef Psarski: dwie wizje formowania tożsamości narodowej i lokalnej na Kurpiach

• Authors: Plucińska Dorota

Title variants

EN

Adam Chętnik – Józef Psarski: Two Men – Two Visions Establishing National and Local Consciousness in Kurpie

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Adam Chętnik – regionalista i etnograf oraz Józef Psarski – lekarz i społecznik są współczesnymi bohaterami Kurpiowszczyzny, którzy dla niej ofiarowali lata pracy, wysiłku i cały dorobek materialny, zostawiając po sobie liczne dokonania oraz pamięć następnych pokoleń. Psarski, mimo że przyjechał do nieznanej mu Kurpiowszczyzny, traktował ją jak miejsce zadomowione, a sam czuł się tutaj zakorzeniony, Chętnik tutaj się urodził, był więc jednym z Kurpiów, wrośniętym w lokalność, którą pragnął docenić i dowartościować. Ich działalność miała charakter prekursorski. Psarski antycypował kierunki rozwoju oświaty: społecznej odpowiedzialności za edukację (kształcenie zawodowe zgodnie ze specyfiką i potrzebami regionu oraz zapewnianie młodzieży odpowiedniej opieki medycznej i socjalnej), konieczność wychowywania młodych ludzi w duchu szacunku i tolerancji, uświadamiania im ich roli społecznej w najbliższej i dużej ojczyźnie. Chętnik nowatorsko wykorzystywał regionalistyczne badania nad folklorem do promowania tożsamości lokalnej Kurpiów. Jego praca badawcza odnosiła się do przeszłości, by na jej bazie odkrywać relacje w teraźniejszości. Taka działalność wyprzedzała idee regionalizmu o kilkadziesiąt lat. Na podstawie bogatego dzieła życia pozostawionego przez Chętnika oraz dorobku Psarskiego widać wyraźnie dwudziestowieczne dylematy inteligenta na rozdrożu kultur, człowieka poszukującego samorealizacji w społeczeństwie, świadomego huma- nisty w jak najszerszym rozumieniu tego słowa, sytuującego się w przestrzeni kulturowej prowincji (z dala od centrum – Warszawy) oraz pogranicza (Mazur).

EN

Adam Chętnik – regionalist and ethnographer-, and Józef Psarski – physician and social worker – are two outstanding personalities of post-war Kurpeie. Both men dedicated a considerable part of their time, energy and personal funds to the study of the cultural heritage and future development of this particular region which they considered their home, leaving be- hind them a wide range of accomplishments as a legacy for generations to come. Psarski was a non-native to Kurpie where he arrived after WW II. It was a region entirely foreign to him, but he adapted admirably well and struck roots before long. Chętnik however was a native to this region, a born Kurp, intimately wedded within the regional community, familiar with its peo- ple, local habits and history, which all he desired to see appropriately appreciated and valued. Both men’s accomplishments were of groundbreaking character. Psarski seemed to anticipate the future course of education: he was aware of the local community’s responsibility for the education of the next generations (he initiated among others vocational training oriented towards the local requirements and furthered compulsory social and medical care). He understood the imperative of bringing up young persons in the spirit of mutual respect and the acceptance of your fellow-man and make them conscious of their individual role within the community of their local environment and the society of their home country. Chętnik put his research on re- gional folklore into service to promote a Kurpian ethnic identity, an approach unprecedented by then. He endeavored to build a bridge between the understanding of processes in the past and the explanation of current conditions. His approach anticipated the idea of regionalism by decades. The achievements of Chętnik and Psarski and their lifetime’s outstanding work demonstrate the quandary many representatives of XXth Century intelligentsia had to face. They were conscious humanists in the fullest sense of the word and found themselves put in a place where partially contradictory cultures met and overlapped. They strived for self-realization within their community, marooned in a remote cultural hinterland (far from the cultural centre of Warsaw) in the borderland of Mazuria.

