Groby dziecięce w kulturze wielbarskiej

• Authors: Skóra Kalina

Title variants

EN

Infant Burials in Wielbark Culture

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

EN

The aim of the study was to identify regular fea- tures in the funerary rites of the Wielbark Culture people, i.e., types of burial, grave furnishings, and the character of infant burials found in cemeteries of these people. Analysis based mainly on graves of infans I and infans II individuals (or children aged respectively 0-6 and 7-15 years). The investigated sample included 369 assemblages. Not all the known children’s graves were eligible for analysis, as close to 300 further graves could not be classified reliably to either age group due to their damaged condition and imprecise determination. The taboo which apparently existed in the Wielbark Culture limited in a significant manner the number of objects which accompanied the dead (i.a., weapons, tools). We have evidence that also burials of children adhered these general rules but it is notable that assortment and number of categories of grave goods were more modest. The main difference in comparison to graves of older individuals (imenis-senilis) is the smaller number of dress accessories which are represented mainly by a single fibula and a handful of beads. Dress accessories become increasing- ly more numerous in graves of older children. In some of these burials (of infans II individuals) several fibulae, buck- les and assorted ornaments are found, but it is only in the graves of iuvenis (15-19 year old) individuals that we see the adoption of adult costume. The presence or spindle-whorls, needles or awls, hook needles, whetstones or quern stones and knives, on many occasions, present also in graves of babies, suggests that the nature of these offerings was symbolic. Categories of objects which definitely did not belong to the world of children include, first of all, silver bracelets, metal neck-rings and spurs. Also absent from the analysed series were globe-shaped pendants and banded pendants, bronze vessels, glass counters, tweezers and ear spoons, as well as fire steels. The presence of damaged objects in childrens graves possibly meant to be used in their original or some other function suggest that the children’s world was recognised by the adults as being separate from theirs. Items which occur in the deposits just once or very rarely are more likely the expression of individual parental emotions than a reflection of some general funerary tradition. The only deposit featuring an element of weaponry (apart from spurs) which is noted in double graves of an adult male and child, are arrowheads discovered in a barrow at Kitki. Spurs in male graves make their appearance only in burials of iuvenis individuals and this was the age, also in case of girls, when they entered the adult world and acquired full rights. Burials of newborns or babies, admittedly not numerous, suggest that at least some of the infants were entitled to independent burial, perhaps, even right from the time they were born. We have no way of knowing at present whether limited evidence on the burial of these smallest of children results from neglect in burying them, some archaeologically elusive form of burial, or could it be that the death rate in this group among the Wielbark Culture people was lower than we think? In comparison to the Przeworsk Culture, double burials of children with another individual were common in the Wielbark Culture community. Next to a contemporary demise of two or three people which, presumably, would have been the main impulse to bury them in one grave, we have to take into account emotional motivation. Next to coterminous burials in cemeteries of the Wielbark Culture we find graves which were deposited in succession within a short time interval; this is suggested by the custom of inserting secondary graves into already existing ones. The tendency was to add to a skeleton grave of an adult a cremation or inhumation burial of a child, but the reverse is not uncommon either (Table 2). In terms of form, infant burials do not depart from the norms used in case of adult individuals. The remains of infants have been discovered in coffins or other sorts of stone or wooden structures. They are recorded also with burials of adults under barrows, and not rarely, as independent barrow burials (e.g. Nowy Łowicz, Barrow 41).

• Publisher: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego
• Journal: Światowit
• Year: 2012
• Volume: Tom VII (XLVIII), fasc. B
• Pages: 139-164

Contributors

author

Skóra Kalina

References

• EDDA POETYCKA, tłum. A. załuska-Stromberg, Wrocław 1986.
• JORDANES, Getica, tłum. E. zwolski, Lublin 1984.
• PAWEŁ DIAKON, Historia Longobardów, tłum. H. Pietruszczak, zgorzelec 2002.
• PLINIUSz STARSzY,Naturalis historia, http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Pliny_the_Elder/home.html
• PLUTARCH Z CHERONEI, Moralia, tłum. z. Abramowiczówna, Ossolineum, Warszawa 2005.
• SAGA O GUNNLAUGU WĘŻOWYMJĘZYKU, tłum. A. załuska-Stromberg, Wrocław 1968.
• SAGA O NJALUSPALONYM, tłum. A. załuska-Stromberg, Poznań 1968.
• SAGA RODU Z LAXDALU, tłum. załuska-Stromberg, Poznań 1973.
• TACYT, Dzieła, tłum. S. Hammer, Warszawa 2004.
• TACYT, Germania, tłum. T. Płóciennik, wstęp i komentarz J. Kolendo, [Fontes Historiae Antiquae, vol. X], Poznań 2008.
• ANDRAŁOJć M., STOLPIAK B., 2004 Pochówki dzieci z cmentarzyska kultury przeworskiej w Gąskach, stan. 18 [in:] Dusza maluczka, a strata ogromna, W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński eds, [Funeralia Lednickie. spotkanie 6], Poznań, p. 217-221.
• ANDRZEJOWSKI J., MARTENS J., 1995 The Moberg Files - Case Study Lasy [in:] Nunc de Suebis dicendum est. Studia archaeologica et historica Georgii Kolendo ab amici et discipuli dicata, J. Andrzejowski, M. Mielczarek eds, Warszawa, p. 47-67.
