Popularyzacja zabytków ojczystych w grafice polskiej XIX wieku

• Authors: Ewa Skotniczna

Title variants

EN

Popularization of national monuments in the nineteenth century Polish graphic

• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

The article addresses the issue of dissemination of knowledge about the national monuments of architecture through their printed images. This phenomenon was mostly developed in the 19th century when the interest in historic monuments, especially various buildings and their past, was stimulated by the popular in Europe fascination with history. This was particularly important in enslaved Poland. One form of visual dissemination of knowledge about important historic architecture of the country was the printmaking. Engravings became an efficient tool for education, providing a deeper understanding of the artistic culture of the country. At the same time they became helpful in any research of historical and iconographic type, as evidenced by a popular 19th-century phenomenon of creating graphic collections. Collecting of engravings, including views of historic native monuments, was particularly popular among aristocrats, intellectuals and artists. Popularization of Polish architectural heritage was made in a variety of ways. The recipient could come into contact with them through the so-called picturesque albums, illustrated magazines and publications promoting local heritage. An interesting and notable way of spreading the knowledge about Polish monuments were popular publications for pilgrims and devotional images. Educational nature of the above publications undoubtedly influenced Polish public awareness of importance and patriotic value of historic architecture. While analyzing a large iconographic material in the form of the 19th-century engravings depicting historic buildings the use of pattern becomes noticeable. Some monuments were more popular than others due to the frequent repetition of a particular theme by various artists or even copying the originals. Such practice resulted in a visual awareness of certain buildings in particular. It is worth mentioning that especially two albums: by Zygmunt Vogel and Jan Nepomucen Głowacki, provided constantly repeated in the 19th century patterns. The article emphasizes an enormous role of the 19th-century engravings in raising awareness and educating about historic monuments. The significant importance of graphic arts was the result of their main characteristic – the ability to produce multiple impressions of the same iconographic motifs. The 19-century studies of national monuments by early researchers and art lovers would not have received a wider response and social concern without the popularity of architectural images captured in prints.

Keywords

PL

grafika; XIX wiek; zabytki architektury polskiej; litografia; rycina; ikonografia zabytków

• Publisher: Narodowy Instytut Dziedzictwa
• Journal: Ochrona Zabytków
• Year: 2013
• Issue: 1-4
• Pages: 325-345

Dates

published

2013

Contributors

author

Ewa Skotniczna

• doktorantka Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, absolwentka dwóch kierunków studiów podyplomowych: „Rynek sztuki i antyków” oraz „Konserwacja, kształtowanie architektury i aranżacja wnętrz obiektów sakralnych”. Swoje zainteresowania naukowe koncentruje wokół zagadnień związanych ze sztuką grafiki w XIX wieku, historią ochrony zabytków, a także aktualnych problemów z zakresu konserwacji dzieł sztuki. Zajmuje się również tematami rynku sztuki w Polsce oraz rozwoju i historii polskiego szkła artystycznego.

