Gigarum vel gigarus ‘kolokazja jadalna’ – nazwa etruska czy galijska?

• Authors: Krzysztof Tomasz Witczak

Title variants

EN

Is gigarum or gigarus ‘taro’ an Etruscan or Gaulish term?

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Autorzy starożytni (Pedanios Dioskorides z Anazarbos, Pseudo-Dioskorides, Marcellus Empiryk z Burdigali) przytaczają liczne regionalne nazwy ‘kolokazji jadalnej, Colocasia esculenta (L.) Schott’, rośliny użytkowej z rodziny obrazkowatych (zob. ryc. 2). Źródła antyczne przypisują nazwę gigarum lub gigarus rozmaitym ludom: Ps.-Dioskorides wskazuje Etrusków, a Marcellus Empiryk Gallów jako użytkowników tych nazw. Istotnie, włoskie nazwy obrazków, pojawiające się na terenie dzisiejszej Toskanii (np. wł. tosk. gígaro ‘Arum L.’ w Versilia, gíaro w Mugello, gíghero oraz gíchero w Senese, gíaro ‘obrazki włoskie, Arum italicum Mill.’ w Sienie) i północnego Lacjum (np. wł. dial. gígara, gíara ‘obrazki plamiste, Arum maculatum L.’), poświadczają obecność apelatywu gigarum na obszarze Etrurii (ob. Toskanii). Ponieważ język etruski nie posiadał spółgłosek dźwięcznych w swoim systemie fonologicznym, nazwa gigarum powinna być uznana za zapożyczenie z jakiegoś źródła galijskiego. Proponowana w niniejszej pracy etymologia wskazuje na celtycką i indoeuropejską genezę, por. stirl. gér adi. ‘kwaśny, cierpki, ostry (w smaku)’ (< ie. *giĝ-[ə1]-ró-). Istotnie, wszystkie gatunki obrazków są gorzkawe i ostre w smaku, a korzeń kolokazji jadalnej spożywa się po jego ugotowaniu.

EN

Ancient authors, including Pedanius Dioskorides of Anazarbus, Pseudo-Dioskorides and Marcellus Empiricus of Burdigala, quote numerous regional terms for ‘taro, Colocasia esculenta (L.) Schott’, the well-known plant of the Araceae family (see illustr. 2). According to Ps.-Dioscorides, a name gigarum was used by the Etruscans to refer to the plant, whereas Marcellus of Burdigala (now Bordeaux) informs us that the Gauls used a similar form gigarus. Ps.-Dioscurides’ opinion seems to be confirmed by the cognate Italian names for ‘arum, Arum L.’, attested in Toscany (e.g. Ital. Tosk. gígaro ‘Arum L.’ in Versilia, gíaro in Mugello, gíghero and gíchero in Senese, gíaro ‘Italian arum, Arum italicum Mill.’ in Siena) as well as in Lazio (cf. Ital. dial. gígara, gíara ‘snakeshead, Arum maculatum L.’). As the Etruscan language had no voiced consonants in its phonological system, the plant name gigarum, found in Etruria, should be treated as a Gaulish loanword. The etymology put forth in this paper argues for a Celtic and Indo-European origin, cf. Old Irish gér adj. ‘sharp (of taste), sour, acid, harsh’ (< PIE. *giĝ-[ə1]-ró-). All plants of the Araceae family are bitter and sharp in taste (taro root can be consumed after being cooked).

Keywords

PL

nazwy botaniczne; język etruski; język galijski; Pedanios Dioskorides

EN

botanical names; Etruscan language; Gaulish language; Pedanius Dioscorides

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Towarzystwo Naukowe KUL
• Journal: Roczniki Humanistyczne
• Year: 2016
• Volume: 64
• Issue: 3: Filologia klasyczna
• Pages: 17-29

Contributors

author

Krzysztof Tomasz Witczak

• Zakład Latynistyki i Językoznawstwa przy Katedrze Filologii Klasycznej Uniwersytetu Łódzkiego