Keywords

PL

Adam Chętnik; Józef Psarski; regionalizm; lokalizm; tożsamość narodowa; tożsamość lokalna; Kurpie

EN

Adam Chetnik; Józef Psarski; Kurpie; regionalism; localism; ethnic/national identity; local identity

• Publisher: Wyższa Szkoła Informatyki i Ekonomii TWP
• Journal: Warmińsko-Mazurski Kwartalnik Naukowy, Nauki Społeczne
• Year: 2015
• Issue: 2
• Pages: 9-27

Dates

published

2015-05-20

Contributors

author

Plucińska Dorota

• Wyższa Szkoła Informatyki i Ekonomii TWP w Olsztynie

References

• Chętnik A., Co może zrobić młodzież na wsi, skład w Centrum Związku Kółek Rolniczych i w księgarni E. Wende, Warszawa 1918.
• Chętnik A., Gadki kurpiowskie, Towarzystwo Społeczno-Kulturalne „Pojezierze”, Olsztyn 1971.
• Chętnik A., Jak ginie Kurpiowszczyzna, wyd. autora, Nowogród 1935.
• Chętnik A., Jak się lud budził. Przyczynek do dziejów naszej oświaty narodowej. Wspomnienia z lat 1904 – 1906, Księgarnia Ludowa, Warszawa 1918
• Chętnik A., Mazurskim szlakiem. Opisy, obrazki, opowieści, gadki z pogranicza, Księgarnia Polska Towarzystwa Polskiej Macierzy Szkolnej, Warszawa 1939
• Chętnik A., Młodzież wiejska i jej organizacja, wyd. autora, Warszawa 1916.
• Chętnik A., Muzeum w Nowogrodzie. Wspomnienia, plany, wysiłki, refleksje na 25-lecie zapoczątkowania zbiorów nowogrodzkich 1909 – 1934, nakład autora, Nowogród nad Narwią 1935.
• Chętnik A., O Kurpiach, Wydawnictwo M. Arcta, Warszawa 1919.
• Chętnik T., Stach Konwa. Bohater Kurpiów, wielki patriota ziemii łomżyńskiej, pogromca Szwedów,Sasów i Moskali z okazji odsłonięcia pomnika 25 czerwca 1922 r.,redakcja „Głosu Puszczańskiego”, Warszawa 1922.
• Chętnik T., Adam Chętnik we wspomnieniach córki, [w:] Nadanie Ostrołęckiemu Towarzystwu Naukowemu imienia Adama Chętnika 4 października 1992 r., [red.] B. Gołębiowski i in., Ostrołęckie Towarzystwo Naukowe im. A. Chętnika, Ostrołęka 1992.
• Czymżański J., Dorobek badawczo-pisarski Adama Chętnika związany z regionem mazowiecko-kurpiowskim, [w:] Adam Chętnik Kurp i Polak. Materiały z sesji popularnonaukowej w setną rocznicę urodzin doc. dr. Adama Chętnika z dnia 19 października 1985 r. w Łomży, [red.] Cz. Brodzicki, Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Łomżyńskiej, Łomża 1987.
• Dobroński A., Adam Chętnik – Kurp i Polak, [w:] Adam Chętnik – Kurp i Polak. Materiały z sesji popularnonaukowej w setną rocznicę urodzin doc. dr. Adama Chętnika z dnia 19 października 1985 r. w Łomży, [red.] Cz. Brodzicki, Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Łomżyńskiej, Łomża 1987.
• Dobroński A., Patriotyzm Adama Chętnika, [w:] Adam Chętnik a współczesne badania kultury wsi kurpiowskiej, [red.] M. Drozd-Piasecka, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Łomża – Marianowo – Nowogród 1984.
• Gołota J., Ostrołęka. Miasto i powiat w okresie międzywojennym, Ostrołęckie Towarzystwo Naukowe, Ostrołęka 2000.
• Gołota J., Życie i działalność Józefa Psarskiego w okresie międzywojennym, [w:] Doktor Józef Psarski (1868 – 1953), [oprac.] J. Nowicka i in., Ostrołęckie Towarzystwo Naukowe im.A. Chętnika, Towarzystwo Przyjaciół Ostrołęki, Ostrołęka 2004.
