Czarownica jako alter ego dojrzałej kobiety z niepełnosprawnością intelektualną. Interpretacja krytyczna autorskich bajek

• Authors: Zierkiewicz Edyta , Szemplińska Anna
• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

W tekście zaprezentowano bajki autorstwa osoby z niepełnosprawnością intelektualną (spektrum autyzmu) na tle rozważań dotyczących baśni jako szczególnego sposobu narratywizowania świata i przeżywanego doświadczania. Autorka bajek główną bohaterką swoich opowieści uczyniła Babę Jagę, która udając się w podróż przechodzi liczne transformacje. Dominujące w bajkach wątki wydają się uniwersalne – ściśle korespondują z archetypami obecnymi w legendach, podania i opowieściach wielu społeczności na całym świecie. W tekście postawiona została teza, iż odwołanie się do tych uniwersalnych tematów pozwala Autorce bajek radzić sobie ze stygmatyzacją i piętnem bycia Inną.

EN

The paper presents stories penned by a person afflicted with developmental disability (Autism Spectrum Disorder, or ASD) set against the background of considerations about fairytales as vehicles for narrativizing the world and one’s lived experience. The tales’ Author chooses Baba Yaga as the main protagonist of her stories, undergoing numerous transformations throughout her journeys. The common threads discernible in the tales appear to be universal - they closely correspond to the archetypes present in legends, myths and stories conveyed by members of different societies around the world. The text argues that invoking these general motifs allows the Author to cope with the experience of stigmatization and being perceived as the Other.

Keywords

PL

baśń (bajka magiczna); Baba Jaga/wiedźma; transformacja; podróż; stygmatyzacja; niepełnosprawność intelektualna

EN

fairytale; Baba Yaga/witch; transformation; journey; stigmatization; intellectual disability

• Publisher: Akademickie Towarzystwo Andragogiczne
• Journal: Edukacja Dorosłych
• Year: 2015
• Issue: 2(73)
• Pages: 123-142