References

• Album Kaliskie ułożone i opisane przez Edwarda Stawieckiego, Warszawa 1858.
• Album K. W. Kielisińskiego, Poznań 1853.
• Album miasta Poznania. 18 pamiątkowych widoków rysowanych podług natury przez Dra Roberta Geisslera w Berlinie, Poznań 1872.
• Auer K., Widoki Lwowa, Lwów 1830.
• Bartoszewicz J., Kościoły rzymsko-katolickie opisane pod względem historycznym. Wizerunki kościołów i celniejsze w nich nagrobki, Warszawa 1855.
• Buszard L., O albumach malowniczych, „Biblioteka Warszawska” 1861, t. 1.
• Chodźko L., La Pologne historique, lettéraire, monumentalne e pittoresque, Paris 1837.
• Janike L., Jan Siestrzyński, „Tygodnik Ilustrowany” 1872, t. 10, nr 248.
• Janike L., Doktor Jan Siestrzyński b. nauczyciel warszawskiego Instytutu Głuchoniemych, „Biblioteka Warszawska” 1856, t. 2.
• K., Kilka słów o ważniejszych zbiorach przedmiotów sztuki w Polsce, a mianowicie o zbiorach rycin, „Orędownik Naukowy” 1840, nr 12, 13; 1841, nr 2.
• Klejnoty Miasta Krakowa. Dwadzieścia cztery widoków w chromolitografiach podług oryginalnych akwarel Juliusza Kossaka i Stanisława Tondosa, z tekstem historycznym prof. Władysława Łuszczkiewicza, dyrektora Muzeum Narodowego oraz z przedmową dr. Mariana Sokołowskiego, profesora Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 1886 [faktycznie 1887].
• Korotyński W., Pierwociny litografii w Warszawie, „Wędrowiec” 1896, R. 34, nr 6.
• Korotyński W., Stulecie litografii, „Tygodnik Ilustrowany” 1895, nr 42.
• Krasiński J., Guide du voyageur en Pologne et dans la République de Cracovie, Varsovie 1820. Kolejne wydanie już w języku polskim powstało w 1821 roku.
• Lange A., Zbiór naypiękniejszych i nayinteresowniejszych okolic Galicyi, Lwów 1823.
• Lange A., Zbiór widoków celniejszych ogrodów w Polsce, Lwów 1825-1827.
• Lerue A., Album Lubelskie, Warszawa 1859.
• Łętowski L., Katedra krakowska na Wawelu, Kraków 1859.
• Łoś W., Kraszewski jako zbiéracz zabytków, „Tygodnik Ilustrowany” 1887, t. 10, nr 240.
• Misurowicz A., Pomniki dawnej Małopolski. Album malowniczohistoryczne, Warszawa 1858.
• Pawlikowski G., Wiadomości o rytownikach Polakach i cudzoziemcach u nas osiadłych, „Czasopism Naukowy Księgozbioru Publicznego imienia Ossolińskich” 1829, R. 2, z. 1.
• Raczyński E., Wspomnienia Wielkopolski, to jest województw poznańskiego, kaliskiego, gnieźnieńskiego, t. 1-2, Poznań 1842-1843.
• Rastawiecki E., Słownik rytowników polskich tudzież obcych w Polsce osiadłych lub czasowo w niej pracujących, Poznań 1886.
• Smutna pamiątka pożaru Krakowa w dniu 18 lipca 1850, [b.m. i r.].
• Sobieszczański F.M., Wiadomości historyczne o sztukach pięknych w dawnej Polsce, Warszawa 1849.
• Sobieszczański F.M., Przewodnik po Warszawie, Warszawa 1857.
• Sobieszczański F.M., Pierwsze litografie w Warszawie, „Tygodnik Ilustrowany” 1874, t. 13, nr 327.
• Starożytne gmachy Krakowa zdjęte z natury przez F. Stroobanta i objaśnione tekstem historycznym, Kraków 1862.
• Stęczyński M.B., Okolice Galicyi, Lwów 1847.
• Teka Michała Kuleszy. Zbiór widoków krajowych rysowanych z natury, Paryż 1850.
• Wejnert A., Starożytności warszawskie, t. 2, Warszawa 1848.
• Banach A., Polska książka ilustrowana 1800-1900, Kraków 1959.
• Banach J., Dawne widoki Krakowa, Kraków 1967.
• Banach J., Ikonografia Wawelu, t. 1-2, Kraków 1987.
• Banach J., Ikonografia Rynku Głównego w Krakowie, „Katalog Widoków Krakowa”, t. 1, Kraków 1998.
• Banach J., Kraków malowniczy. O albumach z widokami miasta w XIX wieku, Kraków 1980.
• Banach J., Michała Stachowicza „Monumenta Regum Poloniae Cracoviensia”, „Folia Historiae Artium” 1976, t. 12.
• Banach J., Zygmunta Vogla „Zbiór widoków ważniejszych pamiątek narodowych z roku 1806”. Początki historyzmu i preromantyzm w polskiej ilustracji, [w:] Romantyzm. Studia nad sztuką drugiej połowy XVIII i wieku XIX. Materiały sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Warszawa, listopad 1963, Warszawa 1967.
• Bartnik R., Portret miasta. Lublin w malarstwie, rysunku i grafice, Muzeum Lubelskie w Lublinie, Lublin 2009.
• Batowski Z., Zbiór graficzny w Uniwersytecie Warszawskim, Warszawa 1928.