• Józef Psarski. Człowiek, doktor, instruktor, [oprac.] M. Bednarczyk, Ostrołęka 1990 (maszynopis).
• Kalinowska B., Doktor Józef Psarski jako działacz narodowy i społeczny (do 1918 roku), [w:] Doktor Józef Psarski (1868–1953), [oprac.]J. Nowicka i in., Ostrołęckie Towarzystwo Naukowe im. A. Chętnika, Towarzystwo Przyjaciół Ostrołęki, Ostrołęka 2004.
• Kosmowska-Ceranowicz B., Adam Chętnik – muzealnik i badacz bursztynu, [w:] Adam Chętnik – Kurp i Polak. Materiały z sesji popularnonaukowej w setną rocznicę urodzin doc. dr. Adama Chętnika z dnia 19 października 1985 r. w Łomży, [red.] Cz. Brodzicki, Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Łomżyńskiej, Łomża 1987.
• Kozicki S., Historia Ligi Narodowej (okres 1887 – 1907), „Myśl Polska”, Londyn 1964.
• Kulaszyńska I., Wspomnienie o doktorze Psarskim, [w:] Doktor Józef Psarski 1868–1953, [wyb., wstęp] S. Pajka, Mazowiecki Ośrodek Badań Naukowych, Ostrołęka 1982.
• Laskiewicz H., Adam Chętnik o kulturze fizycznej wsi polskiej, [w:] Adam Chętnik – Kurp i Polak. Materiały z sesji popularnonaukowej w setną rocznicę urodzin doc. dr. Adama Chętnika z dnia 19 października 1985 r. w Łomży, [red.] Cz. Brodzicki, Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Łomżyńskiej, Łomża 1987.
• Latos A.M., Propozycje repertuarowe Adama Chętnika dla młodzieżowych teatrów amatorskich, [w:] Adam Chętnik – Kurp i Polak. Materiały z sesji popularnonaukowej w setną rocznicę urodzin doc. dr. Adama Chętnika z dnia 19 października 1985 r. w Łomży, [red.] Cz. Brodzicki, Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Łomżyńskiej, Łomża 1987.
• Maćkowiak H., Adam Chętnik – propagator oświaty pozaszkolnej, [w:] Adam Chętnik – Kurp i Polak. Materiały z sesji popularnonaukowej w setną rocznicę urodzin doc. dr. Adama Chętnika z dnia 19 października 1985 r. w Łomży, [red.] Cz. Brodzicki, Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Łomżyńskiej, Łomża 1987.
• Mierzejewski S., Wspomnienia, [w:] Doktor Józef Psarski (1868 – 1953), [oprac.] J. Nowicka i in., Ostrołęckie Towarzystwo Naukowe im. A. Chętnika, Towarzystwo Przyjaciół Ostrołęki, Ostrołęka 2004.
• Mioduchowska M., Wkład Adama Chętnik w tworzenie i rozwój ruchu młodzieży wiejskiej w Polsce (Związek Młodzieży Wiejskiej, junactwo), [w:] Adam Chętnik a współczesne badania kultury wsi kurpiowskiej, [red.] M. Drozd-Piasecka, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Łomża – Marianowo – Nowogród 1984.
• Obojski J., Wspomnienie o doktorze Psarskim, [w:] Dr Józef Psarski 1868–1953 [wyb., wstęp] S. Pajka, Mazowiecki Ośrodek Badań Naukowych, Ostrołęka 1982.
• Olszewski T., Doktor Józef Psarski jako patron Zespołu Szkół Zawodowych nr 1 w Ostrołęce, [w:] Doktor Józef Psarski (1868 – 1953), [oprac.] J. Nowicka i in., Ostrołęckie Towarzystwo Naukowe im. A. Chętnika, Towarzystwo Przyjaciół Ostrołęki, Ostrołęka 2004.
• Ostrołęcki Judym dr Józef Psarski, [red.] S. Malinowska, Towarzystwo Przyjaciół Ostrołęki, Warszawa 2010.
