Wielkość i struktura gospodarstw domowych w Siemiatyczach w 1807 roku

• Authors: Joanna Schmidt

Title variants

EN

The Size and Composition of Households in Siemiatycze in 1807

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W artykule przedstawiono wyniki badań nad strukturą i wielkością gospodarstw domowych w społeczności rzymskokatolickiej w Siemiatyczach. Celem było odkrycie ustalenie modelu gospodarstw domowych. Brytyjski demograf John Hajnal wprowadził podział kontynentu europejskiego na dwie strefy: zachodnią, która charakteryzowała się m.in. dominacją gospodarstw prostych, dużą liczbą komorników i służby, oraz wschodnią, w której większość gospodarstw było wielorodzinnych, a służby i komorników niewiele. Badacze z innych krajów zaczęli wskazywać na większe zróżnicowanie form rodzinnych. Pytanie więc brzmi: czy społeczność z Siemiatycz, znajdujących się na wschodnich obszarach ziem polskich, zbliżona była do wschodniego czy zachodniego wzorca. Odpowiedź uzyskano, analizując spis ludności parafii rzymskokatolickiej z 1807 roku. Posłużono się typologią gospodarstw domowych autorstwa Petera Lasletta. Wyniki badań pokazują, że cechy demograficzne gospodarstw siemiatyckich bliższe były modelowi typowemu dla Europy Zachodniej niż Wschodniej. Zdecydowana większość gospodarstw były to jednostki rodzinne proste (77%). Udział służby domowej oraz komorników wśród domowników był większy niż we wschodnim modelu i zbliżony do wielkości zaobserwowanych w miastach centralnej Polski i zachodniej Europy. Siemiatyczanie po zawarciu związku małżeńskiego szybko się usamodzielniali, a ci, którzy pozostawali w gospodarstwie rodziców, godzili się na ich dominację, bowiem nie zaobserwowano zwyczaju, aby starzy rodzice zrzekali się funkcji kierownika gospodarstwa domowego.a

EN

The article presents the results of the research into the structure and size of households in the Roman Catholic community of Siemiatycze. It has been written to identify the dominant model of households. John Hajnal, a British demographer, introduced a division of the European continent into two spheres: western, which may be characterised, inter alia, by the dominance of simple households with a high number of servants and tenants; and eastern, where the majority of households were multi-family with a low number of servants and tenants. Researchers from various countries have begun to highlight an increasing diversity of family forms. The main question is whether the community of Siemiatycze – which is situated in eastern Poland – is closer to eastern or western model. The answer was found while analysing the 1807 census of the Roman Catholic parish in question. The typology of households that has been used was created by Peter Laslett. The results indicate that demographic features of the Siemiatycze households were closer rather to the model typical of western Europe. The overwhelming majority of households were simple family units (77%). The participation rate of servants and tenants was higher than the one in the eastern model and similar to the quantities in the towns of central Poland and western Europe. The inhabitants of Siemiatycze after contracting a marriage quickly became independent, and the ones who stayed on in their parents’ households accepted their dominance, as there were no cases of renouncing the function of household heads by the parents.

Keywords

PL

gospodarstwo domowe; struktura; typologia Petera Lasletta; model; Siemiatycze

EN

household; structure; Peter Laslett’s typology; model; Siemiatycze

• Publisher: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego
• Journal: Przeszłość Demograficzna Polski
• Year: 2017
• Volume: 39
• Pages: 141-166

