Główne idee polskiej typografii funkcjonalnej lat 20. XX wieku na wybranych przykładach

• Authors: Krasińska Barbara

Title variants

EN

Main Directions of Polish Functional Typography in the 20s of the 20th Century – Selected Case Studies

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Lata 20. XX w. na świecie to czas, kiedy rodzi się potrzeba stworzenia nowych założeń projektowania graficznego. Futurystyczna literatura i poezja wymuszają konieczność wykształcenia nowego układu typograficznego. Utylitaryzm sztuki, „logika maszyn”, funkcjonalizm, dialog między sztuką a współczesnością, standaryzacja czy mechanizacja – to hasła, wokół których prowadzona jest międzynarodowa dyskusja. W Rosji do głosu dochodzą przedstawiciele konstruktywizmu i suprematyzmu, w Niemczech rozwijana jest teoria Bauhausu i nowej typografii. Myśli te trafiają na podatny grunt w Polsce, gdzie koncepcja unizmu, „laboratoryjnej czystości” w zakresie artystycznych eksperymentów, a także typografii funkcjonalnej są jednymi z głównych założeń sztuki użytkowej, w tym plakatu. Lata 20. XX w. to także czas, kiedy dochodzi do krytyki nacjonalistycznych tendencji w sztuce, a ideałem człowieka staje się inżynier, który sam tworzy i dla którego tworzona jest sztuka. W Polsce myśli te żywo rozwijane są w środowisku osób skupionych wokół takich nazwisk, jak: Henryk Berlewi, Władysław Strzemiński czy Mieczysław Szczuka. To ich projekty typograficzne (m.in. Szósta, szósta z 1926 r. Strzemińskiego, okładka almanachu „Albatros” z 1923 r., plakaty: Czy czytałeś już ostatni numer miesięcznika „Droga” z 1922/1924 r., Mały grajek z 1924 r., plakat wystawy w salonie automobilowym Austro – Daimler z 1924 r. Berlewiego, plakat do sztuki Hamlet z 1925 r. i sztuki Amnestji dla więźniów politycznych z 1926 r. Szczuki) stają się przykładem oraz wzorem plastycznym do naśladowania przez ówcześnie projektujących. Przedmiotem badań prezentowanych w niniejszym tekście jest poznanie wiodących nazwisk w dziedzinie polskiej typografii funkcjonalnej lat 20. XX w., a także ich poglądów oraz teorii na temat projektowania graficznego. Celem zaś artykułu jest zaprezentowanie wybranych projektów typograficznych, które w bogatej literaturze przedmiotu są pomijane (np. twórczość Mieczysława Szczuki) lub zastępowane innymi dziełami, a często stanowią doskonały przykład ilustrujący zasady i reguły projektowania w ówczesnym duchu nowej typografii.

EN

The 20s of the 20th century brought the need for a new graphic style and design. Futuristic literature and poetry made it necessary to create a new typographic layout. Utilitarianism art, “machine logic”, functionalism, a dialogue between art and the present, standardization and mechanization were topics discussed internationally. In Russia constructivism and suprematism were strongly represented, in Germany a new theory of the Bauhaus was created along with new typography. These theories found a fertile ground in Poland, where the concept of unison, “analytical purity” in terms of artistic experimentation, as well as functional typography were among the main goals of graphic design, including poster design. The 20s were also a time when nationalist tendencies in art were criticized, the ideal man was portrayed as an engineer who creates by himself and for whom art is created. In Poland these ideas were developed in circles gathered around such people as Henry Berlewi, Władysław Strzemiński or Mieczysław Szczuka. It was their typographic design that was setting an example and was a plastic model to be followed by designing in the spirit of “modernity” (see Sixth, the sixth «Buchumschlag» 1926 of Strzemiński, the “Albatros” almanac cover from 1923, posters: Have you read the latest issue of the “Road” monthly from 1922/1924, The little musician from 1924, a poster for the Automobile Austro – Daimler exhibition from 1924 by Berlewi, a poster for Hamlet from 1925, and Amnesty for political prisoners from 1926 by Szczuka). This paper presents some of the most prominent personalities of Polish functional typography of the 20s. It outlines their views and theories to present selected typographical projects neglected or overlooked by otherwise rich literature on the subject (e.g. Mieczysław Szczuka’s works). These are excellent examples of principles and rules of design in the spirit of typography of that time.