• ANDRZEJOWSKI J., ŻÓRAWSKA A., 2002 Cmentarzysko kultury wielbarskiej na stan. 1 w Nadkolu, woj. mazowieckie [in:] varia Barbarica. zenoni Woźniak ab amicis dicta, J. Andrzejowski ed., [Monumenta Archaeologica Barbarica. Series Gemina, vol. I], Warszawa-Lublin, p. 29-80.
• ANDRZEJOWSKI J., ŻÓRAWSKA A., BIBORSKI M., KAPLA W., 2002, Grób 122 z cmentarzyska kultury wielbarskiej w Jartyporach na Podlasiu. Nowe materiały do badań nad obrząd kiempogrzebowym wgockim kręgu kulturowym [in:] Badania wykopaliskowe w Polsce północno-wschodniej i na zachodniej Białorusi w latach 2000-2001. Materiały z konferencji, 6-7 grudnia 2001 roku, Białystok M. Karczewska, M. Karczewski eds, Białystok 2001, p. 253-263.
• ARIES PH., 1960, Lenfant et la vie familiale sous lancien regime, Paris.
• BALKE B., 1971 Żeńskie (?) cmentarzysko z okresu późnorzymskiego w miejscowości Kłoczew, pow. Ryki, MatStar I, p. 317-363.
• BARANKIEWICZ B., 1959 Cmentarzysko z okresu rzymskiego w Grodzisku Mazowieckim, MatStar 5, p. 191-229.
• LA BAUME W., 1928 Ausgrabungen bei Praust, Kreis Danziger Hohe (1925 und 1926), Blatter fur deutsche Vorgeschichte 4, 1926, p. 1-9.
• BECK H., 1970 Germanische Menschenopfer in der literarischen Uberlieferung [in:] Vorgeschichtliche Heiligtumer und Opferplatze in Mittel- und Nordeuropa, H. Jankuhn ed., Gottingen, p. 240-258.
• BEILKE-VOIGT I., 2004 Kinderdefizite und Kinderfriedhofe - zur Sonderstellung des Kindes im Bestattungsritual anhand archaolo- gischer und ethnologischer Quellen, Ethnografisch-Archaologische Zeitschrift 45, p. 271-272.
• BLOCH M., PARRY J., 1982 Introduction: Death and the Regeneration ofLife [in:] Death and the Regeneration of Life, M. Bloch, J. Parry eds, Cambridge.
• BOKINIEC E., SOSNOWSKI W., 2001, Wstępne wyniki badań cmentarzyska kultury wielbarskiej w Linowie, gm. Swiecie n/Osą, woj. kujawsko-pomor¬skie, stanowisko 6, Wiadomości Arch Liv, 1999-2001, p. 147-152.
• BUDYNEK G., OLĘDZKI M., 1986, Cmentarzysko ciałopalne ludności kultury wielbarskiej w Grębocinie, woj. toruńskie, FontAPos 35, p. 151-168.
• BURSCHE A., OKULICz-KOzARYNJ., 1999, groby z monetami rzymskimi na cmentarzysku kultury wielbarskiej w weklicach koło Elbląga [in:] COMHLAN. Studia z archeologii okresu przedrzymskiego i rzymskiego w Europie środkowej dedykowane Teresie Dąbrowskiej w 65. rocznicę urodzin, J. Andrzejowski ed., Warszawa, p. 141-163.
• CZARNECKA K., 1990, struktura społeczna ludności kultury przeworskiej. próba rekonstrukcji na podstawie źródeł archeologicznych i analizy danych antropologicznych z cmentarzysk, Warszawa.
• DĄBROWSKA T., 2002, Cmentarzysko kultury przeworskiej w Kołaczu, stan. 2, gm. Mrozy, pow. Mińsk Mazowiecki, woj. mazowieckie [in:] varia Barbarica. zenoni Woźniak ab amicis dicata, J. Andrzejowski ed. [Monumenta Archaeologica Barbarica, series Gemina, vol. I], Warszawa-Lublin, p. 219-262.
• DĄBROWSKA T., 2007 o rozplanowaniu cmentarzysk kultury przeworskiej, Acta Universitatis Lodziensis, Folia Archaeologica 25, p. 251-265.
• DELIMATA M., 2004 Dziecko w polsce średniowiecznej, Poznań.
• DERKS H., 1997, Alter und Geschlecht - biologische Parameter als Instrument sozialer Differenzierung in der alteren romischen Kaiserzeit, Ethnografisch-Archaologische zeitschrift 38, fasc. 3-4, p. 531-550.
• DOLLHOPF K.-D., 2002, Die verschwundenen Kinder. Bemerkungen zum Kinderdefizit bei Bestattungen auf fruhmittelalterlichen Graberfeldern, Archaologisches Korrespondenzblatt 32, p. 151-159.
• DZIERZYKRAY-ROGALSKI T., JASKANIS J., 1961, Grób szkieletowy dziecka z późnego okresu rzymskiego, odkryty w 1959 r. w Białowieży, pow. Hajnówka, Rocznik Białostocki 1, p. 283-291.
• ETHELBERG P., 2000, Skovgarde. Ein Bestattungsplatz mit reichen Frauengrabern des 3. Jhs. n. Ch. auf Seeland, K0benhavn.
