Dokumentacja wzornikowa zabudowań plebańskich w Królestwie Polskim

• Authors: Majdowski Andrzej

Title variants

EN

Documentation concerning Models for Presbyteries in the Kingdom of Poland

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

EN

Sacral investments in the Kingdom of Poland were co n d u cted u p o n the basis of strictly observed regulations, pertaining above all to the principles of financing church architecture. The fundamental issues concerned the division of costs between the parishioners, the parish priest and the patron. Pertinent laws were issued in the years 1817-1837, w h en a classification o f parish buildings was performed. From 1817 to 1823 buildings located within the range of the church cemetery i.a. the church itself, bell tower, charnel house and sexton’s house, were made distinct, and funds for their construction and renovation were assigned. In 1837 a similar operation was performed as regards the presbytery — both residential an d other buildings. This procedure signified a distinction between the residential buildings provided for the parish priest and the curate, a separate building for the servants, a barn, stable, carriage house and shed. The investment obligations of both the parish priest and secular persons were precisely determined. The same legislation included documents concerning models of sacral architecture. It was announced in a decree issued in 1823, and the following year there appeared the first publication of this kind — Hilary Szpilowski’s Wzory kościołow parafialnych... (Models of Parish Churches...) (1753-1827). The plates presented predominantly Classicistic designs, including that of a Protestant church, as well as examples of a brick and wooden presbytery (fig. 1-2). Soon Chrystian Aigner (1746-1841) issued another publication entitled Budowy kościołow (Church Construction), which he discontinued following the presentation of plans of four Classicistic edifices. The elderly authors proposed a summary of their experiences, depicted in sophisticated forms, but already rather distant from progressive phenomena in European architecture. Since their endeavours were abandoned, the prototypes borrowed from the accomplishments of the two classics — not always faithfully copied — remained exclusive and aspired to the rank of canons. After a lengthy delay there appeared yet another publication of this variety (1849) entitled Plany normalne na zabudowania mieszkalne i ekonomiczne plebańskie w parafii klasy I, II, III (Normal Plans for Residential and Household Presbytery Buildings in Parishes of First, Second and Third Class). The author was Andrzej Gołoński (1799-1854) whose work constitutes the object of a typological and functional analysis conducted in this study. All the projects were intended for parishes in villages and small towns, where the basic source of subsistence was agriculture. Quite possibly, the foremost purpose of this initiative was to encourage brick constructions, especially in the provinces where timber was still readily applied. Nonetheless, it is quite unlikely that these proposals encountered great interest. They had appeared belatedly, and remained the last stage of processes initiated during the constitutional period between 1815 and 1830; moreover, they did not satisfy readers who cherished greater aspirations and who preferred more individualized buildings. Finally, the distance from the somber period which followed the January Uprising of 1863 was too brief. When it was ultimately replaced by a lively trend of sacral architecture, Gołoński’s documentation could be regarded solely as an anachronic testimony of the past (table I-VI).

• Publisher: Narodowy Instytut Dziedzictwa
• Journal: Ochrona Zabytków
• Year: 1993
• Issue: 2
• Pages: 132-147

