Struktura grodowa w drugiej połowie XI wieku : czy lata 30. XI wieku wyznaczają przełom dla funkcjonowania organizacji grodowej w Polsce?

• Authors: Danielewski Marcin

Title variants

EN

The stronghold structure in the second half of the 11th c. Do the 1030s represent a breakthrough in the functioning of the stronghold structure in Poland?

• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

The paper explores the issue of the 1030s, signifi cant for, inter alia, the Polish medieval studies. It centres, in essence, on the verifi cation of the view that the examined period can actually be deemed to have been a breakthrough in the functioning of the stronghold structure within the Piast state. Furthermore, the article addresses the question whether, in the second half of the eleventh century, the network of strongholds stood at variance with the one prevailing during the reign of Mieszko I and Boleslaw I the Brave. A political history of the 1030s, discussed on the basis of extant written sources, e.g., Gallus Anonymus, Cosmas of Prague, Tale of Bygone Years and Annales Hildesheimenses provides the starting point for analyses, most valuable for the discussion being pieces of information appertaining to the invasion of Bretislaus I and subsequent expeditions of Yaroslav the Wise into the Piast lands. Records relating to these events reveal that some strongholds were destroyed (Poznań, Gniezno), other abandoned (Giecz) or lost (Belz, Red Cities). Next, the author refers to the studies of some historians and archaeologists regarding the problem of the 1030s and the purported breakthrough in the functioning of the stronghold structure. The fi rst research questions relating to this issue is whether the medievalists have source material (other than written) at their disposal that would enables them to determine what other strongholds, besides the ones cited above, were destroyed in the 1030s. Another question relates to the erection of new strongholds in the second half of the eleventh and in the twelfth century. It is interesting to fi nd out whether the construction of these strongholds somehow ensued from the disaster of the 1030s. The answer to these questions necessitates the consideration of various methods of dating the relics of strongholds along with their reliability, which is particularly important in the context of hypotheses advanced by archaeologists. A large group of strongholds is believed to have ceased to function in the 1030s, as purportedly attested by results of archaeological research and dating. The author nonetheless demonstrates that establishing the chronology of strongholds by dint of pottery within one decade and with respect to the 1030s is unmanageable and draws the reader’s attention to the weaknesses of chronology based on dendrochronological, radiocarbon and AMS methods. The image of the 1030s catastrophe ought to be referred to the strongholds of Wielkopolska, inasmuch as they are mentioned in written sources. Finally, the author attempts to verify if there were other principal Piast strongholds within the then Piast domain, which were partially or completely destroyed throughout this period. Here, he refers to the results of the excavations carried out on the relics of strongholds in Kruszwica (Kujawy), Płock (Mazovia), Przemyśl (the Sandomierz Region), Kraków (Małopolska) and Wrocław (Silesia). The results of the analyses have revealed that the vast majority of these structures did not fall into destruction circa mid-eleventh century. To conclude, in view of the fact that several most important strongholds in the Piast state continued their existence, whilst key strongholds of Wielkopolska, their damage notwithstanding, were rebuilt, the 1030s should not be referred to as a breakthrough period in the functioning of the stronghold structure.

Keywords

EN

stronghold structure; breakthrough; strongholds

• Publisher: Wydawnictwo Adam Marszałek
• Journal: Historia Slavorum Occidentis
• Year: 2014
• Issue: 2(7)
• Pages: 130-155

