LIKWIDACJA UKRAIŃSKIEJ POWSTAŃCZEJ ARMII NA TLE POLSKICH DOŚWIADCZEŃ W PROWADZENIU DZIAŁAŃ PRZECIWPARTYZANCKICH W XX WIEKU

• Authors: Żyła Marek

Title variants

EN

LIQUIDATION OF THE UKRAINIAN INSURGENT ARMY AS AN EXAMPLE OF THE POLISH COUNTERINSURGENCY IN 20TH CENTURY

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

Polskie Siły Zbrojne po raz pierwszy przeprowadziły działania przeciwpartyzanckie w czasie wojny polsko-ukraińskiej 1918-1919 oraz polsko-radzieckiej 1919-1920, podejmując akcje przeciwko ugrupowaniom nieregularnym, działającym z inspiracji przeciwnika na tyłach wojsk polskich. Głównymi działaniami żołnierzy Wojska Polskiego było odcinanie od zaplecza materiałowego i ludnościowego i systematyczne rozbijanie grup partyzanckich. Nie wypracowano przy tym ogólnych instrukcji działań nieregularnych. Pierwsze dni II wojny światowej zweryfikowały te zaniechania, kiedy oddziały Wojska Polskiego musiały zmierzyć się z niemiecką piątą kolumną oraz antypolskimi wystąpieniami ludności ukraińskiej. Problem stanowiły zwłaszcza dobrze zorganizowane niemieckie grupy dywersyjne, podległe wywiadowi III Rzeszy (np. ustanowiona we Wrocławiu specjalna Kampfgruppe), które przeprowadziły szereg skutecznych akcji na terenie Polski. W późniejszym okresie wojny jak i po jej zakończeniu przejawem działalności przeciwpartyzanckiej była walka z oddziałami Ukraińskiej Powstańczej Armii, prowadzona najpierw przez oddziały samoobrony i jednostki Armii Krajowej, a następnie przez Armię Czerwoną i oddziały Wojska Polskiego, przy czym – wzorem sowieckim – jednym z jej głównych przejawów były czystki etniczne w postaci przymusowych przesiedleń ludności

EN

Polskie Siły Zbrojne po raz pierwszy przeprowadziły działania przeciwpartyzanckie w czasie wojny polsko-ukraińskiej 1918-1919 oraz polsko-radzieckiej 1919-1920, podejmując akcje przeciwko ugrupowaniom nieregularnym, działającym z inspiracji przeciwnika na tyłach wojsk polskich. Głównymi działaniami żołnierzy Wojska Polskiego było odcinanie od zaplecza materiałowego i ludnościowego i systematyczne rozbijanie grup partyzanckich. Nie wypracowano przy tym ogólnych instrukcji działań nieregularnych. Pierwsze dni II wojny światowej zweryfikowały te zaniechania, kiedy oddziały Wojska Polskiego musiały zmierzyć się z niemiecką piątą kolumną oraz antypolskimi wystąpieniami ludności ukraińskiej. Problem stanowiły zwłaszcza dobrze zorganizowane niemieckie grupy dywersyjne, podległe wywiadowi III Rzeszy (np. ustanowiona we Wrocławiu specjalna Kampfgruppe), które przeprowadziły szereg skutecznych akcji na terenie Polski. W późniejszym okresie wojny jak i po jej zakończeniu przejawem działalności przeciwpartyzanckiej była walka z oddziałami Ukraińskiej Powstańczej Armii, prowadzona najpierw przez oddziały samoobrony i jednostki Armii Krajowej, a następnie przez Armię Czerwoną i oddziały Wojska Polskiego, przy czym – wzorem sowieckim – jednym z jej głównych przejawów były czystki etniczne w postaci przymusowych przesiedleń ludności had no choice but use the art of war innovatively. They hastily worked out general rules of couterguerilla tactics. The first day of World War II drastically verified foregoing views on the role of antiguerilla activities. A major problem the Polish units had to face was the so called fifth column. The Germans got thoroughly prepared for conducting subversion activities in the Polish support area. Before the outbreak of war the Wrocław Abwehra outpost established a special formation (Kampfgruppe). Its task was to conduct subversion activities before the outbreak of war. Fighting the Ukrainian Insurgent Army is another example of counterguerilla activities conducted initially by Polish selfdefence groups and the Polish Home Army, and since 1944 by regular Polish military units. The Ukrainian’s main form of warfare was depolonisation. The ending of military activities with the Germans did not stop Polish-Ukrainian struggle. The solution of the Ukrainian issue adopted by the Polish militaryadministrative authorities was to use Stalin-style of nationality policy. They followed ways practiced by the Soviets, namely suppressing whole ethnic groups. In this model the activities were based on military-police pacification of the territory, forced resettlement and using the rule of collective responsibility.