Keywords

PL

Berlewi Henryk (1894–1967); grafika użytkowa; konstruktywizm; nowa typografia; plakat; Strzemiński Władysław (1893–1952); Szczuka Mieczysław (1898–1927); typografia funkcjonalna

EN

Berlewi Henryk (1894–1967); constructivism; functional typography; graphic design; new typography; poster design; Strzemiński Władysław (1893–1952); Szczuka Mieczysław (1898–1927)

• Publisher: Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu. Wydawnictwo UMK
• Journal: Toruńskie Studia Bibliologiczne
• Year: 2016
• Volume: 9
• Issue: 2(17)
• Pages: 9-29

Dates

published

2016-12

Contributors

author

Krasińska Barbara

• Biblioteka Główna, Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w Krakowie

References

• Baranowicz Zofia, Polska awangarda artystyczna 1918–1939, Warszawa 1979.
• Bogucka Barbara, Barwny krzyk ulicy – o sztuce plakatu, „Polonistyka” 2008, nr 10, s. 46.
• Bojko Szymon, Polska sztuka plakatu. Początki i rozwój do 1939, Warszawa 1971.
• Bojko Szymon, Polski plakat współczesny, Warszawa 1972.
• Chodań Przemysław, Suprematyzm Kazimierza Malewicza jako przykład awangardowej utopii. Teksty.bunkier.art.pl [online] 2008, nr 9 [dostęp 31 lipca 2016]. Dostępny w World Wide Web: http:// http://teksty.bunkier.art.pl/?id=46.
• Dydo Krzysztof, Mistrzowie Polskiej Sztuki Plakatu, Bielsko-Biała 1995.
• Frankowska Magdalena, Frankowski Artur, Henryk Berlewi, Warszawa 2009.
• Historia polskiego projektowania IV [online]. STGU Stowarzyszenie Twórców Grafiki Użytkowej [dostęp 31 lipca 2016]. Dostępny w World Wide Web: http://archiwum.stgu.pl/historia-polskiego-projektowania-iv/.
• Kramek Martyn, Tradycje konstruktywistyczne w plakacie polskim [online] [dostęp 31 lipca 2016]. Dostępny w World Wide Web: http://culture.pl/pl/wydarzenie/tradycje–konstruktywistyczne–w–plakacie–polskim.
• Kramek Martyn, Władysław Strzemiński Drukarstwo funkcjonalne [online]. Martyn Kramek teczka z pracami [dostęp 31 lipca 2016]. Dostępny w World Wide Web: http://www.hard.core.pl/3293/strzeminski-1935-druk_funkcjonalny-wstep.html.
• Lissitzky El, Topografia typografii, [w:] Widzieć, wiedzieć. Wybór najważniejszych tekstów o dizajnie, pod red. Przemka Dębowskiego, Jacka Mrowczyka, Kraków 2015, s. 23.
• Polskie życie artystyczne w latach 1915–1939, pod red. Aleksandra Wojciechowskiego, Wrocław 1974.
• Ratajczak Mirosław, Plakat na śpiewająco, „Odra” 2011, nr 7–8, s. 117.
• Rypson Piotr, Nie gęsi. Polskie projektowanie graficzne 1919–1949, Kraków 2011.
• Sowula Grzegorz, Berlewi [online]. 2+3D [dostęp 31 lipca 2016]. Dostępny w World Wide Web: http://www.2plus3d.pl/artykuly/berlewi.
• Szablowska Anna Agnieszka, Tadeusz Gronowski. Sztuka plakatu i reklamy, Warszawa 2005.
• Sztabiński Grzegorz, Strzemiński – niedopełniony projekt. Filozoficzne tło koncepcji sztuki Władysława Strzemińskiego, [w:] Władysław Strzemiński – In memoriam, pod red. Janusza Zagrodzkiego, Łódź 1988.
• Szydłowska Agata, Misiak Marian, Paneuropa, Kometa, Hel. Szkice z historii projektowania liter w Polsce, Kraków 2015.
• Śniecikowska Beata, Słowo – obraz – dźwięk. Literatura i sztuki wizualne w koncepcjach polskiej awangardy 1918–1939, Kraków 2005.
• Tradycje konstruktywistyczne w plakacie polskim [online]. Culture.pl [dostęp 31 lipca 2016]. Dostępny w World Wide Web: http://culture.pl/pl/wydarzenie/tradycje-konstruktywistyczne-w-plakacie-polskim.
• Tschichold Jan, Nowa typografia, Łódź 2011.
• Tschichold Jan, Nowe życie druku, [w:] Widzieć, wiedzieć. Wybór najważniejszych tekstów o dizajnie, pod red. Przemka Dębowskiego, Jacka Mrowczyka, Kraków 2015, s. 34.
• Turowski Andrzej, Konstruktywistyczna typografia Władysława Strzemińskiego. Władysław Strzemiński's Constructivistic Typography. La typographie constructiviste de Władysław Strzemiński, „Projekt” 1971, nr 4, s. 19–27.
• Warda Michał, Dwudziestolecie międzywojenne, Warszawa 2014.
• Widzieć, wiedzieć. Wybór najważniejszych tekstów o dizajnie, pod red. Przemka Dębowskiego, Jacka Mrowczyka, Kraków 2015.
• Z kart historii polskiego designu. Władysław Strzemiński jako projektant [online]. Design po polsku [dostęp 31 lipca 2016]. Dostępny w World Wide Web: http://zsah.blox.pl/2011/02/z-kart-historii-polskiego-designu-Wladyslaw.html.

Identifiers

DOI

10.12775/TSB.2016.017