Contributors

author

Danielewski Marcin

• Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

References

• Annales Hildesheimenses, wyd. G. Waitz, [w:] Monumenta Germaniae Historica. Scriptores rerum Germianicarum in usum scholarum, t. VIII, Hannoverae 1878.
• Anonim tzw. Gall, Kronika polska, ks. I, tłum. R. Grodecki, wstęp i oprac. M. Plezia, Wrocław 1982.
• Die chronik der Böhmen der Cosmas von Prag, lib. II, oprac. W. Weinberger, wyd. B. Bretholz, [w:] Monumenta Germaniae Historica. Scriptores rerum Germianicarum in usum scholarum (series nova), t. II, Berlin 1923.
• Fundatio Brunvilarensis monasterii – Brunwilarensis monasterii fundatorum actus, wyd. G. Waitz, [w:] Monumenta Germaniae Historica. Scriptores, t. XIV, Hannoverae 1883.
• Galli Anonymi Cronica et gesta ducum sive principum Polonorum, lib. I, wyd. i wstęp K. Maleczyński, [w:] Monumenta Poloniae Historica (series nova), t. II, Kraków 1952.
• Kosmas, Kronika Czechów, tłum., wstęp i komentarz M. Wojciechowska, Warszawa 1968.
• Polikarpa mnicha kijowskich pieczar Żywot Mojżesza Węgrzyna, wyd. E. Kałużniacki, [w:] Monumenta Poloniae Historica, t. IV, Lwów 1884.
• Powieść minionych lat, tłum. i oprac. F. Sielicki, Wrocław–Warszawa 2005.
• Повесть временных лет, red. Д.С. Лихачев, Б.А. Романов, Moskwa 1950.
• Benyskiewicz K., Książę Polski Władysław I Herman 1079–1102, Zielona Góra 2010.
• Bieniak J., Państwo Miecława, Warszawa 2010.
• Borawska, Kryzys monarchii wczesnopiastowskiej w latach trzydziestych XI wieku, Warszawa 1964.
• Buczek K., Stróże. Studium z ustroju społecznego Polskie wczesnofeudalnej, Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych 19 (1957), s. 33–41.
• Chudziak W., Problem projekcji mitu kosmologicznego na organizację przestrzeni sakralnej in Culmine na Pomorzu Nadwiślańskim, Slavia Antiqua 47 (2006), s. 74–93.
• Chudziak W., Wczesnośredniowieczna przestrzeń sakralna in Culmine na Pomorzu Nadwiślańskim,Toruń 2003.
• Chudziak W., Wczesnośredniowieczny ośrodek bydgoski w świetle źródeł archeologicznych, [w:] Kraje słowiańskie w wiekach średnich, red. H. Koćka-Krenz, W. Łosiński, Poznań 1998.
• Danielewski M., Grody pogranicza kujawsko-wielkopolskiego od połowy X do końca XIII wieku, [w:] Z dziejów pogranicza kujawsko-wielkopolskiego, t. II, red. D. Karczewski, Strzelno 2009.
• Dąbrowski F., Studia nad administracją kasztelańską Polski XIII wieku, Warszawa 2007.
• Dąbrowski F., Świadczenia fortyfikacyjne ludności pospolitej i rycerstwa w Polsce XIII wieku w źródłach pisanych, Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 56 (2008), nr 2, s. 147–167.
• Dróżdż K., Kazimierz Odnowiciel. Polska w okresie upadku i odbudowy, Wodzisław Śląski 2009.
• Dygaszewicz E., Wczesnośredniowieczny ośrodek osadniczy w Bydgoszczy. Stanowiska 1 i 2, [w:] Stan i potrzeby badań nad wczesnym średniowieczem w Polsce – 15 lat później, red. W. Chudziak, S. Moździoch, Toruń–Wrocław–Warszawa 2006.
• Dzieduszycka B., Demographic and economic transformations in the area surrounding the early medieval Kruszwica, Archaeologia Polona 24 (1985).
