Świecka literatura przekładowa XVI wieku – źródło do badań historii języka białoruskiego (na podstawie przekładów romansów rycerskich)

• Authors: Citko Lilia

Title variants

EN

Sixteenth century secular translated literature – with reference to the study of the history of the Belarusian language (based on translations of chivalric romances)

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

W artykule analizowane są wybrane zagadnienia z zakresu fonetyki, fleksji i słownictwa w tekście starobiałoruskiego przekładu romansu rycerskiego (tzw. Białoruskiego Tristana), który zachował się w rękopiśmiennym kodeksie Raczyńskich z XVI wieku. Szczególną uwagę zwrócono na leksykę zapożyczoną, omówiono głównie pożyczki przez medium polskie z innych języków (łacina, włoski, niemiecki, czeski). Korzystanie przez tłumacza z tych środków leksykalnych uzasadnione było potrzebami nominacyjnymi związanymi z opisem życia, rzemiosła wojennego, rozrywek stanu rycerskiego, a także pojęć ogólnych. Rodzimy zasób leksyki – wobec braku opisywanych desygnatów – okazał się bowiem niewystarczający do nominacji nowych realiów, zjawisk czy przedmiotów. Scharakteryzowano również słownictwo o proweniencji południowosłowiańskiej, a jego obecność może być argumentem przemawiającym za tezą o istnieniu tzw. redakcji serbskiej Tristana.

EN

In the article selected phonetic, inflexional and lexical questions concerning Old Belarusian translations of chivalric romances (based on the so-called Belarusian Tristan preserved in the 16th century manuscript of the Raczynski Codex) have been analyzed. Special attention has been focused on lexical borrowings. Main loanwords from other languages (Latin, Italian, German, Czech) through the Polish medium have been discussed. The usage of such lexical devices was justified by the nominal needs connected with the description of life, warcraft, knights’ activities as well as general concepts. A native lexical inventory was inadequate to nominate new realities, phenomena or objects. Vocabulary of South Slavonic origin, the presence of which may serve as evidence of the existence of a Serbian version of Tristan has also been described.

Keywords

PL

romans rycerski; język starobiałoruski; zapożyczenia polskie; leksyka

EN

chivalric romance; Old Belarusian language; borrowings from Polish; South Slavonic vocabulary

• Publisher: Łódzkie Towarzystwo Naukowe
• Journal: Rozprawy Komisji Językowej ŁTN
• Year: 2018
• Volume: 66
• Pages: 61-77

Contributors

author

Citko Lilia

• Zakład Badań nad Językiem Pogranicza, Wydział Filologiczny Uniwersytetu w Białymstoku

References

• Bodianskij Osip M., 1846, O poiskach moich w Poznanskoj publicznoj bibliotiekie, w: Cztienija w Obszczestwie istorii i driewnostiej rossijskich pri Moskowskom uniwiersitietie”, kn. I, Uniwiersitietskaja tipografija, Moskwa, s. 3–32.
• Brazgunou Aleś (układ. pradm., kamient.), 2009, Biełaruskija Aleksandryja, Troja, Tryszczan. Pierakładnaja bieletrystyka Biełarusi XV–XVII stst., Biełaruskaja nawuka, Міnsk.
• Brazgunou Aleś, 2013, Europejski romans historyczny i rycerski w przekładach białoruskich XV–XVII wieku, „Wschodni Rocznik Humanistyczny”, t. IX, s. 9–30.
• Brückner Aleksander, 1886, Ein weissrussischer Codex miscellaneus der Gräflich-Raczyński’schen Bibliothek in Posen, „Archiv für slavische Philologie”, Bd. IX, s. 345–391.
• Bułyka Alaksandr, 1972, Daunija zapazyczanni biełaruskaj mowy, Nawuka i technika, Minsk.
• Citko Lilia, 2017, Starobiałoruski Tristan w zbiorach Biblioteki Raczyńskich w Poznaniu – uwagi o języku rękopisu, „Slavia Orientalis”, t. LXVI, nr 2, s. 359–372.
• Graciotti Sante, 1971, Hrvatska glagoljska književnost kao kulturni posrednik između evropskog Zapada i istočnih Slavena, „Slovo”, nr 21, s. 305–323.
• Jasińska-Socha Teresa, 1979, System fleksyjny starobiałoruskich zabytków II połowy XVI wieku (Opowieść o Tristanie, Opowieść o Bowie), w: „Monografie slawistyczne” nr 41, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
• Karaś Halina, 1996, Rusycyzmy słownikowe w polszczyźnie okresu zaborów, Elipsa, Warszawa.
• Karskij Jewfimij, 1921, Biełorusy, t. 3, Oczerki słowiesnosti biełorusskogo plemieni. 2. Staraja zapadnorusskaja pismiennost’, 12-ja Gosudarstwiennaja tipografija, Pietrograd.
• Kipel Zora, 1988, Introduction, w: The Byelorussian Tristan, trans. Z. Kipel, Garland Library of Medieval Literature, vol. 59, series B, Garland Publishing, New York–London.
• Michniewicz Arnold, red., 1994, Biełaruskaja mowa. Encykłapiedyja, Biełaruskaja encykłapiedyja, Міnsk.
• Sgambati Emanuela, 1977–1979, Note sul Tristano bielorusso, „Ricerche Slavistiche”, vol. 24–26, s. 33–53.
• Smułkowa Elżbieta, 1988/2002, O polsko-białoruskich związkach językowych w aspekcie czasowym i terytorialnym, w: J. Tomaszewski, E. Smułkowa, H. M ajecki, red., Studia polsko-litewsko-białoruskie, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, przedruk w: Białoruś i pogranicza. Studia o języku i społeczeństwie, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, s. 293–305.
• Walczak Bogdan, 1999, Zapożyczenia leksykalne: teoria i metodologia badań, w: B. Nowowiejski, red., Polszczyzna północno-wschodnia 2, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok, s. 69–107.
• Wiesiełowskij Aleksandr N., 1888, Biełorusskija powiesti o Tristanie, Bowie i Attile w Poznanskoj rukopisi konca XVI wieka, „Sbornik Otdielenija russkago jazyka i słowiesnosti Impieratorskoj Akadiemii Nauk”, t. 44, № 3, Tipografija Impieratorskoj Akadiemii Nauk, Sankt-Pietierburg.
• Zieliński Bogusław, 2018, Słowiańskie drogi legendy o Tristanie i Izoldzie, w: L. Citko, oprac. i przekł., Białoruski Tristan. Rękopis ze zbiorów Biblioteki Raczyńskich w Poznaniu, Biblioteka Raczyńskich w Poznaniu, Poznań.