Contributors

author

Joanna Schmidt

• Uniwersytet w Białymstoku, Wydział Historyczno-Socjologiczny

References

• Archiwum Diecezjalne w Drohiczynie. Zespół Akt Parafialnych Wniebowzięcia NMP w Siemiatyczach, III/S/4. Księga spisu parafialnego parafii Siemiatycze.
• Wąsicki, Jan. Pruskie opisy miast polskich. Departament białostocki. Poznań: Wydawnictwo Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, 1964.
• Bogucka, Maria. „Rodzina w mieście polskim w XVI–XVII w. Wprowadzenie w problematykę”. Przegląd Historyczny 74 (1983), 3: 495–507.
• Budzyński, Zbigniew. Kresy południowo wschodnie do końca XVIII w. T. 3. Przemyśl: TPN w Przemyślu, Uniwersytet Rzeszowski, 2005.
• Chlebowski, Bronisław, Władysław Walewski, według planu Fulipa Sulmierskiego, red. Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego. T. 10. Warszawa: Nakładem Władysława Walewskiego, 1880.
• Dobroński, Adam. „Siemiatycze pod zaborem rosyjskim”. W: Studia i materiały do dziejów Siemiatycz, red. Henryk Majecki, 83–115. Warszawa: PWN, 1989.
• Fauve-Chamoux, Antoinette. „Rodzina a gospodarstwo w Europie przedprzemysłowej (XVI–XVIII wiek)”. Studia Podlaskie 5 (1995): 133–148.
• Flandrin, Jean L. Historia rodziny. Pokrewieństwo, dom, seksualność w dawnym społeczeństwie. Warszawa: Aletheia, 2015.
• Gieysztorowa, Irena. Wstęp do demografii staropolskiej. Warszawa: PWN, 1976.
• Guzowski, Piotr. „Geneza europejskiego modelu małżeństwa”. Przeszłość Demograficzna Polski 31 (2012): 7–41.
• Hajnal, John. „Two Kinds of Preindustrial Household Formation System”. W: Family Forms in Historic Europe, red. Richard Wall, Jean Robin, Peter Laslett, 65–104. Cambridge: Cambridge University Press, 1983.
• Holona, Emil. „Ludność miasta Pszczyna w świetle spisu z 1846 r.”. Przeszłość Demograficzna Polski 4 (1971): 151–169.
• Jańczak, Julian. „Dom, gospodarstwo i rodzina wiejska w Wieluńskiem u schyłku XVIII stulecia”. W: Celem nauki jest człowiek… Studia z historii społecznej i gospodarczej ofiarowane Helenie Madurowicz-Urbańskiej, red. Piotr Franaszek, 107–139. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001.
• Kaser, Karl. „The Balkan Joint Family: Redefining a Problem”. Social Science History 18 (1994), 2: 243–269.
• Kopczyński, Michał. „Ludzie starzy w chłopskich i szlacheckich gospodarstwach domowych w Koronie u schyłku XVIII wieku”. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 1 (2010): 111–119.
• Kopczyński, Michał. Studia nad rodziną chłopską w Koronie w XVI–XVIII w. Warszawa: Wydawnictwo Krupski i Spółka, 1998.
• Kuklo, Cezary. „Czy społeczeństwo polskie regulowało liczbę dzieci w rodzinach”. Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych 51/52 (1990/1991): 19–55.
• Kuklo, Cezary. Demografia Rzeczypospolitej przedrozbiorowej. Warszawa: Wydawnictwo DIG, 2009.
• Kuklo, Cezary. „Gospodarstwa osób starszego pokolenia w miastach na ziemiach polskich w epoce późnofeudalnej”. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 58 (2010), 1: 121–133.
• Kuklo, Cezary. Kobieta samotna w społeczeństwie miejskim u schyłku Rzeczypospolitej szlacheckiej. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 1998.
• Kuklo, Cezary. „O porzucaniu dzieci w osiemnastowiecznej Warszawie”. W: Ars historiae, historiae artis. Prace ofiarowane profesorowi Andrzejowi Wyrobiszowi, red. Ewa Dubas-Urwanowicz, Józef Maroszek, 235–253. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2012.
• Kuklo, Cezary. „Urodzić się i zestarzeć w małym mieście staropolskim”. W: Między Zachodem i Wschodem. Studia ku czci profesora Jana Staszewskiego. T. 2, red. Jarosław Dumanowski, 345–353. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2003.
• Kwaśny, Zbigniew. „Rodzina chłopska na Śląsku w XVIII i połowie XIX w.”. W: Pamiętnik XV Powszechnego Zjazdu Historyków Polskich. T. 2: Przemiany społeczne a model rodziny, red. Anna Żarnowska, 23–32. Gdańsk–Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 1995.
• Laslett, Peter. „Family and Household as Work and Kin Group: Areas of Traditional Europe Compared”. W: Family Forms in Historic Europe, red. Richard Wall, Jean Robin, Peter Laslett, 513–564. Cambridge: Cambridge University Press, 1983.