• Dzieduszycka B., Dzieduszycki W., Kruszwicki ośrodek władzy i jego przemiany w XI–XII wieku, [w:] Lokalne ośrodki władzy państwowej w XI–XII wieku w Europie Środkowo-Wschodniej, red. S. Moździoch, Wrocław 1993.
• Dziedzuszycka B., Dzieduszycki W., Dzieje piastowskiego ośrodka w Kruszwicy we wczesnym średniowieczu, [w:] Europa Środkowo- Wschodnia. Ideologia, historia a społeczeństwo, red. J. Dudek, D. Janiszewska, U. Świderska-Włodarczyk, Zielona Góra 2005.
• Dziedzuszycka B.,Z badań nad kształtowaniem się osadnictwa wczesnośredniowiecznego na przykładzie regionu nadgoplańskiego, regionu zachodnich Pałuk i regionu środkowego biegu Baryczy, Slavia Antiqua 34 (1994).
• Dzieduszycki W., Podstawy periodyzacji okresu wczesnośredniowiecznego w Wielkopolsce, [w:] Stan i potrzeby badań nad wczesnym średniowieczem w Polsce, Poznań–Wrocław–
• Warszawa 1992.
• Dzieduszycki W., Socjotopografi czne przeobrażenia wczesnośredniowiecznych miast polskich (model kruszwicki), Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 32 (1984).
• Dzieduszycki W., Wczesnomiejska ceramika kruszwicka w okresie od 2 połowy X w. do połowy XIV w., Wrocław 1982.
• Dzieduszycki W., Z badań nad ekonomiczno-społecznymi uwarunkowaniami przemian zachodzących w garncarstwie wczesnopolskim (ceramika kruszwicka, 2 poł. X–poł. XIV w.), Sprawozdania Archeologiczne 34 (1983), s. 253–254.
• Dziedzuszycki W., Kruszwica – wczesnopiastowski ośrodek władzy książęcej, [w:] Civitates principales. Wybrane ośrodki władzy w Polsce wczesnośredniowiecznej, red. T. Janiak, D. Stryniak, Gniezno 1998.
• Gawlas S., O kształt zjednoczonego królestwa: niemieckie władztwo terytorialne a geneza społeczno-ustrojowej odrębności Polski, Warszawa 2000.
• Górczak Z., Bunt Bezpryma jako początek tzw. reakcji pogańskiej w Polsce, [w:] Nihil superfl um esse. Studia z dziejów średniowiecza ofiarowane profesor Jadwidze Krzyżaniakowej, red. J. Strzelczyk, J. Dobosz, Poznań 2000, s. 115–121.
• Grudziński T., Bolesław Szczodry. Zarys dziejów panowania, Toruń 1953.
• Grudziński T., Bolesław Śmiały-Szczodry i biskup Stanisław. Dzieje konfl iktu, Warszawa 1982.
• Hensel W., Cofta-Broniewska A., Starodawna Kruszwica. Od czasów najdawniejszych do roku 1271, Wrocław 1961.
• Hensel W., Studia i materiały do osadnictwa Wielkopolski wczesnohistorycznej, t. III, Warszawa 1959.
• Hensel W., Studia i materiały do osadnictwa Wielkopolski wczesnohistorycznej, t. I, Poznań 1950, s. 4–6; tenże, Z badań nad polską ceramiką wczesnośredniowieczną, Sprawozdania Archeologiczne 2 (1956), s. 160–167.
• Hilczerówna Z., Dorzecze górnej i środkowej Obry od VI do początków XI wieku, Wrocław1967.
• Jasiński K., Rodowód pierwszych Piastów, Poznań 2004.
• Jasiński T., O pochodzeniu Galla Anonima, Kraków 2008.
• Kadrow S., Co datują laboratoria radiowęglowe?, Światowit 39 (1994), s. 144–150.
• Kara M., Krąpiec M., Wyniki badań archeologiczno-denrochronologicznych wybranych grodzisk wczesnośredniowiecznych z terenu historycznej Wielkopolski, przeprowadzonych w roku 2003, Fontes Archeaeologici Posnanienses 41 (2005), s. 216–219.
