Pozostały tylko drzewa… Historia kościoła katolickiego św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty w Pile

• Authors: Fijałkowski Marek

Title variants

EN

Only trees remained… History of the Catholic Church of St. John the Baptist and St. John the Evangelist in Pila (Piła)

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł omawia historię kościoła katolickiego pod wezwaniem Świętych Janów w Pile od chwili powstania pierwszego drewnianego kościoła w XV w. do momentu wysadzenia w powietrze ruin spalonej w 1945 r. świątyni. Przedstawia etapy budowy kościoła murowanego od 1619 do 1844 r., kiedy to stanęły dwie ceglane wieże. Dzieje świątyni zaprezentowane zostały na tle historii miasta. Uwypuklona została rola Kościoła jako ostoi polskości w latach 1815–1945. Część trzecia omawia losy spalonego obiektu i nieudane próby jego odbudowy zakończone wysadzeniem ruin kościoła w grudniu 1975 r.

EN

The article discusses the history of the Catholic church of Saint Johns in Pila (Piła), from the moment when the first wooden church was built in the 15th century, until the ruins of the temple, burnt down in 1945, were blown up. It shows the stages of building a brick church from 1619 to 1844, when two brick towers were erected. The history of the temple was presented against the background of the city’s history. The role of the church as a refuge of Polishness in the years 1815–1945 was emphasized. The third part discusses the fate of the burnt object and unsuccessful attempts to rebuild it, which ended with blowing up the ruins of the church in December 1975.

Keywords

PL

Piła; kościół katolicki pw. św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty

EN

Pila (Piła); the Catholic Church of St. John the Baptist and St. John the Evangelist

• Publisher: Biblioteka Wyższego Seminarium Duchownego Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej
• Journal: Rocznik Skrzatuski
• Year: 2022
• Volume: 10
• Pages: 139-164