• GAŁĘZOWSKA A., 2007 Obrządek pogrzebowy kultury wielbarskiej w Wielkopolsce, Acta Universitatis Lodziensis: Folia Archaeologia 25, p. 155-234.
• VAN GENNEP A., 2006, Obrzędy przejścia. Systematyczne studium ceremonii, Warszawa.
• GŁADYKOWSKA-RZECZYCKA J., 1987, Wstępne opracowanie materiałów kostnych z cmentarzyska w Nowym Targu w woj. elbląskim, datowanego na VII/VI w.p.n.e. - Vw. n.e. [in:] Badania archeologiczne w woj. elbląskim w latach 1980-83, A. Pawłowski ed., Malbork, p. 307-338.
• GŁADYKOWSKA-RZECZYCKA J., PUDŁO A., 2003, Próba odtworzenia struktury morfologiczno-demograficznej ludności pochowanej na cmentarzysku z okresu rzymskiego w Pruszczu Gdańskim, stanowisko 7 [in:] XIII Sesja Pomorzoznawcza, vol. 1: Od epoki kamienia do okresu rzymskiego, M. Fudziński, H. Paner eds, Gdańsk, p. 319-333.
• GODŁOWSKI K., 1960 Studia nad stosunkami społecznymi w okresach późnolateńskim i rzymskim w dorzeczu Odry i Wisły. Próba interpretacji cmentarzysk, Warszawa-Wrocław.
• GOETTEH.R., 1986 Die Bulla, Bonner Jahrbuch 186, p. 133-164.
• GRABARCZYK T., 1997, Kultura wielbarska na Pojezierzach Krajeńskim i Kaszubskim, Łódź.
• GREEN M., 1998 Humans as ritual victims in the laterprehistory of western Europe, Oxford Journal of Archaeology 17, fasc. 2, p. 169-189.
• GRZELAKOWSKA E., 1991 Pochówki dziecięce z cmentarzyska kultury wielbarskiej w Odrach, Acta Universitatis Lodziensis, Folia Archaeologica 12, p. 73-103.
• GRZYMKOWSKI A. 1980 Modła, gm. wiśniewo, woj. ciechanowskie [InformatorArcheologiczny 1980], Warszawa, p. 123-124.
• GRZYMKOWSKI A. 1986 wstępne wyniki badań na birytualnym cmentarzysku ciałopalnym i szkieletowym z okresu rzymskiego w modle, gm. wiśniewo, woj. Ciechanów, Sprawozdania Archeologiczne 38,1985, p. 223-258.
• HAHUŁA K., 1988 Kultura wielbarska na ziemi Dobrzyńskiej [in:] Kultura wielbarska w młodszym okresie rzymskim I,J. Gurba, A. Kokowski eds, Lublin, p. 87-103.
• HAHUŁA K., 1992a Dalsze badania w Nowym Łowiczu. Kurhan 63, Koszalińskie zeszyty Muzealne, vol. 19, p. 53-112.
• HAHUŁA K., 1992b Cmentarzysko kultury wielbarskiej w Janowie, woj. toruńskie, Wiadomości Arch LII, 1991-1992, p. 141-155.
• HAHUŁA K., 1998, wyniki dotychczasowych badań na cmentarzyku ludności kultury wielbarskiej w Nowym Łowiczu, gm. Kalisz pomorski, woj. koszalińskie, kurhan 62 [in:] XII Sesja Pomorzoznawcza, M. Dworaczyk, P. Krajewski, E. Wilgocki eds, [Acta Archaeologica pomoranica, vol. I], Szczecin, p. 105-112.
• HAHUŁA K., WOŁĄGIEWICZ R., 2001, Grzybnica. Ein Graberfeld mit Steinkreisen der Wielbark-Kultur in Pommern, [Monumenta Archaeologica Barbarica, vol. VIII], Warszawa-Koszalin.
• HAMLING A., 1957 Grób szkieletowy z okresu rzymskiego odkryty w Krzęcinie, pow. Choszczno, MatZachPom 3, p. 17-23.
• HENNEBERG M., OSTOJA-ZAGÓRSKIJ., PIONTEK J., STRZAŁKO J., 1975 Główne założenia teoretyczno-metodyczne oraz możliwości badań biologii populacji pradziejowych w Europie środkowej, Przegląd Arch 23, p. 187-231.
• HEYDECK J., 1892 Das Graberfeld von Kl. Koslau, Kr. Neidenburg, Sitzungberichte der Altertumsgeselschaft, Prussia 17, p. 171¬178.
• HEYM W., 1939 Totenhauser der Gotten in Mosgau, Kr. Rosenberg, Prussia Zeitschrift fur Heimatkunde 33, fasc. 1-2, p. 171¬178.
• ILUK J., 1997 prawo rzymskie doby chrześcijańskiej w obronie dzieci [in:] Dziecko w kulturach świata, W. Pałubicki ed., [Miscellanea Anthropologica et Sociologica, vol. 5], Gdańsk, p. 71-96.
• JANIKOWSKI J., 1973, Sprawozdania z badań ratowniczych przeprowadzonych na cmentarzyskach kultury wenedzkiej w Podwiesku (stanowisko 4)pow. Chełmno, Rocznik Muzeum w Toruniu 5, p. 187-197.