• Laszuk, Anna. Ludność województwa podlaskiego w drugiej połowie XVII wieku. Białystok–Warszawa: Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych, Białostockie Towarzystwo Naukowe, 1999.
• Maroszek, Józef. „Rzemiosło w miastach podlaskich w XVI–XVIII w.”. W: Studia nad produkcją rzemieślniczą w Polsce (XIV–XVIII w.), red. Maria Kwapień, Józef Maroszek, Andrzej Wyrobisz, 88–195. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1976.
• Miodunka, Piotr. „Wielkość rodziny i gospodarstwa domowego w miastach południowej Małopolski w XVII i XVIII w.”. Przeszłość Demograficzna Polski 37 (2015), 2: 129–149.
• Miesiąc-Stępińska, Anna, Konrad Rzemieniecki, „Greckokatolicka rodzina chłopska w ziemi chełmskiej w końcu XVIII w.”. Rocznik Dziejów Społecznych i Gospodarczych 59 (2009), 91 110.
• Najdus, Walentyna. „Rodzina i domownicy rzemieślnika polskiego w latach 1772–1918 na podstawie materiałów małopolskich”. W: Społeczeństwo polskie XVIII i XIX w. Studia o rodzinie, red. Janina Leskiewicz, 13–81. T. 9. Warszawa: PWN, 1991.
• Nietyksza, Maria. „Urbanizacja doby przemysłu a przemiany demograficzne”. W: Przełomy w historii. XVI Powszechny zjazd Historyków Polskich. Wrocław 15–18 września 1999 roku. Pamiętnik, red. Krzysztof Ruchniewicz, Jakub Tyszkiewicz, Wojciech Wrzesiński. T. 3, cz. 1, 275–283. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2001.
• Obraniak, Włodzimierz. „Sytuacja demograficzna komorników i czeladzi chłopskiej w wieluńskiem w końcu XVIII w.”. Przeszłość Demograficzna Polski 2 (1968): 109–117.
• Okólski, Marek, Anna Fihel. Demografia. Współczesne zjawiska i teorie. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2012.
• Poniat, Radosław. Służba domowa w miastach na ziemiach polskich od połowy XVIII do końca XIX wieku. Warszawa: Wydawnictwo DIG, 2014.
• Poniat, Radosław. „Wiek opuszczania rodzinnych gospodarstw domowych w epoce stanisławowskiej w świetle zeznań sądowych”. Przeszłość Demograficzna Polski 35 (2014): 7–40.
• Rzemieniecki, Konrad. „Cykl rozwojowy gospodarstwa chłopskiego na przykładzie wsi parafii Będków (na podstawie spisu ludności z 1791 r.)”. Przeszłość Demograficzna Polski 26 (2005): 117–130.
• Rzemieniecki, Konrad. „Rodzina i gospodarstwo chłopskie w ziemi wieluńskiej i powiecie
• ostrzeszowskim w końcu XVIII wieku”. Przeszłość Demograficzna Polski 29 (2010): 29–68.
• Szołtysek, Mikołaj. „Households and Family System in Early Modern Europe”. W: The Oxford Handbook of Early Modern European History, 1350–1750. Vol. 1: Peoples and Place, red. Hamish Scott. Oxford: Oxford University Press, 2015.
• Szołtysek, Mikołaj. „Mikrodemografia rodziny staropolskiej: kategorie współzamieszkiwania a rodzinne sytuacje opiekuńcze ludzi starych”. W: Ludzie starzy i starość na ziemiach polskich od XVIII do XXI wieku. T. 1: Aspekty społeczno-kulturowe, red. Agnieszka Janiak-Jasińska, Katarzyna Sierakowska, Andrzej Szwarc, 98–131. Warszawa: Wydawnictwo DiG, 2016.
• Wielkość i struktura gospodarstw domowych w Siemiatyczach w 1807 roku 165 Szołtysek, Mikołaj. „Three Kinds of Preindustrial Household Formation System in Historical Eastern Europe: A Challenge to Spatial Patterns of the European Family”. The History of The Family 13 (2008), 3: 225–257.
• Szukała, Michał. „Piaseczno w połowie XIX wieku – struktury gospodarstw domowych i ruchliwość społeczna mieszkańców”. Przegląd Historyczny 53 (2012), 4: 885–997.
• Wall, Richard. „Characteristic of European Family and Household System”. Historical Social Research 23 (1998), 1/2: 44–66.
• Wall, Richard. „Elderly Persons and Members of Their Household in England and Wales from Preindustrial Times to the Present”. W: Aging in the Past. Demography, Society and Old Age, red. David Kertzer, Peter Laslett, 81–106. Berkeley: University of California Press, 1995.
• Wyrobisz, Andrzej. „Typy funkcjonalne miast polskich XVI–XVIII w.”. Przegląd Historyczny 72 (1981), 1: 25–49.

Identifiers

DOI

https://orcid.org/0000-0003-0148-7095