• Brosig A., Drzeworyt, miedzioryt, litografia, Poznań 1934.
• Brosig A., Dzieje sztuki litograficznej w Poznaniu, Poznań 1937.
• Białynicka-Birula J., Misierowicz Alojzy, [w:] Słownik artystów polskich i obcych w Polsce osiadłych (zmarłych przed 1966 r.). Malarze, rzeźbiarze, graficy, t. 5, Wrocław 1993.
• Chrzanowski T., Napoleona Ordy ojczyste fascynacje, [w:] Napoleon Orda. Album Widoków Historycznych Polski, Kamiński J., Krzyżanowski M. (red.), Gdańsk 1991.
• Chyczewska A., Wstęp, [w:] Grafika i rysunek polski w zbiorach polskich, Mrozińska M., Sawicka S. (red.), Warszawa 1977.
• Cichowicz W., Orańska J., Wielkopolska w grafice K. W. Kielisińskiego. Stroje ludowe, krajobrazy, Kórnik 1955.
• Czarnecki K., Ikonografia Płocka w malarstwie, rysunku i grafice, Katalog Zbiorów Muzeum Mazowieckiego w Płocku, Płock 1989.
• Czarnocka K., Półtora wieku grafiki polskiej, Warszawa 1962.
• Czerner O., Lwów na dawnej rycinie i planie, Wrocław-Warszawa-Kraków 1997.
• Duda J., Przewodniki po Krakowie (do 1914 roku). Książki, ich autorzy i wydawcy, „Rocznik Krakowski” 1996, t. 62.
• Dzieje historii sztuki w Polsce. Kształtowanie się instytucji naukowych w XIX i XX wieku, Labuda S. (red.), Poznań 1996.
• Folga-Januszewska D., Grafika – między historią kultury a żywą sztuką, [w:] Polskie kolekcjonerstwo grafiki. Ludzie i instytucje, Frąckowiak E., Grochala A. (red.), Warszawa 2008.
• Frąckowiak E., Wstęp, [w:] Miłośnicy grafiki i ich kolekcje w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie, Grochala A. (red.), Warszawa 2006.
• Frycz J., Początki starożytnictwa i myśli konserwatorskiej w Polsce, „Ochrona Zabytków” 1975, nr 1.
• Frycz J., Restauracja i konserwacja zabytków architektury w Polsce w latach 1795-1918, Warszawa 1975.
• Gaj J., Zarys historii turystyki w Polsce, Wyższa Szkoła Ekonomiczna, Warszawa 2003.
• Galicja w obrazach czyli galeria litografowanych okolic i najznakomitszych zabytków Galicji z opisem obrazów w języku polskim i niemieckim, Lwów 1830.
• Gasiunas V., Zakład litograficzny Józefa Oziembłowskiego w Wilnie (1833-1863), „Biuletyn Historii Sztuki” 1990, R. 52, nr 3-4.
• Gieysztor A., Zabytek w oczach historyka, [w:] Sesja naukowa 15.04.1978 roku w Toruniu z okazji 90-lecia urodzin profesora Jerzego Remera, Toruń 1978.
• Górska M., Krasickiego kolekcje dzieł sztuki, [w:] Ignacy Krasicki. Nowe spojrzenia, Warszawa 2001.
• Grońska M., Ochońska M., Zbiory Pawlikowskich. Katalog, Wrocław 1960.
• Ikonografia zabytków Częstochowy i okolic. Katalog wystawy, Jaśkiewicz A. (oprac.), Muzeum Okręgowe w Częstochowie, Częstochowa 1991.
• Ikonografia zabytków kielecczyzny w grafice i rysunku, Adamczyk J.L. (oprac.), Kielce 1980.
• Jakimowicz I., Tomasz Zieliński. Kolekcjoner i mecenas, „Studia z Historii Sztuki”, t. 15, Wrocław 1973.
• Jakrzewska-Śnieżko Z., Gdańsk w dawnych rycinach, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1980.
• Jakubowski T., Wilno w grafice. Katalog rycin z Zakładu Zbiorów Ikonograficznych Biblioteki Narodowej, Warszawa 2012.
• Kaczanowska M., Napoleon Orda twórca widoków architektonicznych. Zarys życia i twórczości, „Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie” 1968, R. 12.
• Kęder I., Komorowski W., Zeńczak A., Ikonografia kościoła Mariackiego i placu Mariackiego, Małego Rynku, ulic Mikołajskiej, Siennej i Św. Krzyża w Krakowie, „Katalog Widoków Krakowa”, t. 2, Kraków 1999.
• Kęder I., Komorowski W., Ikonografia placu Wszystkich Świętych oraz ulic Franciszkańskiej, Poselskiej, Senackiej i Kanoniczej w Krakowie, „Katalog Widoków Krakowa”, t. 4, Kraków 2007.
• Kęder I., Komorowski W., Ikonografia kościoła Dominikanów i ulicy Grodzkiej w Krakowie, „Katalog Widoków Krakowa”, t. 3, Kraków 2005.
• Kłosiński M., August Fryderyk Moszyński i jego rola w powstaniu królewskiego Gabinetu Rycin Stanisława Augusta, [w:] Polskie kolekcjonerstwo grafiki. Ludzie i instytucje, Frąckowiak E., Grochala A. (red.), Warszawa 2008.
• Kolak W., Ikonografia Krakowa w zbiorze rycin Grabowskiego, „Rocznik Krakowski” 1970, t. 40.