• JASKANIS J., 1996, Cecele. Ein Graberfeld der Wielbark-Kultur in Ostpolen [Monumenta Archaeologica Barbarica, vol. II], Kraków.
• JASKANIS J., 2005, Krysice. Ein Graberfeld der Przeworsk- und Wielbark-Kultur in Ostpolen,[Monumenta Archaeologica Barbarica, vol. X], Warszawa.
• JERSZYŃSKA B., 2004, Procesy wzrastania i rozwoju oraz ich uwarunkowania w średniowiecznych populacjach ludzkich, Poznań.
• KAJZER L., WALENTA K., KMIECIŃSKIJ., 1968 Przedmioty codziennego użytku [in:] Odry. Cmentarzysko kurhanowe z okresu rzymskiego w powiecie choj¬nickim, [Acta Archaeologica Lodziensia, vol. 15], Łódź, p. 67-90.
• KAZIMIERCZAK E., 1980, Pochówkipóżnolateńskie i z wczesnego okresu wpływów rzymskich w Nowym Targu, woj. Elbląg, Sprawozdania Archeologiczne 32, p. 135-160.
• KAZIMIERCZAK E., WICHROWSKA E., 1983 Tysiąc lat starożytnej nekropoli, Z otchłani wieków 49, p. 37-47.
• KAZIMIERCZAK E., WICHROWSKA E., 1987 Wielokulturowe cmentarzysko w Nowym Targu w świetle badań w latach 1974-1980 [in:] Badania archeologiczne w woj. elbląskim w latach 1980-83, A. Pawłowski ed. Malbork, p. 289-306.
• KEMPISTY A., 1968 Birytualne cmentarzysko z późnego okresu rzymskiego w miejscowości Brulino-Koski, pow. ostrów Mazowiecka, Wiadomości Arch XXXII, 1966-67, p. 409-450.
• KEMPISTY A., OKULICZ J., 1965 Periode romaine tardive et periode des migrations despeuples en Masovie [Inventaria Archaeologica, vol. 15], Łódź-Warszawa, pl. 88-95.
• KIETLIŃSKA A., 1963 Struktura społeczna ludności kultury przeworskiej, Mat Star 9, p. 7-85.
• KMIECIŃSKIJ., BLOMBERGOWA M., WALENTA K., 1968 Cmentarzysko kurhanowe ze starszego okresu rzymskiego w Węsiorach w pow. kartuskim, Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi: Seria Archeologiczna 5, p. 37-121.
• KMIECIŃSKI J. (ed.), 1968 Odry. Cmentarzysko kurhanowe z okresu rzymskiego w powiecie chojnickim [Acta Archaeologica Lodziensia, vol. 15], Łódź.
• KOKOWSKI A., 1993a Trzynasty sezon badań stanowiska nr 15 w Masłomęczu,gm. Hrubieszów, Sprawozdania z badań terenowych Katedry Archeologii UMSC w 1992 roku, p. 9-14.
• KOKOWSKI A., 1993b Gródek nad Bugiem. Cmentarzysko grupy masłomęckiej. Część 1 [Lubelskie Materiały Archeologiczne, vol. VII, 1], Lublin.
• KOKOWSKI A., 1994, Masłomęcz, st. 15, gm. Hrubieszów, woj. zamojskie [Informator Archeologiczny 1990], Warszawa, p. 61-62.
• KOKOWSKI A., 1995, Schatze der Ostgoten, Stuttgart.
• KOKOWSKI A., 1998, Cmentarzyska ludności grupy masłomęckiej, Studia Antropologiczne 5, p. 65-89.
• KOKOWSKI A., 1999, Archeologia Gotów. Goci w Kotlinie Hrubieszowskiej, Lublin.
• KOKOWSKI A., 2005, Starożytna Polska. Od trzeciego stulecia przed narodzeniem Chrystusa do schyłku starożytności, Warszawa.
• KOKOWSKI A., 2007, Goci. Od Skandzy do Campi Gothorum (od Skandynawii do Półwyspu Iberyjskiego), Warszawa.
• KOLBL S., 2004, Das Kinderdefizit imfruhen Mittelalter - Realitat oder Hypothese? – Zur Deutung demographischer Strukturen in Graberfeldern, Tubingen.
• KOLENDO J., 2008 Komentarze [in:] Publiusz Korneliusz Tacyt, Germania, trad. T. Płóciennik [Fontes Historiae Antiquae, vol. X], Poznań, p. 105-205.
• KOMOSA U. 1997, Spędzanie płodu, dzieciobójstwo i ofiary z dzieci formą kontroli urodzeń w wybranych kulturach świata [in:] Dziecko w kulturach świata, W. Pałubicki ed., [Miscellanea Anthropologica et Sociologica, vol. 5], Gdańsk, p. 230-237.
• KONTNY B., 2003, Broń jako wyraz zmian w obrządku pogrzebowym. Analiza zestawów uzbrojenia w kulturze przeworskiej od młodszego okresu wpływów rzymskich do początków wędrówek ludów, Swiatowit IV (XLV), fasc. B, 2002, p. 101-143. KONTNY B., NATUNIEWICZ-SEKUŁA M., 2010, „Jeździec bez głowy" et alii, czyli znaleziska ostróg z cmentarzyska kultury wielbarskiej w Weklicach [in:] Terra Barbrica, Studia ofiarowane Magdalenie Mączyńskiej w 65 rocznicę urodzin, A. Urbaniak et al. eds [Monumenta Archaeologica Barbarica. Series Gemina, vol. II], p. 333-345.