Contributors

author

Zierkiewicz Edyta

• Instytut Pedagogiki Uniwersytet Wrocławski

author

Szemplińska Anna

• Instytut Psychologii Uniwersytet Wrocławski

References

• Barber B. (2007), Skonsumowani. Jak rynek psuje dzieci, infantylizuje dorosłych i połyka obywateli, tłum. H. Jankowska, Muza, Warszawa.
• Beauvoir S. de (2004), W sile wieku, tłum. H. Szumańska-Grossowa, Wyd. Jacek Santorski & Co, Warszawa.
• Berger A.A. (1997), Narratives in popular culture, media, and everyday life, Sage, Thousand Oaks.
• Bettelheim B. (1996), Cudowne i pożyteczne. O znaczeniach i wartościach baśni, tłum. D. Danek, W.A.B., Warszawa.
• Bird S. (2000), A cross-cultural look at child-stealing witches, „Coyote Papers: Working Papers in Linguistics”, nr 11, s. 1-23.
• Bosky B. L. (2007), The witch, [w:] Icons of horror and the supernatural. An encyclopedia of our worst nightmares, S.T. Joshi (red.), Greenwood Press, T. 2, s. 689-721.
• Brun B., Pedersen E. W., Runberg M. (1995), Symbole duszy, tłum. A. Hunca-Bednarska, Santorski & Co Agencja Wydawnicza, Warszawa.
• Bruner J. S. (1990), Życie jako narracja, „Kwartalnik Pedagogiczny” nr 4, s. 3-17.
• Bryman A. (2001), The Disneyization of society, Sociological odyssey. Contemporary readings in sociology, P. A. Adler, P. Adler (red.), Wadsworth/Thomson Learning, Belmont, s. 380-387.
• Carter A. (2000), Czarna Wenus, tłum. A. Ambros, Czytelnik, Warszawa.
• Cashdan S. (1999), The witch must die. Hidden meanings of fairy tales, Basic Books, New York.
• Chinen A. B. (1987), Middle tales. Fairy tales and transpersonal development at mid-life, „The Journal of Transpersonal Psychology”, vol. 19, nr 2, s. 99-132.
• Cytowska B. (2012), Trudne drogi adaptacji. Wątki emancypacyjne w analizie sytuacji dorosłych osób z niepełnosprawnością intelektualną we współczesnym społeczeństwie polskim, Impuls, Kraków.
• Deklaracja Tożsamości i Misji L’Arche 2015. (wersja polska z poprawkami; dokument dostępny na stronie L’ARCHE Polska http://www.larche.org.pl).
• Dębska U., Szemplińska A. (2008), O godności osób z zespołem Downa i ich rodzin, [w:] Zespół Downa: postępy w leczeniu, rehabilitacja i edukacja, J. Patkiewicz (red.), PTWzK, Wrocław, s. 159-168.
• Dębska U., Szemplińska A. (2011), Niepełnosprawność intelektualna w kontekście narracji, [w:] Psychologia narracyjna, E. Dryll, A. Cierpka (red.), Eneteia, Warszawa, s. 283-299.
• Domnicz A. (1996), Opowiadania, Galeria „Promyk” – Polskie Stowarzyszenie na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym, Gdańsk.
• Domnicz A. (2006), Bajki, które były na pamięć, cz. 1, „Dla Ewelinki” (rękopis w posiadaniu autorek).
• Dworczak M. (2007), Baśniowy rodowód czarownicy, „Scripta Comeniana Lesnensia”, nr 5, s. 58-69.
• Estes C. P. (2001), Biegnąca z wilkami. Archetyp Dzikiej Kobiety w mitach i legendach, tłum. A. Cioch, Zysk i S-ka, Poznań.
• Frank A. (1997), The wounded storyteller. Body, illness and ethics, University of Chicago Press, Chigaco.
• Gajdzica Z. (2012), Dystans społeczny wobec osób z upośledzeniem umysłowym jako czynnik determinujący ich marginalizację, „Chowanna”, T.1, s. 83-107.
• Goffman E. (2005), Piętno. Rozważania o zranionej tożsamości, tłum. A. Dzierżyńska, J. Tokarska-Bakir, GWP, Gdańsk.
• Greer G. (1995), Zmiana. Kobiety i menopauza, tłum. M. Golewska, Amber, Warszawa.
• Gullette M. M. (2004), Aged by culture, University of Chicago Press, Chicago.
• Hurd C. L. (2011), Facing age. Women growing older in anti-aging culture. Rowman & Littefield, Lanham.
• Ivanovna Grahova S., Irkinovna Ismailova N. (2014), Bylichkas in folklore for children. Psychology of being, „World Applied Sciences Journal”, vol. 31, nr 3, s. 302-306.
