Frazemowość narzędnikowych form liczebnikowych na -u

• Authors: Przepiórkowski Adam

Title variants

EN

Phrasemity of numeral instrumental forms ending in -u

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Celem niniejszego artykułu jest wykazanie, że – wbrew opiniom wyrażanym w słownikach, gramatykach, podręcznikach do nauki języka polskiego i pracach teoretycznych – narzędnikowe formy liczebników głównych kończące się na -u (np. pięciu) nie są we współczesnej polszczyźnie dystrybucyjnie równoważnymi wariantami form na -oma (np. pięcioma). Na podstawie danych z Narodowego Korpusu Języka Polskiego pokazano, że występowanie narzędnikowych form na -u jest w wypadku liczebników prostych ograniczone do konstrukcji przed X-u laty, podczas gdy formy na -oma są w pełni produktywne. Na potrzeby odróżnienia w opisie formalnym języka polskiego form występujących we frazemach (tj. szeroko rozumianych związkach frazeologicznych) od form w pełni produktywnych autor wprowadza kategorię frazemowość.

EN

The aim of this article is to demonstrate that in contemporary Polish – contrary to the view expressed in dictionaries, grammars, Polish textbooks for foreigners and theoretical linguistic publications – instrumental forms of cardinal numerals ending in -u (e.g. pięciu ‘five’) are not in free variation with forms ending in -oma (e.g. pięcioma). On the basis of attested data drawn mainly from the National Corpus of Polish, it is shown that forms ending in -u, when used as simple numerals in instrumental positions, are limited to the construction przed X-u laty ‘X years ago’, while forms ending in -oma are fully productive. In order to distinguish, within a given lexeme, forms which may only occur in phrasemes (i.e. broadly understood phraseological expressions) from forms which occur productively, a new grammatical category is proposed: “phrasemity”.

Keywords

PL

liczebnik; narzędnik; frazem

EN

numerals; instrumental case; phraseme

• Publisher: Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego
• Journal: Język Polski
• Year: 2021
• Volume: 101
• Issue: 3
• Pages: 5-15

Contributors

author

Przepiórkowski Adam

• Uniwersytet Warszawski
• Instytut Podstaw Informatyki PAN
• University of Oxford