• KOWALSKI P., 1998, Leksykon znaki świata. Omen, przesąd, przeznaczenie, Warszawa-Wrocław.
• KOZAK-ZYCHMANN W., 1996, Charakterystyka antropologiczna ludności Lubelszczyzny z młodszego okresu rzymskiego, Lublin.
• KRASNODĘBSKI D., DULINICZ M., SAMOJLIK T., OLCZAK H., B. JĘDRZEWSKA B., 2008 Cmentarzysko ciałopalne kultury wielbarskiej w Uroczysku Wielka Kletna (Białowieski Park, woj. podlaskie), Wiadomości Arch LX, p. 361-376.
• KRAUSSE D., 1998, Infantizid. Theoriegeleitete Uberlegungen zu den Eltern-Kind-Beziehungen in ur-undfruhgeschichtlicher und antiker Zeit [in:] Studien zur Archaologie der Kelten, Romer und Germanen in Mittel und Westeuropa, A. Muller-Karpe ed., Rahden/Westf., p. 313-352.
• KREUTZER G., 2000, Kinder [in:] Reallexikon der Germanischen Altertumskunde 16, Berlin-New York, p. 528-534.
• KUHARENKO U.V., 1980, Mogil‘nik Brest-Trisin, Moskva.
• KURASIŃSKI T., 2004, Dziecko i strzała. Zproblematyki wyposażania grobów w militaria na terenie Polski wczesnopiastowskiej (XI-XII wiek) [in:] Dusza maluczka, a strata ogromna, W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński eds., [Funeralia Lednickie. Spotkanie 6]. Poznań, p. 131-141.
• KURASIŃSKI T., 2009 Militaria jako element wyposażenia wczesnośredniowiecznych pochówków dziecięcych - próba interpretacji na przykładzie znalezisk z ziem polskich, Archeologia Polski LIV, fasc. 2. p. 209-248.
• KURPIEWSKI A., 2008 Cmentarzysko kultury wielbarskiej w Gostkowie [Supplementa Monumenta Studia Gothica, vol. 1], Lublin.
• KURZYŃSKA M., SOSNOWSKI W., 2007, Obrządek pogrzebowy ludności kultury wielbarskiej w późnym okresie wpływów rzymskich i wczesnejfazie wędrówek ludów w północno-wschodniej części Ziemi Chełmińskiej [in:] Nowe materiały i interpretacje. Stan dyskusji na temat kultury wielbarskiej, M. Fudziński, H. Paner eds, Gdańsk, p. 403-432.
• KVETANOVA I., 2008, Deti stredodunajskych Germdnov. Analyza hrobov deti a mladistvych, Slovenska Archeológia 56, fasc. 1, p. 21-60.
• LEWICKA-RAJEWSKA U., 2004 Arabskie opisanie Słowian. Źródła do dziejów średniowiecznej kultury, Prace Etnologiczne 15, Wrocław.
• LIANA T., PIĘTKA-DABROWSKA T., 1960, Sprawozdanie z badań ratowniczych przeprowadzonych w 1959 r. na stanowisku I w Werbkowicach-Kotorowie, pow. Hrubieszów, Wiadomości Arch XXVIII, p. 142-173.
• LOHRKE B., 2004, Kinder in der Merowingerzeit. Graber von Madchen und Jungen in Alemannia, [Freiburger Beitrage zur Archaologie und Geschichte des ersten Jahrtausends, vol. 9], Rahden/Westf.
• LUND HANSEN U., 1995, Himling0je - Seeland - Europa. Ein Graberfeld der jungeren romischen Kaiserzeit aufSeeland, Seine Bedeu- tung und International en Beziehungen [Nordiske Fortidsminder B, vol. 13,], K0benhavn.
• ŁOŚ J., 2005, Pochówek w łodzi z początków naszej ery odkryty na Pojezierzu Krajeńskim, Materiały do Dziejów Kultury i Sztuki Bydgoszczy i Regionu 10, p. 61-65.
• MACHAJEWSKI H., 2002, Cmentarzysko ludności kultury wielbarskiej w Szczypkowicach, woj. pomorskie [in:] Varia Barbarica. Zenoni Woźniak ab amicis dicata, J. Andrzejowski ed. [Monumenta Archaeologica Barbarica, Series Gemina, vol. I], Warszawa-Lublin, p. 311-332.
• MACHAJEWSKI H., SIKORSKI A., 1981, Cmentarzysko ludności kultury wielbarskiej wLutomiu,gm. Sieraków, woj. Poznań, FontAPos 32, p. 13-23.
• MADYDA-LEGUTKO R., RODZIŃSKA-NOWAKJ., ZAGóRSKA-TELEGAJ., 2004 Pochówki dzieci z cmentarzyska kultury przeworskiej w Opatowie, stan. 1, woj. śląskie-próba interpretacji [in:] Dusza maluczka, a strata ogromna, W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński eds [Funeralia Lednickie. Spotkanie 6], Poznań, p. 199-215.