References

• Abajew W.I.: Istoriko-ètimołogičeskij słowar’ osetinskogo jazyka, t. I, Leningrad: Izdatel’stwo Akademii Nauk SSSR 1958.
• Abajew W.I.: Istoriko-ètimołogičeskij słowar’ osetinskogo jazyka, t. II, Leningrad: Izdatel’stwo „Nauka” 1973.
• Abramowiczówna Z. (red.): Słownik grecko-polski, t. I, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1958.
• Alessio G.: Una voce toscana di origine etrusca: gìghero “Arum v. sp.” < gīgărus ‘id.’, „Studi Etruschi” 11(1937), s. 253-263.
• André J.: Les noms de plantes dans la Rome antique, Paris: Société d’Éditions «Les Belles Lettres» 1985.
• André J.: Noms de plantes gaulois ou prétendus gaulois dans les textes grecs et latins, „Études Celtiques” 22(1985), s. 179-198.
• Battaglia S.: Grande dizionario della lingua italiana, t. VI, Torino: Unione Tipografico-Editrice Torino 1995.
• Beekes R.: Etymological Dictionary of Greek, t. I-II, Leiden–Boston: Brill 2010.
• Bertoldi V.: Nomina tusca in Dioscoride, „Studi Etruschi” 10(1936), s. 295-320.
• Bertoldi V.: Il «gigarus» di Marcello ed il «cicarō» di Petronio, „Études Celtiques” 2(1937), s. 28-32.
• Blažek V.: Gaulish Language, „Sborník Prací Filozofické Fakulty Brněnské Univerzity” N 13(2008), s. 37-65.
• Bonfante L.: Etruscan, Berkeley–Los Angeles: University of California Press 1990.
• Carnoy A.: Dictionnaire étymologique des noms grecs de plantes, Louvain: Publications Universitaires – Institut Orientaliste 1959.
• Chorafas E. [Χωραφας E.] (tłum.): Διοσκουρίδου περὶ ὕλης ἰατρικῆς, t. II, Αθήνα: Εκδόσεις Λ. Γεωργιάδης 2002.
• Cortelazzo M., Zolli P.: Dizionario etimologico della lingua Italiano, Bologna: Zanichelli Editore 19992.
• De Mauro T., Mancini M.: Garzanti dizionario etimologico, Milano: Garzanti 2000.
• Dietrich A.: Die Dioskurides-Erklärung des Ibn al-Baiṭar: ein Beitrag zur arabischen Pflanzensynonymik des Mittelalters, Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht 1991.
• Faure Sabater R.: Diccionario de nombres geográficos y étnicos del mundo, Madrid: Espasa Calpe 2004.
• Ferrari A.: Dizionario del luoghi del mito, Milano: RCS Libri 2011.
• Fraenkel E.: Litauisches etymologisches Wörterbuch, t. I, Heidelberg: Carl Winter – Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht 1962.
• Gorczyński T. (red.): Rośliny użytkowe, Warszawa: Wiedza Powszechna 1961.
• Helmreich G. (ed.): Marcelli De medicamentis liber, Lipsiae: B.G. Teubner 1889.
• Johnson K.P.: An Etruscan Herbal?, „Etruscan News” 5(2006), s. 1, 8.
• Mann S.E.: An Indo-European Comparative Dictionary, Hamburg: Helmut Buske Verlag 1984/87.
• Meid W.: Heilpflanzen und Heilsprüche. Zeugnisse gallischer Sprache bei Marcellus von Bordeaux, Innsbruck: Institut für Sprachwissenschaft der Universität Innsbruck 1996.
• Montanari F.: Vocabolario della lingua greca, Milano: Loescher Editore 2003.
• Nocentini A.: L’etimologico vocabulario della lingua italiana, Milano: Le Monnier 2010.
• Orel V.: Albanian Etymological Dictionary, Leiden–Boston–Köln: Brill 1998.
• Penzig O.: Flora popolare italiana, t. I, Genova: Tipografia del Regio Istituto dei Sordomuti 1924.
• Plezia M.: Słownik łacińsko-polski, t. I, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1959.
• Pokorny J.: Indogermanisches etymologisches Wörterbuch, Bern–München: Francke Verlag 1959.
• Smoczyński W.: Słownik etymologiczny języka litewskiego, Wilno: Uniwersytet Wileński 2007.
• Tadajczyk K.: Dioskurides i jego ziołolecznictwo w świetle przedmowy do dzieła Peri hyles iatrikes, „Farmacja Polska” 56(2000), z. 24, s. 1150-1153.
• Targioni Tozzetti G.: Relazioni d’alcuni viaggi fatti in diverse parti della Toscana, per osservare le produzioni naturali, t. VIII, Firenze: Stamperia Imperiale 1754.
• Touwaide A.: Marcellus Empiricus, w: H. Hancik, H. Schneider (red.). Brill’s New Pauly: Encyclopaedia of the Ancient World, t. V, Leiden–Boston: Brill 2006 s. 300-301.
• Wellmann M. (ed.): Pedanii Dioscuridis Anazarbei de materia medica libri quinque, vol. I quo continentur libri I et II, Berolini: Weidmann 19582.
• Witczak K.T.: Dardanian Plant Names, „Linguistique Balkanique” 53(2014), z. 2-3, s. 95-102.

Identifiers

DOI

10.18290/rh.2016.64.3-2