• Kolak W., Zbiór graficzny w tekach Ambrożego Grabowskiego, „Archeion” 1966, t. 44.
• Kossecka T., Gabinet Rycin króla Stanisława Augusta, Warszawa 1999.
• Krejča A., Techniki sztuk graficznych. Podręcznik metod warsztatowych i historii grafiki artystycznej, Warszawa 1984.
• Kunczyńska-Iracka A., Malarstwo ludowe kręgu częstochowskiego, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1978.
• Lewińska B., Początki krakowskiej litografii, „Rocznik Krakowski” 1987, t. 51.
• Mańkowski T., Krasicki jako kolekcjoner dzieł sztuki, [w:] Księga Referatów, Zjazd Naukowy imienia Ignacego Krasickiego we Lwowie, w dniach 8-10 czerwca 1935 r., z. 2, Lwów 1936.
• Michalczuk Z., Michał Stachowicz (1786-1825). Krakowski malarz między barokiem a romantyzmem, t. 1-2, Warszawa 2011.
• Muszkowski J., Jan Siestrzyński pierwszy litograf polski, Warszawa 1949.
• Nowakowski W., O cudownych obrazach w Polsce Przenajświętszej Matki Bożej. Wiadomości historyczne, bibliograficzne i ikonograficzne, Kraków 1902.
• Od Pieskowej Skały do Morskiego Oka. Prace pejzażowe Jana Nepomucena Głowackiego, Katalog Wystawy, Zamek w Pieskowej Skale, Kraków 2001.
• Opałek M., Drzeworyt w czasopismach polskich XIX stulecia, Wrocław 1949.
• Opałek M., Litografia lwowska 1822-1860, Wrocław-Kraków 1958.
• Ozdoba-Kosierkiewicz W., Ryciny polskie w zbiorach Muzeum Narodowego w Kielcach, „Rocznik Muzeum Narodowego w Kielcach” 1984, t. 13.
• Piwocki K., Rozwój badań nad sztuką narodową i zagadnienie starożytnictwa, Warszawa 1955.
• Polanowska J., Historiografia sztuki polskiej w latach 1832-1863, Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 1995.
• Pomian K., Kolekcjonerstwo i filozofia. Narodziny nowożytnego muzeum, [w:] Drogi kultury europejskiej, Szczucki L. (red.), Warszawa 1996.
• Pomian K., Przeszłość jako przedmiot wiedzy, Warszawa 2010.
• Rosset T., Galeria Aleksandra Kokulara i kilka innych kolekcji artystycznych warszawskich malarzy w pierwszej połowie XIX wieku, „Rocznik Historii Sztuki” 2000, t. 25.
• Ryszkiewicz A., Początki handlu obrazami w środowisku warszawskim, Wrocław 1953.
• Sawicka S., Wstęp [w:] Polskie kolekcjonerstwo grafiki i rysunku, Mrozińska M., Sawicka, S. (red.), Warszawa 1980.
• Siestrzyński J., O litografii, Warszawa 1928.
• Sowiński J., Polskie drukarstwo. Historia drukowania typograficznego i sztuki typograficznej w Polsce w latach 1473-1939, Wrocław 1996.
• Sroczyńska K., Jaworska J., Widoki Zamku Królewskiego w Warszawie. Materiały ikonograficzne w malarstwie, rysunku i grafice (1581-1939), Warszawa 1985.
• Sznydler B., Tygodnik ilustrowany „Kłosy” 1865-1890, Warszawa 1981.
• Tessaro-Kosimowa I., Historia litografii warszawskiej, Warszawa 1973.
• Toruń. Dawne widoki miasta. Katalog wystawy, Mierzejewska A., Woźniak M. (oprac.), Muzeum Okręgowe w Toruniu, Toruń 1994.
• Twaróg J.B., Twaróg Z., Początki krajoznawstwa na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej, [w:] Zróżnicowanie i przemiany środowiska przyrodniczo-kulturowego Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, t. 2, Kultura, Ojcowski Park Narodowy, Kraków 2004.
• Vilnius Jano Kazimiero Vilčinskio leidiniuose, Lietuvos Nacionalinio Muziejaus, Vilnius 2000.
• Warkoczewska M., Portret miasta. Poznań w malarstwie i grafice, Poznań 2000.
• Warkoczewska M., Widoki starego Poznania. Źródła ikonograficzne do zabudowy miasta z wieków XVII-XIX, Poznań 1960.
• Werner J., Technika i technologia sztuk graficznych, Kraków 1972.
• Werner J., Techniki graficzne, Kraków 1981.
• Widoki pozostałych pomników starożytnej Polski, Plater A. (red.), z. 1, Kraków 1826.
• Wilczyński J.K., Album Wileńskie, Paryż 1857.
• Wilder H., Grafika. Drzeworyt, miedzioryt, litografja. Wskazówki dla bibliotekarzy i miłośników sztuki, Lwów 1922.
• Wiśniewski W., Stęczyński (1814-1890). Pierwszy miłośnik Tatr, Beskidów i Sudetów, Kraków 2006.
• Wódz B.E., Album widoków Sandomierza. Malarstwo, grafika, rysunek, XVII-XX wiek, Muzeum Okręgowe w Sandomierzu, Sandomierz 2001.
• Żywczyński M., Narodziny i dzieje pojęcia historyzmu, „Historyka” 1967, t. 1.

Identifiers

ISSN

0029-8247