• MAKIEWICZ T., 1991, Wyniki badań kurhanu kultury wielbarskiej w Łężcach na terenie północno-zachodniej Wielkopolski, Sprawo¬zdania Archeologiczne 43, p. 265-277.
• MALINOWSKI T., 1999, Narzędzia dźwiękowe i instrumenty muzyczne z okresu wpływów rzymskich w Polsce, Przegląd Arch 47, p. 45-59.
• DE MAUSE L., 1974, The History of Childhood, New York.
• MAZUROWSKA N., 1968a Analiza antropologiczna grobów ciałopalnych z cmentarzyska w Węsiorach, pow. Kartuzy, Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi: Seria Archeologiczna 5, p. 149-170.
• MAZUROWSKA N., 1968b analiza antropologiczna grobów ciałopalnych z cmentarzyska w odrach, pow. Chojnice, [in:] Odry. Cmentarzysko kurhanowe z okresu rzymskiego w powiecie chojnickim, J. Kmieciński ed., [acta Archaeologica Lodziensia, vol. 15], Łódź, p. 91-108.
• MĄCZYŃSKA M., DUDEK A., 2003, Badania cmentarzyska z wczesnego okresu żelaza i z okresu rzymskiego w Babim Dole-Borczu, powiat Kartuzy, stanowisko 2 [in:] XIII Sesja Pomorzoznawcza, vol. 1, Od epoki kamienia do okresu rzymskiego, M. Fudziński, H. Paner eds, Gdańsk, p. 271-275.
• MIKUCKI P., 1997 pozycja dziecka w starożytnym Egipcie, [in:] Dziecko w kulturach świata, W. Pałubicki ed. [Miscellanea Anthropologica et Sociologica, vol. 5, Gdańsk, p. 54-61.
• MITKOWA-SzUBERT K., 1982, Cmentarzysko z okresu wpływów rzymskich w Komsinie, woj. Płock, Wiadomości Arch 47, p. 121-133.
• NATUNIEWICz-SEKUŁA M., OKULICz-KOzARYN J., 2011, Weklice, a cemetery of the Wielbark Culure on the Eastern margin ofVistula delta (Excavations 1984-2004), [Monumenta Archaeologica Barbarica, vol. XviI], Warszawa.
• NIEWĘGŁOWSKI A., 1983, Dwa cmentarzyska z okresu rzymskiego w Goździku, gm. Borowie, woj. Siedlce, Sprawozdania Archeologiczne 35, p. 131-159
• DI NOLA A.M., 2006, Tryumf śmierci. Antropologia żałoby, Kraków.
• OKULICz-KOzARYN J., 1992, Centrum kulturowe z pierwszych wieków naszej ery u ujścia Wisły, Barbaricum 2, p. 137-155.
• PAULI L., 1975, Keltischer Volksglaube. Amulette und Sonderbestattungen am Durrnberg bei Hallein und im Eisenzeitlichen Mitteleuropa, Munchen.
• PAWLETA M., 2003, Zapomniany etap życia. Archeologia dzieciństwa [in:] Wiara, pamięć i archeologia, Ł. Olędzki ed., Poznań, p. 65-86.
• PAWLETA M., 2004, Rekonstruowanie dzieciństwa w archeologii [in:], Dusza maluczka, a strata ogromna, W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński eds [Funeralia Lednickie. Spotkanie 6], Poznań, p. 87-97.
• PETERSEN E., Ein neues wandalisches Furstengrab des 1-Jahrhunderts aus dem Wartheland, Altschlesien 9, p. 35-51.
• PIETRZAK M., 1997, Pruszcz Gdański. Fundstelle 10. Ein Graberfeld der Oksywie- und Wielbark-Kultur in Ostpommern [Monu¬menta Archaeologica Barbarica, vol. IV], Kraków.
• PIETRZAK M., 2002 Cmentarzysko płaskie kultury wielbarskiej z okresu wpływów rzymskich na stan. 7 w Kościelnej Jani, woj. pomorskie [in:] Varia Barbarica. zenoni Woźniak ab amicis dicata, J. Andrzejowski ed. [Monumenta Archaeologica Barbarica, Series Gemina, vol. I], Warszawa-Lublin, p. 375-394.
• PIETRZAK R., 1993, Ratownicze badania wykopaliskowe na wielokulturowym stanowisku (nr 2) w Mutowie, gm. Szamotuły, woj. poznańskie, Wielkopolskie Sprawozdania Archeologiczne 2, p. 43-58.
• POLIŃSKI D., 1993 Populacje ludzkie z obszaru ziem polskich w młodszym okresie przedrzymskim i okresie wpływów rzymskich na podstawie badań paleodemograficznych, zeszyty Naukowe UMK w Toruniu, Nauki Humanistyczno-Spo- łeczne 249, Archeologia 21, p. 3-49.
• PRZEWOŹNA K., 1955, Osada i cmentarzysko z okresu rzymskiego w Słopanowie,pow. Szamotuły, FontAPos 5,1954, p. 60-140.
• RADIG W., 1942 Das ostgermanische Graberfeld von Stara Wieś, Kreis Sokolow, Die Burg 3, p. 179-224.
• ROŻNOWSKI F., 1973 Analiza antropologiczna szczątków kostnych wydobytych na cmentarzysku w Gronowie,pow. Drawsko Pomorskie (stanowisko 1), MatzachPom 19, p. 169-171.