References

• Bartnicka B., Satkiewicz H. 1990: Gramatyka języka polskiego dla cudzoziemców, Wiedza Powszechna, Warszawa.
• Bień J.S., Saloni Z., 1982: Pojęcie wyrazu morfologicznego i jego zastosowanie do opisu fleksji polskiej (wersja wstępna), „Prace Filologiczne” XXXI, s. 31–45.
• Derwojedowa M., Karaś H., Kopcińska D. (red.) 2005: Język polski: Kompendium, Świat Książki, Warszawa.
• Dąbrowska A., Łobodzińska R. 1995: Polski dla cudzoziemców, Towarzystwo Przyjaciół Polonistyki Wrocławskiej, Wrocław.
• Górski R.L., Łaziński M. 2012: Reprezentatywność i zrównoważenie korpusu, [w:] A. Przepiórkowski, M. Bańko, R.L. Górski, B. Lewandowska-Tomaszczyk (red.), Narodowy Korpus Języka Polskiego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, s. 25–36.
• Gruszczyński W., Saloni Z. 1978: Składnia grup liczebnikowych we współczesnym języku polskim, „Studia Gramatyczne” II, s. 17–42.
• Hajnicz E., Nitoń B., Patejuk A., Przepiórkowski A., Woliński M. 2015: Internetowy słownik walencyjny języka polskiego oparty na danych korpusowych, „Prace Filologiczne” LXV, s. 95–110.
• ISJP: Inny słownik języka polskiego, t. 1–2, red. M. Bańko, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000.
• Jadacka H. 2005: Kultura języka polskiego. Fleksja, słowotwórstwo, składnia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Janus D., Przepiórkowski A. 2007: Poliqarp. An open source corpus indexer and search engine with syntactic extensions, [w:] Proceedings of the ACL 2007 Demo and Poster Sessions, Prague, s. 85–88.
• Laskowski R. 1999: Liczebnik, [w:] R. Grzegorczykowa, R. Laskowski, H. Wróbel (red.), Gramatyka współczesnego języka polskiego. Morfologia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, wyd. 3, s. 341–351.
• Markowski A. 2003: Język polski. Poradnik profesora Andrzeja Markowskiego, Wilga, Warszawa.
• Mędak S. 2010: Liczebnik też się liczy!, Universitas, Kraków.
• NKJP: Narodowy Korpus Języka Polskiego (online: http://nkjp.pl).
• Przepiórkowski A. 2004: O wartości przypadka podmiotów liczebnikowych, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego” LX, s. 133–143.
• Przepiórkowski A. 2009: A comparison of two morphosyntactic tagsets of Polish, [w:] V. Koseska-Toszewa, L. Dimitrova, R. Roszko (red.), Representing Semantics in Digital Lexicography. Proceedings of MONDILEX Fourth Open Workshop, Warszawa, s. 138–144.
• Przepiórkowski A., Bańko M., Górski R.L., Lewandowska-Tomaszczyk B. (red.) 2012: Narodowy Korpus Języka Polskiego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Przepiórkowski A., Hajnicz E., Andrzejczuk A., Patejuk A., Woliński M. 2017: Walenty: gruntowny składniowo-semantyczny słownik walencyjny języka polskiego, „Język Polski” XVII, z. 1, s. 30–47.
• Przepiórkowski A., Hajnicz E., Patejuk A., Woliński M. 2014a: Extended phraseological information in a valence dictionary for NLP applications, [w:] Proceedings of the Workshop on Lexical and Grammatical Resources for Language Processing (LG-LP 2014), Association for Computational Linguistics and Dublin City University, Dublin, s. 83–91.
• Przepiórkowski A., Hajnicz E., Patejuk A., Woliński M., Skwarski F., Świdziński M. 2014b: Walenty: Towards a comprehensive valence dictionary of Polish, [w:] N. Calzolari, K. Choukri, T. Declerck, H. Loftsson, B. Maegaard, J. Mariani, A. Moreno, J. Odijk, S. Piperidis (red.), Proceedings of the Ninth International Conference on Language Resources and Evaluation, LREC 2014, European Language Resources Association (ELRA), Reykjavík, s. 2785–2792.
• Przepiórkowski A., Krynicki Z., Dębowski Ł., Woliński M., Janus D., Bański P. 2004: A search tool for corpora with positional tagsets and ambiguities, [w:] Proceedings of the Fourth International Conference on Language Resources and Evaluation, LREC 2004, European Language Resources Association (ELRA), Lisbon, s. 1235–1238.
• Przepiórkowski A., Woliński M. 2003: A flexemic tagset for Polish, [w:] Proceedings of Morphological Processing of Slavic Languages, EACL 2003, Budapest, s. 33–40.
• Saloni Z. 1976: Kategoria rodzaju we współczesnym języku polskim, [w:] R. Laskowski (red.), Kategorie gramatyczne grup imiennych we współczesnym języku polskim, „Prace Instytutu Języka Polskiego” XIV, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, s. 43–78.
• Saloni Z. 1977: Kategorie gramatyczne liczebników we współczesnym języku polskim, „Studia Gramatyczne” I, s. 145–173.
• Saloni Z. 1992: New remarks on Polish numerals, [w:] A. Clas (red.), Le mot, les mots, les bons mots / Word, words, witty words. A Festschrift for Igor A. Mel’čuk, Les Presses de l’Université de Montréal, Montreal, s. 171–182.
• Saloni Z., Gruszczyński W., Woliński M., Wołosz R. 2007: Słownik gramatyczny języka polskiego, Wiedza Powszechna, Warszawa.
• Saloni Z., Świdziński M. 2007: Składnia współczesnego języka polskiego, wyd. 5, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Schenker A.M. 1971: Some remarks on Polish quantifiers, „Slavic and East European Journal” XV(1), s. 54–59.
• SGJP: Woliński M., Saloni Z., Wołosz R., Gruszczyński W., Skowrońska D., Bronk Z.: Słownik gramatyczny języka polskiego, wyd. 4, Warszawa 2000 (online: http://sgjp.pl/, dostęp: 1 sierpnia 2020) .
• SJPDun: Słownik współczesnego języka polskiego, red. B. Dunaj, Wilga, Warszawa 1996.
• Szałkiewicz Ł., Przepiórkowski A. 2012: Anotacja morfoskładniowa, [w:] A. Przepiórkowski, M. Bańko, R.L. Górski, B. Lewandowska-Tomaszczyk (red.), Narodowy Korpus Języka Polskiego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, s. 59–96.
• Wróbel H. 2001: Gramatyka języka polskiego, OD NOWA, Kraków.
• WSJP PAN: Wielki słownik języka polskiego PAN, red. P. Żmigrodzki (online: http://www.wsjp.pl/, dostęp: 6 sierpnia 2020).
• WSPP: Wielki słownik poprawnej polszczyzny, red. A. Markowski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004.
• Żmigrodzki P., Bańko M., Batko-Tokarz B., Bobrowski J., Czelakowska A., Grochowski M., Przybylska R., Waniakowa J., Węgrzynek K. (red.) 2018: Wielki słownik języka polskiego PAN. Geneza, koncepcja, zasady opracowania, Instytut Języka Polskiego PAN, Kraków.

Identifiers

DOI

https://doi.org/10.31286/JP.101.3.1