• Koperski A., Badania archeologiczne nad Przemyślem w dobie pierwszych Piastów, [w:] Polonia minor medii Levi. Studia ofiarowane Panu Profesorowi Andrzejowi Żakowi w osiemdziesiątą rocznicę urodzin, red. J. Gancarski, Z. Woźniak, Rzeszów 2003.
• Koperski A., Przemyśl – czołowy gród nad Sanem, [w:] Civitates principales. Wybrane ośrodki władzy w Polsce wczesnośredniowiecznej, red. T. Janiak, D. Stryniak, Gniezno 1998.
• Krąpiec M., Ważny T., Dendrochronologia: podstawy metodyczne i stan zaawansowania badań w Polsce, Światowit 39 (1994).
• Krzemieńska B., W sprawie chronologii wyprawy Brzetysława I na Polskę, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego. Nauki Humanistyczno-Społeczne 12 (1959), s. 24–37.
• Krzemieńska-Surowiecka B., Masław (Miecław), książę mazowiecki, Notatki Płockie 2 (1956), s. 5–6.
• Kubicka-Kabacińska E., Problemy genezy i chronologii wczesnośredniowiecznych budowli przemyskich, [w:] Przemyśl wczesnośredniowieczny, red. E. Sosnowska, Warszawa 2010.
• Kukliński A., Badania wczesnośredniowiecznego wału obronnego w rejonie IX na Wawelu w Krakowie, [w:] Osadnictwo i architektura ziem polskich w dobie zjazdu gnieźnieńskiego, red. A. Buko, Z. Świechowski, Warszawa 2000.
• Kukliński A., Spór wokół datowania wczesnośredniowiecznego wału obronnego w rejonie IX na Wawelu w Krakowie, [w:] Polonia minor medii Aevi. Studia ofi arowane Panu Profesorowi Andrzejowi Żakiemu w osiemdziesiątą rocznicę urodzin, red. J. Gancarski, Z. Woźniak, Rzeszów 2003.
• Kurnatowska Z., Łosińska A., Stan i potrzeby badań nad wczesnym średniowieczem w Wielkopolsce, [w:] Stan i potrzeby badań nad wczesnym średniowieczem w Polsce, Poznań–Wrocław–Warszawa 1992.
• Kurnatowska Z., Początki i rozwój państwa, [w:] Pradzieje Wielkopolski. Od epoki kamienia do średniowiecza, red. M. Kobusiewicz, Poznań 2008.
• Kurnatowska Z., Początki Polski, Poznań 1992.
• Kurnatowska Z., Próba odtworzenia organizacji zarządu terytorialnego państwa pierwszych Piastów w Wielkopolsce, [w:] Obronność polskiej granicy zachodniej w dobie pierwszych Piastów, red. L. Leciejewicz, Warszawa 1984.
• Kurnatowska Z., Przemiany lokalnych ośrodków władzy w Wielkopolsce, [w:] Lokalne ośrodki władzy państwowej w XI–XII wieku w Europie Środkowo-Wschodniej, red. S. Moździoch, Wrocław 1993.
• Kurnatowska Z., Tworzenie się państwa pierwszych Piastów w aspekcie archeologicznym, [w:] Od plemienia do państwa. Śląsk na tle wczesnośredniowiecznej słowiańszczyzny zachodniej, red. L. Leciejewicz, Wrocław–Warszawa 1991.
• Kurnatowska Z., Z badań nad przemianami organizacji terytorialnej w państwie pierwszych Piastów, Studia Lednickie 2 (1991).
• Labuda G., Mieszko I, Wrocław 2002.
• Labuda G., Mieszko II król Polski (1025–1034), Poznań 2008.
• Labuda G., Studia nad początkami państwa polskiego, t. II, Poznań 1988.
• Labuda G., Święty Stanisław biskup krakowski, patron Polski, Poznań 2000.
• Labuda G., Wizerunek Kazimierza Odnowiciela w nowym historiografi cznym, analityczno-syntetycznym spojrzeniu, Roczniki Historyczne 76 (2010).