• Pajka S., Refleksje o doktorze, [w:] Dr Józef Psarski 1868 – 1953, [wyb., wstęp] S. Pajka, Mazowiecki Ośrodek Badań Naukowych, Ostrołęka 1982.
• Parzych Cz., Józef Psarski (maszynopis), [w:] Cmentarz parafialny w Ostrołęce,Ostrołęka 1997.
• Piaścik F., Adam Chętnik – na tle współczesnego mu środowiska społecznego, [w:] Adam Chętnik – Kurp i Polak. Materiały z sesji popularnonaukowej w setną rocznicę urodzin doc. dr. Adama Chętnika z dnia 19 października 1985 r. w Łomży, [red.] Cz. Brodzicki, Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Łomżyńskiej, Łomża 1987.
• Podziękowanie Jadwigi Chętnik, [w:] Adam Chętnik – Kurp i Polak. Materiały z sesji popularno-naukowej w setną rocznicę urodzin doc. dr. Adama Chętnika z dnia 19 października 1985 r. w Łomży, [red.] Cz. Brodzicki, Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Łomżyńskiej, Łomża 1987.
• Pokropek M., Adam Chętnik badacz Kurpiowszczyzny. Życie i twórczość publicystyczno-naukowa oraz działalność muzealna i oświatowa, Wydawnictwo Infrastruktury Społecznej Urzędu Wojewódzkiego w Ostrołęce, Ostrołęka 1992.
• Pokropek M., Adam Chętnik – życie i prace (1885 – 1967), [w:] Adam Chętnik a współczesne badania kultury wsi kurpiowskiej, [red.] M. Drozd-Piasecka, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Łomża – Marianowo – Nowogród 1984.
• Popiołek W., Wspomnienie o doktorze Psarskim, [w:] Dr Józef Psarski 1868–1953, [wyb., wstęp] S. Pajka, Mazowiecki Ośrodek Badań Naukowych, Ostrołęka 1982.
• Psarski J., Człowiek i alkohol, [w:] Doktor Józef Psarski (1868 – 1953), [oprac.] J. Nowicka i in., Ostrołęckie Towarzystwo Naukowe im. A. Chętnika, Towarzystwo Przyjaciół Ostrołęki, Ostrołęka 2004.
• Syska H., Adam Chętnik. Działacz, pisarz, badacz Kurpiowszczyzny, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1969.
• Chętnik A., Stach Konwa. Bohater Kurpiów, wielki patriota ziemi łomżyńskiej, pogromca Szwedów, Sasów i Moskali z okazji odsłonięcia pomnika 25 czerwca 1922 r., Nowogród, „Gość Puszczański”, Warszawa 1922.
• Czyż L., W 30-tą rocznicę śmierci Adama Chętnika – refleksje i wspomnienia, „Zeszyty Ostrołęckiego Towarzystwa Naukowego” 1997, nr 11.
• Nowotka M., Pogranicze kurpiowsko-mazurskie w pracach i działalności Adama Chętnika, „Zeszyty Ostrołęckiego Towarzystwa Naukowego” 1993, nr 7.
• Pajka S., Nasz doktor, „Tygodnik Ostrołęcki” 1984, nr 32.
• Pajka S., Ostrołęcki Judym,„Zielony Sztandar” 1982, nr 26.
• Pajka S., Wybitny Kurp w pocerowanej jesionce, „Kurpie” 2002, nr 3.
• Parzych Cz., Ostrołęcki Judym, „Kurpie 2003”, nr 5.
• Plucińska D., Społeczna potrzeba autorytetu w edukacji. O Józefie Psarskim – lekarzu, założycielu szkół, nauczycielu, harcerzu, „Artes Liberales” 2011, nr 1–2 (11–12).
• Psarski J., Przemówienie na kongresie kupiectwa i rzemiosła w Ostrołęce w dniu 21 czerwca 1936 r., „Jednodniówka” sierpień 1936 r.
• Pajka S., Adam Chętnik, http://www.zwiazekkurpiow.pl/portrety.php.
• Rudnicka H., Wspomnienie, [w:] Dr Józef Psarski 1868–1953, wyboru dokonał S. Pajka, Mazowiecki Ośrodek Badań Naukowych, Ostrołęka 1982

Identifiers

ISSN

2084-1140