• Jong E. (2003), Czarownice, tłum. D. Chojnacka, Zysk i S-ka, Poznań.
• Karta L’Arche (1993), (dokument dostępny na stronie L’ARCHE Polska http://www.larche.org.pl).
• Kitzinger C., Wilkinson S. (1996), Theorizing representing the other, [w:] Representing the other. A feminist psychology reader, S. Wilkins, C. Kitzinger (red.), Sage, London, s. 1-32.
• Klisz J. (2014), Konstrukt winnej, konstrukt czarownicy, [w:] Płeć i władza w kontekstach historycznych i współczesnych, M. A. Kubiaczyk, F. Kubiaczyk (red.), Wyd. UAM, Gniezno, s. 221-229.
• Krzemińska D. (2012), Język i dyskurs codzienny osób z niepełnosprawnością intelektualną, Impuls, Kraków.
• Krzemińska D., Lindyberg I. (2012), Wokół dorosłości z niepełnosprawnością intelektualną, Impuls, Kraków.
• Kubiak H., Jakoniuk-Diall A. (red.) 2011, Człowiek niepełnosprawny w otoczeniu społecznym, Difin, Warszawa.
• Kujundžić N. (2014), Moving (up) in the world. Displacement, transformation and identity in the Grimms’ fairy tales, „Libri & Liberi”, vol. 3, nr 2, s. 221-237.
• Kumaniecka-Wisnieswska A. (2006), Kim jestem? Tożsamość kobiet upośledzonych umysłowo, Wyd. Akademickie ŻAK, Warszawa.
• Lasoń-Kochańska G. (2013), Baba Jaga – słowiańska bogini? (wystąpienie na konferencji „Bajka w przestrzeni naukowej i edukacyjnej – bajki świata”, Olsztyn, 7-8.06.2013).
• Laszlo J. (1997), Narrative organisation of social representations, „Papers on Social Representations”, nr 6, s. 155-172.
• Lee Fields D. (2014), Rhymes with „bitch”. The real heroine of fairy tales, „eHumanista”, nr 26, s. 264-286.
• Lightburn J. A. (2009), Transformation, bewitchment and flight. The case of Sophie Hatter in Hayao Miyazaki's „Howl's moving castle”, „愛知学院大学教養部紀要”, vol. 56, nr 3, s. 75-85, http://kiyou.lib.agu.ac.jp/pdf/kiyou_13F/13_56_3F/13_56_3_75.pdf (dostęp: 21.03.2015).
• Li-ping Ch., Yun-hsuan L., Cheng-an Ch. (2014), The subversive Mary Poppins. An alternative image of the witch in children’s literature, „International Journal on Studies in English Language and Literature (IJSELL)”, vol. 2, nr 6, s. 31-40.
• Lotze E. (2004), Work culture transformation. Straw to gold – the modern hero's journey, KG·Saur, München.
• Lunaček I. (2014), The good, the bad and the outcast. On the moral ambivalence of folk heroes, „Studia Mythologica Slavica”, t. XVII , s. 207-219.
• Łysiak W. (1988), Recenzja książki W.P. Zinowiewa „Mifołogiczeskie rasskazy russkogo nasielenija wostocznoj Sibiri”, „Lud”, t. 72, s. 232-234, http://www.cyfrowaetnografia.pl/Content/1818/Strony%20od%20LUD1988_t72-14_recenzje.pdf (dostęp: 5.12.2015).
• Mallan K. (2000), Witches, bitches and femmes fatales. Viewing the female grotesque in children’s film, „Papers. Explorations into children’s literature”, vol. 10, nr 1, s. 26-35.
• Molicka M. (2011), Biblioterapia i bajkoterapia. Rola literatury w procesie zmiany rozumienia świata społecznego i siebie, Media Rodzina, Poznań.
• Niesporek-Szamburska B. (2008), Baśń, [w:] Literatura dla dzieci i młodzieży (po roku 1980), K. Heska-Kwaśniewicz (red.), Wyd. UŚ, Katowice, s. 47-72.
• Niesporek-Szamburska B. (2013), Stereotyp czarownicy i jego modyfikowanie. Na przykładzie tekstów dla dzieci i wypowiedzi dziecięcych, Wyd. UŚ, Katowice.
• Ostaszewska A. (2008), Figura trickstera, „Barbarzyńca”, nr 3, s. 46-54.
• Pawelczak K. (2013a), Narracja autobiograficzna osoby z niepełnosprawnością intelektualna (i jej miejsce w dyskursach pedagogiki specjalnej), „Studia Edukacyjne”, nr 28 , s. 263-278.
• Pawelczak K. (2013b), Niepełnosprawność – inna jakość, która ma prawo taką pozostać, „Studia Edukacyjne”, nr 25, s. 149-157.
