Gwara w powieściach Ryszarda Wytrycha Orły na śniegu i Czwarty grzech

• Authors: Jaros Violetta

Title variants

EN

The subdialect in Ryszard Wytrych’s novels “Orły na śniegu” and “Czwarty grzech”

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Przedmiotem artykułu są właściwości języka gwarowego, którym posługują się bohaterzy powieści Ryszarda Wytrycha Orły na śniegu oraz Czwarty grzech. Narrator wprowadza czytelnika do zagrody i domu Kobalów, pokazuje codzienne życie wszystkich członków rodziny, ich krewnych, sąsiadów i znajomych w realiach socjalistycznej Polski lat pięćdziesiątych. Zabiegi językowe mają charakter fragmentaryczny, odnoszą się wprawdzie do całości obu tekstów, ale obejmują zasadniczo tylko wypowiedzi bohaterów i to nie wszystkich. Ich obecność determinowana jest przez składniki fabularne utworów i dodatkowo wzmacnia funkcję prezentatywną. Wykładniki stylizacji gwarowej pełnią następujące funkcje: socjologiczną, tworzywową, ekspresywną i stylową.

EN

The subject of this study is to describe the features of the subdialect that is spoken by the characters in Ryszard Wytrych’s novels Orły na śniegu and Czwarty grzech. The narrator takes the reader to the Kobalas’ enclosure and house, shows the everyday life of all family members, their relatives, neighbours and acquaintances in the reality of socialist Poland in the 1950s. Literary devices are fragmentary and despite the fact they refer to the entirety of both texts they basically involve only the utterances of some of the characters. Their presence is determined by fiction elements in the literary works and it also enhances the characterising function. The markers of subdialect style perform the following functions: sociological, formative, expressive and stylistic.

Keywords

PL

stylizacja; gwara; gwaryzacja; dialektyzacja; cecha gwarowa

EN

stylization; subdialect; styling subdialect; styling dialectal; dialectal feature

• Publisher: Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk
• Journal: Socjolingwistyka
• Year: 2016
• Issue: 30
• Pages: 115-131

Dates

published

2016

Contributors

author

Jaros Violetta

References

• Bartnicka-Dąbkowska B. 1965: Podstawowe wiadomości z dialektologii polskiej z ćwiczeniami, red. B. Wieczorkiewicz, Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych.
• Budrewicz T. 1981: Z problemów stylizacji w prozie nurtu wiejskiego, [w:] Bubak J.,Wilkoń A. (red.): O języku literatury, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 177–189.
• Cygan S. 1997: Stan badań nad gwarami kieleckimi, [w:] Sędziak H. (red): Tradycja badań dialektologicznych w Polsce, Olsztyn: Wyższa Szkoła Pedagogiczna, 102–118.
• Doroszewski W. (red.) 1958–1969: Słownik języka polskiego, t. 1–11, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo „Wiedza Powszechna”, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Dubisz S. 1979: Metody stylizacji gwarowej w przekroju historycznym, [w:] Tokarski J., Preyzner M. (red.): Język. Teoria — Dydaktyka. Materiały III Konferencji Młodych Językoznawców — Dydaktyków, Zielona Góra, 26–27 maja 1978 r., Kielce: Wyższa Szkoła Pedagogiczna, 76–92.
• Dubisz S. 1986: Stylizacja gwarowa w polskiej prozie trzydziestolecia powojennego (nurt ludowy w latach 1945–1975), Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź: Zakład im. Ossolińskich — Wydawnictwo.
• Jaros V. 1996: Gwara góralska w powieści Jalu Kurka pt. „Księga Tatr”, Prace Naukowe. Filologia Polska. Językoznawstwo III, 49–71.
• Jaros V. 2012: Gwara w „Ludziach stamtąd” Marii Dąbrowskiej, [w:] Hurnikowa E., Wróbel E. (red.): Czytanie Dwudziestolecia III, t. 2, Częstochowa: Wydawnictwo im. Stanisława Podobińskiego Akademii im. Jana Długosza, 277–296.
• Kamińska M. 1968: Gwary Polski centralnej, Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Kita M. 1989: Wypowiedzi przerwane we współczesnym polskim języku potocznym: na materiale autentycznych tekstów, Katowice: Uniwersytet Śląski.
• Klemensiewicz Z. 1961: Jak charakteryzować język osobniczy, [w:] Klemensiewicz Z., W kręgu języka literackiego i artystycznego, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 204–214.
• Krok K. 2004: Stan gwary kieleckiej na przykładzie wsi z okolic Bodzentyna, [w:] Jaros I. (red): Językoznawstwo jako przedmiot zainteresowań studenckich kół naukowych, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 75–86.
• Kucharczyk R. 2006: O podziałach dialektu małopolskiego, [w:] Okoniowa (red.) J.: Studia dialektologiczne III, Kraków: Wydawnictwo LEXIS, 33-46.
• Kurkowska H., Skorupka S. 2001: Stylistyka polska. Zarys, wyd. 5, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Niewolak-Krzywda A., Reczek S. (red.) 1978: Temat wiejski w literaturze polskiej, Rzeszów: Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Pedagogicznej.
• Nitsch K. 1957: Dialekty języka polskiego (z 3 mapami), Wrocław–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Nowakowska A. 1978: Stylizacja na język mówiony w polskiej powieści współczesnej. Zarys problematyki, [w:] Skubalanka T. (red.): Studia nad składnią polszczyzny mówionej, Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Sarnowska - Giefing I. 2005: Nomina sacra w przestrzeni komunikacji negatywnej (na przykładzie satyr Krzysztofa Opalińskiego, Adama Naruszewicza i Ignacego Krasickiego), [w:] Mikołajczak S., ks. Węcławski T. (red.): Język religijny dawniej i dziś II, Poznań: Wydawnictwo Poznańskich Studiów Polonistycznych, 358–368.
• SGPKarł — Karłowicz J.: Słownik gwar polskich, t. 1–6, Kraków 1900–1911.
• Urbańczyk S. 1984, Zarys dialektologii polskiej, wyd. 7., Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• USJPDub — Uniwersalny słownik języka polskiego, t. 1–4, red. S. Dubisz, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006.
• Wieczorek H. 1988: Stylizacja gwarowa w „Godkach świętokrzyskich” J. Ozgi-Michalskiego, Poradnik Językowy 4, 276–278.
• Wilkoń A. 1976: O języku i stylu „Ogniem i mieczem” H. Sienkiewicza. Studia nad tekstem, Kraków: Uniwersytet Jagielloński.
• Wilkoń A. 1984: Problemy stylizacji językowej w literaturze, Przegląd Humanistyczny 4, 11–27.
• Wilkoń A. 1975: O języku pisarzy nurtu wiejskiego, [w:] Stępień M. (red.): W kręgu literatury Polski Ludowej, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 230–250.

Identifiers

DOI

10.17651/SOCJOLING.30.10