• ROŻNOWSKI F., 1976, Materiały kostne z cmentarzyska kurhanowego z okresu wpływów rzymskich w Gronowie, MatzachPom 22, p. 97-110.
• ROŻNOWSKI F., GŁADYKOWSKA-RzECzYCKA J., 1981 stan i wyniki badań antropologicznych nad ludnością kultury wielbarskiej, MatzachPom 27, p. 47-70.
• RUSIN K., 2001, Kurhany w Grochach Starych - cmentarzysko elity plemiennej sprzed 1700 lat, z otchłani wieków 56, fasc. 4, p. 48-54.
• SCHINDLER R., 1939 Neue Graberfunde aus Praust, Gothiskandza. Blatter fur Danziger Vorgeschichte 1, p. 38-51.
• SCHMIDT A., 1902 Das Graberfeld von Warmhof beiMewe, Reg.-Bez. Marienwerder (W.-Pr.), zeitschr.f.Ethn. 34, p. 97-153.
• SCHULTZE E., 2004 Zu den Kindergraber im Bereich der Cernjachov-Kultur [in:] Europa Barbarica. Ćwierć wieku archeologii w Masłomęczu, C. von Carnap-Bornheim, J. Ilkjsr, A. Kokowski eds [Monumenta Studia Gothica, vol. IV], Lublin, p. 415-425.
• Sellevold B.J., 1997, Childrens Skeletons and Graves in Scandinavian Archaeology [in:] Death and Burial in Medieval Europe. Papers of the Medieval Europe Brugge 1997, Conference, vol. 2, G. de Boe, F. Verhaeghe eds, zellik, p. 15-25.
• SKORUPKA T., 2001 Kowalewko. Cmentarzysko birytualne ludności kultury wielbarskiej (odpołowy I w. n.e. do początku III w. n.e. [in:] Archeologiczne badania ratownicze wzdłuż trasy gazociągu tranzytowego, tom II: Wielkopolska, cz. 3, M. Chłodnicki ed., Poznań.
• SKORUPKA T., 2005, Cmentarzysko ludności kultury wielbarskiej w Lutomiu, woj. wielkopolskie - raz jeszcze [in:] Europa Barbarica. Ćwierć wieku archeologii w Masłomęczu C. von Carnap-Bornheim, J. Ilkjsr, A. Kokowski eds, [Monumenta Studia Gothica, vol. IV], Lublin, p. 437-442.
• SKORUPKA T., STRzYŻEWSKI Cz., 2006, Cmentarzysko ludności kultury wielbarskiej w Imielnie, stan. 33, woj. wielkopolskie, FontAPos 42, p. 97-109.
• SŁOWIK N., 1991 Struga, st. 1, [Informator Archeologiczny 1991], Warszawa, p. 77.
• SŁOWIK N., 1997, Wstępne wyniki badań cmentarzyska ludności kultury wielbarskiej w Strudze gm. Czersk, woj. bydgoskie, Łódzkie Sprawozdania Archeologiczne 3, p. 85-94.
• SŁUPECKI L.P., 2003, Mitologia skandynawska w epoce wikingów, Kraków.
• ŚLUSARSKI K.W., 2004, Wczesnośredniowieczne pisanki i grzechotki gliniane z ziem polskich. Próba typologii [in:] Hereditatem cognoscere. Studia i szkice dedykowane Profesor Marii Miśkiewicz, z. Kobyliński ed., Warszawa, p. 79-110.
• TEEGEN W.-R., 2000, Kindesaussetzung [in:] Reallexikon der Germanischen Altertumskunde, 1.16, Berlin-New York, p. 537-540.
• TEMPELMANN-MĄCZYŃSKA M., 1985, Części stroju kobiecego w okresie rzymskim na obszarze środkowo- i wschodnioeuropejskiego Barbaricum, Kraków.
• TEMPELMANN-MĄCZYŃSKA M., 1986, Babi Dół-Borcz, Woiwodschaft Gdańsk, Gemeinde Somonino, Fundstelle 2, Recherches Archeologiques de 1984, s. 40-43.
• TEMPELMANN-MĄCZYŃSKA M., 1987, Babi Dół-Borcz, Woiwodschaft Gdańsk, Gemeinde Somonino, Fundstelle 2 (Graberfeld aus der romischen Kaiserzeit), Recherches Archeologiques de 1985, p. 19-27.
• TEMPELMANN-MĄCZYŃSKA M., 1989 Das Frauentrachtzubehor des mittel- und osteuropaischen Barbaricums in der romischen Kaiserzeit, Kraków.
• TUSZYŃSKA M., 2003, Ulkowy. Cmentarzysko kultury wielbarskiej na Pomorzu Gdańskim, Gdańsk.
• TUSZYŃSKA M., 2004, zapinki zdobione emalią z cmentarzysk w pruszczu gdańskim i ulkowach, pow. gdański, [in:] Nowe znale¬ziska importów rzymskich z ziem Polski III, A. Bursche, R. Ciołek eds, [Korpus znalezisk rzymskich z euro¬pejskiego Barbaricum - Polska, supl. 3], Warszawa, p. 51-62.
• WAGA T., 1934, Cmentarzysko Gostkowo-Folsung w powiecie toruńskim. Przyczynki do poznania okresu rzymskiego na Pomorzu, zapiski Towarzystwa Naukowego w Toruniu IX, fasc. 9-12 (101-104), p. 165-192.