• Péju P. (2008), Dziewczynka w baśniowym lesie. O poetykę baśni: w odpowiedzi na interpretacje psychoanalityczne i formalistyczne, tłum. M/ Pluta, Sic!, Warszawa.
• Péley B., László J. (2010), Character functions as indicators of self states in life stories, „ETC – Empirical Text and Culture Research”, nr 4, s. 42-49.
• Polgar N. (2011), Is there a place for the Other in fokloristics?, „Studia Mythologica Slavica”, nr XIV, s. 159-166.
• Preussler O. (1994), Malutka czarownica, tłum. H. i A. Ożogowscy, Nasza Księgarnia, Warszawa.
• Propp W. (2000), Nie tylko bajka, tłum. D. Ulicka, PWN. Warszawa.
• Przybyła-Dumin A. (2012), Schemat fabularny podania, „Transformacje”, nr 1-4, s. 306-320.
• Rzeźnicka-Krupa J. (2013), Niepełnosprawność intelektualna – narracje, reprezentacje, konteksty, „Niepełnosprawność. Dyskursy pedagogiki specjalnej”, nr 10, s. 85-111.
• Silver C. B, (2003), Gendered identities in old age. Toward (de)gendering?, Journal of Ageing Studies”, nr 17, s. 379-397.
• Skibińska E. (2006), Mikroświaty kobiet. Relacje autobiograficzne, Wydawnictwo Instytutu Technologii Eksploatacji – PIB, Warszawa, Radom.
• Sullivan R. (2010), Falling short of feminism. Why modern retellings of fairy tales perpetuate negative stereotypes of aging women (unpublished Honours Thesis), https://kb.osu.edu/dspace/bitstream/1811/45697/1/Falling_Short_of_Feminism.pdf, s. 1-30 (dostęp: 10.02.2015).
• Szemplińska A. (2011) Dorosłe osoby z niepełnosprawnością intelektualną w domach wspólnot L’Arche. Refleksje na podstawie osobistych doświadczeń, [w:] Dorośli z niepełnosprawnością intelektualną w labiryntach codzienności, B. Cytowska (red.) Wydaw. Adam Marszałek, Toruń, s. 291-313.
• Szemplińska A., Dębska U. (2013), Supporting development of adult persons with intellectual disability living in the L'Arche in the „life-span psychology”, „Polish Journal of Applied Psychology”, vol. 11, nr 3, s. 127-142.
• Szulc W. (2006), Bajki, nie-bajki i bajko terapia, „Teoretyczne podstawy edukacji”, nr 6, s. 5-11.
• Talar M. (2010), Why fairy tales matter. The performative and the transformative, „Wejlmi Falklore”, vol. 69, nr 1, s. 56-65.
• Talar M. (1987), The hard facts of the Grimms' fairy tales, Princeton University Press, New Jersey.
• Tangherlini T. R. (2013), The folklore macroscope. challenges for a computational folkloristics, „Western Folklore”, vol. 72, nr 1 s. 7-27.
• Terakowska D. (2014), Córka czarownic, Wyd. Literackie, Kraków.
• Underberg N. M. (2005), Flight (magic), motifs D670-D674, [w:] Archetypes and motifs in folklore and literature, J. Garry, H. El-Shamy (red.), Sharpe, Inc., New York, s. 133-138.
• Winterich J. A. (2007), Aging, femininity, and the body. What appearance changes mean for women with age, „Gender Issues”, nr 24, s. 51-69.
• Wojnicka K. (2006), Germaine Greer i Betty Friedan, czyli starość w oczach feministek, [w:] Trzeci wiek drugiej płci. Starsze kobiety jako podmiot aktywności społecznej i kulturowej, E. Zierkiewicz, A. Łysak (red.), MarMar, Wrocław, s. 263-272.
• Zakrzewska-Manterys E. (1995), Downa i zespół wątpliwości. Studium z socjologii cierpienia, Semper, Warszawa.
• Zakrzewska-Manterys E. (2010), Upośledzeni umysłowo. Poza granicami człowieczeństwa, Wyd. UW, Warszawa.
• Zascavage V. (2014), Disability, difference, and determination in Grimm’s fairy tales, „International Journal of Humanities and Social Science”, vol. 4, nr 11, s. 157-164.
• Zierkiewicz E., Łysak A. (2005), Czarownica (w baśniach) zawsze musi zginąć, [w:] Starsze kobiety w kulturze i społeczeństwie, E. Zierkiewicz, A. Łysak (red.), MarMar, Wrocław, s. 145-160.