Dates

published

1993

Contributors

author

Majdowski Andrzej

References

• H. Krzyżanowski, Ogolny pogląd na fabryki kościelne i na dozory kościelne. Warszawa 1863, s. 11.
• J. Leskiewiczowa i F. Ramotowska, Obraz Krolestwa Polskiego w okresie konstytucyjnym. Warszawa 1984, t. 1, s. 31.
• „O ściąganiu na rzecz kościoła 1/4 części pozzostałości po zmarłych beneficjentach wyznania rzymsko-katolickiego”. „Dziennik Praw”, t. 59, s. 381 n. 14.
• O budowie i restauracji kościołow w kraju naszym. „Pamiętnik Religijno-Moralny”, 1860, seria 2, t. 5, s. 74.
• O budowie kościoła parafialnego w Wiewcu. „Pamiętnik Religijno-Moralny”, 1862, seria 2, t. 9, s. 566.
• A. Hempel, Rozkład kosztow na budowę lub reparację za budowań kościelnych i kościołow. „Gazeta Sądowa”, 1880, nr 18, s. 142 n i nr 21, s. 168 n.
• W. Trzebiński, Podziały administracyjne Krolestwa Polskiego w okresie 1815-1918. „Dokumentacja Geograficzna ”, 1956, z. 4.
• H. Marconi, Zbior projektow architektonicznych przez..., Warszawa 1838-1843
• A. Idźkowski, Plany budowli (...) w rozmaitych stylach architektury przez..., Warszawa 1843.
• H. Szpilowski, Wzory Kościołow Parafialnych po Wojewodztwach Krolestwa Polskiego stawiać się mających, do wyboru Dozorom Kościelnym i dla użytku Budowniczych. Warszawa 1824.
• Ch. Aigner, Budowy kościołow. Część pierwsza zamykająca cztery projekta kościołow parafialnych rożnej wielkości w dzieivięciu tablicach przez..., Warszawa 1825.
• Aleksander Zabierzowski, Praktyczne budownictwo wiejskie. Zbior planow na budowle wiejskie w rozmaitych rozmiarach..., Seria I-II, Warszawa 1856-1862.
• S. Hiż, Zarys życia i tworczości Hilarego Szpilowskiego, BHS, 1954, nr 3, s. 337-8
• T.S. Jaroszewski, Nieznany projekt Hilarego Szpilowskiego, KAiU, 1963, nr 1.
• T. Bujański, Piotr Aigner jako teoretyk. „Rocznik Filozoficzny UJ”, t. 2, Krakow 1938;
• P. Biegański, Teoretyczne projekty kościołow Aignera, BHSziK, 1938, nr 4;
• T. Mańkowski, „Dawna Sztuka", 1939, nr 3, s. 253 n;
• T.S. Jaroszewski i M. Kwiatkowski, W sprawie genezy i oddziaływania teoretycznych projektow Piotra Aignera, BHS, 1957, nr 1, s. 75
• T. Jaroszewskiego, Piotr Chrystian Aigner, Warszawa 1965
• E. Szwankowski, Andrzej Gołoński— architekt zapomniany. KAiU, 1973, z. 1, s. 97-104,
• J. Rodkiewicz. Pierwsza politechnika polska 1825-1831. Krakow-Warszawa 1904, s. 8.
• S. Herbst, Architektura warszawska 1840- 1910. Warszawa 1947, s. 40. 42.
• J. Kurczewski, Biskupstwo wileńskie. Wilno 1912, s. 182.
• Piotr Świtkowski Budowanie miejskie, Warszawa 1782
• Anicent Czaki, Wzory budowli wiejskich (...) z wskazaniem zasad do oznaczania ich obszerności i obrachownaia kosztow..., Warszawa 1830.
• Karol Martin Budownik rolniczy czyli zbior treściwy wiadomości potrzebnych do projektowania, anszlagowania i budowania na wsi, Marymont 1860.
• J. Kamiński, Piśmiennictwo polskie rolniczo-technologiczne. Lwow 1836,
• M. Łodyńska-Kosińska, Katalog rysunkow architektonicznych z akt centralnych władz wyznaniowych. Warszawa 1981, s. 37.
• W. Gomulicki, Opowiadania o starej Warszawie. Warszawa I960, s. 487.
• F.M. Sobieszczański, Historya Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności, w: Rys historycznostatystyczny szpitali i innych zakładow dobroczynnych w Krolestwie Polskim. Warszawa 1872, s. 173 n. 49.
• Z. Bobrowski, Budynki użyteczności publicznej w Polsce wieku Oświecenia, „Studia i Materiały do Teorii i Historii Architektury i Urbanistyki”, Warszawa 1961, t. 3, s. 65-8. 50.
• J. Łukaszewicz, Krotki opis kościołowparochialnych (...) w dawnej diecezji poznańskiej. Poznań 1858, t. 1, s. LVIII-LXVII.
• A. Brykczyński, Dom Boży to jest praktyczne wskazowki budowania, naprawiania i utrzymywania kościołow (wyd. I w r. 1886) Warszawa 1897, s. 227-9
• L. Gościcki, Budowa Suńątyni (wyd. I w r. 1916), Płock 1947, s. 147.
• J. Ankiewicz, O architekturze gotyckiej pod względem historycznym i estetycznym. „Biblioteka Warszawska”, 1849, z. 4, s. 35
• Ostoja, Kilka słow o architekturze narodowej. „Kronika Wiadomości Krajowych i Zagranicznych”, 1860, nr 16, s. 3.
• R. Krajewski, O architekturze narodowej. „Gazeta Codzienna”, I860, nr 125, s. 1.

Identifiers

ISSN

0029-8247