Contributors

author

Fijałkowski Marek

• Muzeum Okręgowe w Pile, starszy kustosz i kierownik działu historycznego

References

• Archiwum Autora. Relacja Zdzisława Zamorskiego z 15.12.1999 r.
• Archiwum Salezjańskie Inspektorii Pilskiej. Materiały archiwalne dotyczące wysadzenia kościoła ze zbioru Zdzisława Zamorskiego, przekazane przez Piotra Zamorskiego, bez sygn.
• Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków. T. Piła, Marek Głazik, Notatka służbowa z wyjazdu służbowego do Ministerstwa Kultury i Sztuki Zarządu Muzeów i Ochrony Zabytków w sprawie skreślenia z rejestru zabytków ruiny kościoła św. Jana w Pile, Piła, 10.X.1975.
• Bąk, Ludwik. „Jan Ignacy Bocheński – życie i dzieło”. Rocznik Nadnotecki 9 (1978): 43.
• Bąk, Ludwik. Ziemia wałecka w dobie reformacji i kontrreformacji w XVI–XVIII w. Piła: Wydawnictwo Ekolog, 1999.
• Bocheński, Jan Ignacy. Historia kościoła parafialnego w Wałczu. Spisana na podstawie prawdziwych dokumentów i wiarygodnych autorów przez Jana Ignacego Bocheńskiego proboszcza wałeckiego w roku 1790, red. Ludwik Bąk. Wałcz: Urząd Miasta, 2002.
• Boese, Karl. Geschichte der Stadt Schneidemühl. Schneidemühl: Die Grenzwacht, 1935.
• Boras, Zygmunt, Zbigniew Dworecki. Piła, zarys dziejów. Piła: Urząd Miejski, 1993.
• Chwaliszewski, Roman. Niepospolici Pilanie. Piła, 1989.
• Chwaliszewski, Roman. Z działalności Konsulatu Rzeczpospolitej pilskiej w Pile w latach 1922–1939. Piła, 1984.
• Fijałkowski, Marek. „Z dziejów kościoła św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty w Pile”. Kronika Wielkopolski 1, 93 (2000): 69–79.
• Fijałkowski, Marek, Tomasz Wola. Z dziejów Kościoła Ewangelickiego w Pile. Piła, 2009.
• Fijałkowski, Marek. Ziemie północnej Wielkopolski w dobie Księstwa Warszawskiego. Informator wystawy. Piła, 2007.
• Fijałkowski, Marek. „«Studnia Nieszczęścia» w Pile. Album Teodora Graszyńskiego”. Kronika Wielkopolski 2, 134 (2010): 118–122.
• Fijałkowski, Marek. „A znaku Rodła nie można było nosić. Relacje działaczy Związku Polaków w Niemczech w zbiorach Muzeum Okręgowego w Pile”. Kronika Wielkopolski 1, 161 (2017): 77–93.
• Fijałkowski, Marek. „95-lecie chóru «Halka» w Pile”. Kronika Wielkopolski 1, 45 (2013): 135–140.
• Fijałkowski, Marek. „Wybrane problemy przemian demograficznych zachodzących w Pile w latach 1945–2000”. W: Zarys dziejów Piły w latach 1945–2000, red. Marek Fijałkowski, 22–35. Poznań–Piła: Expansja Advertising, Urząd Gminy w Pile, 2013.
• Fijałkowski, Marek. Piła na fotografiach Romana Zaranka. Piła: Zakład Poligraficzny Henryk Górowski, 2010.
• Fijałkowski, Marek. Rada Ludowa w Pile 1918–1919. Piła: Studio K2 Krzysztof Rauhut, 2018.
• Jasiek, Antoni. Polski kościół P.W. św. Jana Chrzciciela w Pile, 5. Niedatowany maszynopis w zbiorach autora.
• Klimkowski, Jan. „Piła to także moje miasto”. Tygodnik Pilski 8 (2010): 22–23.
• Kohte, Julius. Die Kunstdenkmäler des Regierungsbezirk Bromberg. T. 4. Berlin: Verlag von Julius Springer, 1897.
• Księga Uposażenia Diecezji Poznańskiej z Roku 1510, red. Józef Nowacki. Poznań, 1950.
• Lange, Egon. Schneidemühl – Zeittafel zur Geschichte der Stadt Schneidemühl. Bielefeld: Egon Lange, 1998.
• Lutyński Konrad. „Materiały Archiwalne Archidiecezjalnego w Poznaniu do kościelnych dziejów Piły”. W: Piła w źródłach archiwalnych. Materiały z sesji naukowej, red. Roman Chwaliszewski, 61. Piła: Towarzystwo Miłośników Miasta Piły, 1988.
• Łukaszewicz, Józef. Krótki opis historyczny kościołów parochialnych w dawnej dyecezyi poznańskiej. T. 1. Poznań: Księgarnia Jana Konstantego Żupańskiego, 1858.
• Nadolny, Anastazy. „Deutschkatholizismus ks. Jana Czerskiego w zaborze pruskim 1844–1859, część I”. Studia Pelplińskie (1978): 151–182.
• Początek, Michał. „Antoni Drożyński – polski lekarz w dziewiętnastowiecznej Pile”. Kronika Wielkopolski 1, 145 (2013): 32–39.
• Powiatowa i Miejska Biblioteka Publiczna im. Pantaleona Szumana w Pile. Materiały Archiwalne, Korespondencja z lat 1967–1970.
• Raczyński, Edward. Wspomnienia Wielkopolski. T. 2. Poznań, 1843.
• Rogalanka, Anna. Kościół św. Jana – kosztorys szczegółowy odbudowy, 111/4. T. 3. Kosztorys szczegółowy na roboty zabezpieczeniowe kościoła św. Jana w Pile z lipca 1958 r.
• Rogalanka, Anna. Kościół parafialny p.w. św. Jana Chrzciciela i Ewangelisty w Pile, woj. poznańskie. Dokumentacja historyczna…, Poznań 1956. Maszynopis w zbiorach BDZ Poznań Oddział Piła, 111/16.
• Rola, Jarosław. „Archeologiczne badania wykopaliskowe w Pile w latach 2012–2014”. Kronika Wielkopolski 3, 155 (2015): 58–64.
• Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu. T. 8, cz. 3, z. 3, red. Antoni Gąsiorowski. Poznań: Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, 1997.
• Stanisław Staszic MDCCLV–MDCCCXXVI. Księga pamiątkowa, red. Zygmunt Kukulski. Lublin, 1928.
• Stukowski, Joseph. Do końca w Pile. Tłum. Wolfgang Pietrowski. Piła: Maciej Świetlicki, 2006.
• Szugalski, Tomasz. „Uposażenie proboszcza pilskiego w XVI–XVIII wieku”. Studia Koszalińsko-Kołobrzeskie 7 (2002): 183–191.
• Szugalski, Tomasz. „Proboszczowie i komendarze pilscy w latach 1815–1914”. Studia Koszalińsko-Kołobrzeskie 6 (2001): 155–162.
• Szugalski, Tomasz. „Polskie nauczanie religijne w kościele św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty w Pile w XIX w.”. Studia Koszalińsko-Kołobrzeskie 5 (2000): 69–83.
• Świerzawska-Wojciechowska, Maria. Kościół pw. NMP i św. Jana Chrzciciela w Pile. Maszynopis w posiadaniu autora.
• Usurski, Maciej. „Jak Samuel Targowski dla królowej Konstancji miasto Piłę wymierzył”. Kronika Wielkopolski 1, 157 (2016): 5–20.
• Walczak, Ryszard. „Źródła do dziejów Piły z archiwów w Bydgoszczy, Merseburgu i Berlinie –Dahlem”. W: Piła w źródłach archiwalnych. Materiały z sesji naukowej, red. Roman Chwaliszewski, 49. Piła: Towarzystwo Miłośników Miasta Piły, 1988.
• Wąsowicz, Jarosław. „Okoliczności zburzenia kościoła św. Janów w Pile”. W: Władze wobec kościołów i związków wyznaniowych w Wielkopolsce w latach 1970–1980, red. K. Białecki, 189–203. Poznań: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Oddziałowe Biuro Edukacji Publicznej, 2010.
• Westpfahl, Franz. Die Apostolische Administratur Schneidemühl. Schneidemühl: Verlag des Johannesboten, 1928.
• Wojtkowski, Andrzej. Historja Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Poznaniu. Rocznik PTPN. T. 50. Poznań: Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, 1928.
• „Z życia katolickiego”. Przewodnik Katolicki 26.06.1932 r., 26 (1932): 411.