Keywords

PL

działania nieregularne; przeciwpartyzantka; Armia Krajowa; Ukraińska Powstańcza Armia; Akcja „Wisła”

EN

irregular activities; counterinsurgency; Home Army; Ukrainian Insurgent Army; Operation “Vistula”

• Publisher: Wyższa Szkoła Biznesu i Przedsiębiorczości w Ostrowcu Świętokrzyskim
• Journal: Ante Portas – Studia nad Bezpieczeństwem
• Year: 2016
• Volume: 2(7) Obrona Terytorialna i jej rola we współczesnych systemach bezpieczeństwa
• Pages: 65-81

Contributors

author

Żyła Marek

References

• Dekret o używaniu wojska w wypadkach wyjątkowych, Dz.Pr. 1919, nr 1, poz. 80
• Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 19 marca 1928 r. o postępowaniu doraźnem, Dz.U. 1928, nr 33, poz. 315
• Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 26 marca 1934 r. w sprawie zmiany rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 18 kwietnia 1919 r. o sposobie użycia wojska dla zabezpieczenia porządku publicznego, Dz.U. 1934, nr 29, poz. 244
• Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 22 maja 1939 r. o zmianie rozporządzenia Rady Ministrów o sposobie użycia wojska dla zabezpieczenia porządku publicznego, Dz.U. 1939, nr 52, poz. 328
• Rozporządzenie Rady Ministrów o sposobie użycia wojska dla zabezpieczenia porządku publicznego, Dz.Pr. 1919, nr 35, poz. 276
• Czerniakiewicz J., Czerniakiewicz M., Przesiedlenia ludności w Europie 1915-1959, Warszawa 2005
• Drozd R., Ukraińcy w Polsce 1944-1947 - losy, postawy, nastroje, [w:] Akcja „Wisła”, red. J. Pisuliński, Warszawa 2003
• Filar W., Eksterminacja ludności polskiej na Wołyniu w drugiej wojnie światowej, Warszawa 1999
• Gondek L., Działalność Abwehry na terenie Polski 1933-1939, Warszawa 1974
• Grünberg K., Nazi-Front Schlesien. Niemieckie organizacje polityczne w woj. śląskim w latach 1933-1939, Katowice 1963
• Grünberg K., Sprengel B., Trudne sąsiedztwo. Stosunki polskoukraińskie w X–XX wieku, Warszawa 2005
• Gryciuk G., Akcja „Wisła” na tle innych przymusowych migracji w ówczesnej Europie, [w:] Akcja „Wisła”, red. J. Pisuliński, Warszawa 2003
• Hauser P., Kolonista niemiecki na ziemiach polskich w XIX i XX wieku – mit i rzeczywistość, Poznań 1994
• Hryciuk G., Straty ludności na Wołyniu w latach 1941-44, [w:] Polska – Ukraina: trudne pytania, t. 5
• Hryciuk G., Straty ludności w Galicji Wschodniej w latach 1941-45, [w:] Polska – Ukraina: trudne pytania, t. 6
• Instrukcja dla asystencji wojskowej, Dowództwo Okręgu Korpusu nr V, Kraków 1924
• Jakubczak R., Marczak J., Obrona terytorialna Polski na progu XXI wieku, Warszawa 1998
• Jasiak M., Zwalczanie partyzantki ukraińskiej przez Wojsko Polskie w latach 1944-1947, [w:] Działania przeciwpartyzanckie. Historia i współczesność, red. L. Wyszczelski, J. Ślipiec, Warszawa 2006