• WALENTA K., 1968 Obrządek pogrzebowy [in:] J. Kmieciński ed., Odry. Cmentarzysko kurhanowe z okresu rzymskiego w po-wiecie chojnickim, AAL 15, p. 20-41.
• WALENTA K., 2007, „Mały książę" z Ostrowitego w gminie Chojnice, Łódzkie Sprawozdania Archeologiczne 10, 2006-2007, p. 101-120.
• WAWRZYNIAK P., 2003, Cmentarzysko ludności kultury wielbarskiej w Jordanowie, gm. Świebodzin, woj. lubuskie. Wstępne wyniki badań z lat 1998-2000 [Archeologia Środkowego Nadodrza, vol. II], zielona Góra, p. 45-64.
• WAWRZYNIAK P., 2004, Ratownicze badania archeologiczne na stanowisku nr 12 w Jordanowie, gm. Świebodzin, woj. lubuskie (VIII 2001 r.). Sprawozdanie z IV-go sezonu badań [in:] Archeologia środkowego Nadodrza w ostatniej dekadzie XX wieku [Biblioteka Środkowego Nadodrza, vol. 1], p. 65-70.
• WAWRZYNIAK P., 2007, Wstępne wyniki badań cmentarzyska birytualnego ludności kultury wielbarskiej w Jordanowie, gm. Świebodzin, woj. lubuskie [in:] Nowe materiały i interpretacje. Stan dyskusji na temat kultury wielbarskiej, M. Fudziński, H. Paner eds, Gdańsk, p. 526-553.
• WERNER J., 1955 Pfeilspitzen aus Silber und Bronze in germanischen Adelsgraber der Kaiserzeit [Historisches Jahrbuch. ImAuf- trage der Gorres-Gesellschaft, vol. 74], Munchen.
• WIELOWIEJSKI P., 1998, Święty Gaj, woj. elbląskie. Cmentarzysko kultury wielbarskiej z okresu wpływów rzymskich [in:] Adalbertus. Wyniki programu badań interdyscyplinarnych, P. Urbańczyk ed., Warszawa, p. 109-139.
• WIERCIŃSKI A., 1968 Analiza antropologiczna czaszek z cmentarzyska z okresu rzymskiego w miejscowości Brulino-Koski, pow. Ostrów Mazowiecki, Wiadomości Arch XXXII, 1966/67, p. 451-456.
• WINNICzUK L., 1985 Ludzie, zwyczaje, obyczaje starożytnej Grecji i Rzymu, vol. I-II, Warszawa.
• WOŁĄGIEWICz R., 1973, Gronowo 1973 - badania na cmentarzyku kurhanowym z okresu wpływów rzymskich, MatzachPom 19, p. 129-171.
• WOŁĄGIEWICz R., 1974, Gronowo 1974. Badania na kurhanowym cmentarzysku kultury wielbarskiej, MatzachPom 20, p. 7-31.
• WOŁĄGIEWICz R.., 1995 Lubowidz. Ein birituelles Graberfeld der Wielbark-Kultur aus der Zeit vom Ende des 1. Jhs. v. Chr. bis zum Anfang des 3. Jhs. n.Chr. [Monumenta Archaeologica Barbarica, vol. I], Kraków.
• WOŹNIAK M., 2007, Grzechotka z cmentarzyska ludności kultury łużyckiej w Czerniaku koło Strzelna [in:] Z dziejów pogranicza kujawsko-wielkopolskiego. Zbiór studiów pod redakcją D. Karczewskiego, Strzelno, p. 9-13.
• WRZESIŃSKA A., 2002, Charakterystyka antropologiczna ludności kultury wielbarskiej pochowanej na cmentarzysku w Jordanowie [in:] Popiół i kość, J. Wrzesiński ed., [Funeralia Lednickie. Spotkanie 4], Wrocław-Sobótka, p. 409-412.
• WRZESIŃSKA A., 2004, Analiza antropologiczna materiału kostnego z cmentarzyska birytualnego kultury wielbarskiej w Jordanowie, gm. Świebodzin, woj. lubuskie, stanowisko 12 [in:] Archeologia Środkowego Nadodrza w ostatniej dekadzie XX wieku [Biblioteka Środkowego Nadodrza, vol. 1], zielona Góra, p. 71-74.
• WYPUSTEK A., 2001 Magia antyczna, Wrocław-Warszawa-Kraków.
• ZIELONKA B., 1968 Cmentarzysko z okresu rzymskiego w miejscowości Gostkowo-Folsąg pow. Toruń, zeszyty Naukowe UMK. Nauki Humanistyczno-Społeczne 26, Archeologia 1, p. 53-74.
• ZIEMLIŃSKA-ODOJOWA W., 1999, Niedanowo. Ein Graberfeld der Przeworsk- und Wielbark-Kultur in Nordmasowien, \Monumenta Archaeologica Barbarica, vol. viI], Kraków.
• ŻÓRAWSKA A., 2007, Pochówki cząstkowe z cmentarzyska kultury wielbarskiej w Jartyporach na Podlasiu [in:] Nowe materiały i interpretacje. Stan dyskusji na temat kultury wielbarskiej, M. Fudziński, H. Paner eds, Gdańsk, p. 457-470.