• Kacprzak P., Niemiecka mniejszość narodowa w polsce w latach 1919-1939, „Prace Instytutu Prawa i Administracji PWSZ w Sulechowie”, <http://www.bibliotekacyfrowa.pl/Content/34657/008.pdf>
• Kusiak F., Akcja „Wisła” 1947, Wrocław 1994
• Mała Encyklopedia Wojskowa, t. 2, Warszawa 1970
• Mazur G., Problemy przesiedlenia Polaków z Ukrainy i Ukraińców z Polski w latach 1945-1946, [w:] Polska – Ukraina: trudne pytania, t. 8
• Misiło E. (red.), Akcja „Wisła”. Dokumenty, Warszawa 1993
• Motyka G., Od rzezi wołyńskiej do akcji „Wisła”, Kraków 2011
• Motyka G., Polska reakcja na działania UPA – skala i przebieg akcji odwetowych, [w:] Antypolska akcja OUN-UPA 1943-1944, red. G. Motyka, D. Libionka, Warszawa 2003
• Motyka G., Ukraińska partyzantka 1942-1960, Warszawa 2006
• Pisuliński J., Pomiędzy komunistyczną władzą a Ukraińską Powstańczą Armią. Ludność polska z terenów objętych konfliktem polskoukraińskim: losy, postawy, nastroje [w:] Akcja „Wisła”, red. J. Pisuliński, Warszawa 2003
• Poliszczuk W., Akcja „Wisła”. Próba oceny, Toronto 1997
• Poliszczuk W., Dowody zbrodni OUN i UPA. Integralny nacjonalizm ukraiński jako odmiana faszyzmu. Działalność ukraińskich struktur nacjonalistycznych w latach 1920-1999, t. 2, Toronto 2000
• Poliszczuk W., Fałszowanie historii najnowszej Ukrainy. Wołyń – 1943 i jego znaczenie, Warszawa 1996
• Prus E., Atamania UPA. Tragedia Kresów, Wrocław 1996
• Prus E., Operacja „Wisła”, Wrocław 1996
• Raitz von Frentz Ch., „Deutscher Volksverband”. A Lesson Forgotten: Minority Protection Under the League of Nations: the Case of the German Minority in Poland, 1920-1934, Münster 1999
• Relacja Adama Stefana Kotuły, żołnierza baonu fortecznego KOP „Sarny”, [w:] Wrzesień 1939 na Kresach w relacjach, wybór i oprac. Cz. Grzelak, Warszawa 1999
• Romanowski W., ZWZ-AK na Wołyniu 1939-1944, Lublin 1993
• Siemaszko W., Siemaszko E., Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na ludności polskiej Wołynia w latach 1939-1945, Warszawa 2008
• Sikorski F., Kabewiacy w akcji „Wisła”, Warszawa 1989
• Stawecki P., Polityka wojskowa Polski 1921-1926, Warszawa 1981
• Stobniak–Smogorzewska J., Kresowe osadnictwo wojskowe 1920-1945, Warszawa 2003
• Szawłowski R., Akcja „Wisła” w świetle prawa, [w:] Stosunki polskoukraińskie w latach 1939-2004, red. B. Grott, Warszawa 2004
• Szcześniak A., Szota W., Droga do nikąd. Działalność Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów i jej likwidacja w Polsce, Warszawa 1973
• Szefer A., Piąta kolumna na Śląsku w przededniu wybuchu wojny i w pierwszych tygodniach okupacji, [w:] Śląsk i Zagłębie Dąbrowskie w walce z okupantem hitlerowskim 1939-1945. Materiały z sesji naukowej zorganizowanej w 30 rocznicę najazdu hitlerowskiego na Polskę, Katowice 1970
• Torzecki R., Polacy i Ukraińcy. Sprawa ukraińska w czasie II wojny światowej na terenie II Rzeczpospolitej, Warszawa 1993