• Lewczuk J., Datowanie metodą C14 a wyniki badań archeologicznych – na przykładzie dwóch grodzisk (łużyckiego i wczesnośredniowiecznego) z terenów województwa zielonogórskiego, Światowit 39 (1994), s. 135–141.
• Małachowicz E., Architektura wczesnośredniowiecznych budowli katedry wrocławskiej, [w:] Osadnictwo i architektura ziem polskich w dobie zjazdu gnieźnieńskiego, red. A. Buko, Z. Świechowski, Warszawa 2000.
• Małachowicz E., Najstarsza architektura sakralna na Śląsku, [w:] Śląsk około roku 1000, red. M. Młynarska-Kaletynowa, E. Małachowicz, Wrocław 2000.
• Modzelewski K., Chłopi w monarchii wczesnopiastowskiej, Wrocław 1987.
• Modzelewski K., Organizacja gospodarcza państwa piastowskiego X–XIII wiek, Poznań 2000.
• Moździoch S., Nowe dane do zagadnienia socjotopografi i piastowskich grodów kasztelańskich w X–XIII wieku na przykładzie Wrocławia i Bytomia Odrzańskiego na Śląsku, [w:] Osadnictwo i architektura ziem polskich w dobie zjazdu gnieźnieńskiego, red. A. Buko, Z. Świechowski, Warszawa 2000.
• Moździoch S., Społeczność plemienna Śląska w IX–X wieku, [w:] Śląsk około roku 1000, red. M. Młynarska-Kaletynowa, E. Małachowicz, Wrocław 2000.
• Moździoch S., Śląsk między Gnieznem a Pragą o świątyni pogańskiej ze schyłku 1032–1033, [w:] Ziemie polskie w X wieku i ich znaczenie w kształtowaniu się nowej mapy Europy, red. H. Samsonowicz, Kraków 2000.
• Moździoch S., Śląsk wczesnośredniowieczny w świetle badań archeologicznych i historycznych – crambe bis cocta?, [w:] Civitas Schinesghe cum pertinentiis, red. W. Chudziak, Toruń 2003, s. 72–79.
• Pauk M., Funkcjonowanie regale fortyfi kacyjnego w Europie Środkowej w średniowieczu, Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 51 (2003), nr 1, s. 3–16.
• Polek K., Kraków i Małopolska w czasie najazdu Brzetysława I na Polskę, Studia Historyczne 29 (1986), z. 4, s. 499 506.
• Poleski J., Grody plemienne i wczesnopaństwowe w Małopolsce, [w:] Początki sąsiedztwa. Pogranicze etniczne polsko rusko-słowackie w średniowieczu, red. M. Parczewski, S.Czopek, Rzeszów 1996.
• Poleski J., Małopolska plemienna i państwowa, [w:] Śląsk około roku 1000, red. M. Młynarska-Kaletynowa, E. Małachowicz, Wrocław 2000.
• Poleski J., Wczesnośredniowieczne grody w dorzeczu Dunajca, Kraków 2006.
• Powierski, Pierwszy bunt Zbigniewa a zewnatrz-polityczne położenie Polski w latach 1092–1094, Studia Bałtyckie. Historia 1 (1996).
• Rodzińska-Chorąży T., Wczesnopiastowski zespół pałacowy na Wzgórzu Zamkowym oraz rotunda prosta pod katedrą w Przemyślu w świetle ostatnich badań, [w:] Początki sąsiedztwa. Pogranicze etniczne polsko-rusko-słowackie w średniowieczu, red. S. Czopek, M. Parczewski, Rzeszów 1996.
• Rzeźnik P., Gród wrocławski około roku 1000, [w:] Śląsk około roku 1000, red. M. Młynarska-Kaletynowa, E. Małachowicz, Wrocław 2000.
• Sikorski D.A., Kościół w Polsce za Mieszka I i Bolesława Chrobrego, Poznań 2011.
• Sikorski D.A., O badaniach interdyscyplinarnych w badaniach nad wczesnym średniowieczem – uwagi krytyczne, [w:] Mundur hominis – cywilizacja, kultura, natura, red. S. Rosik, P. Wiszewski, Wrocław 2006.
• Sikorski D.A., O nadziejach związanych z datowaniem metodą 14C zabytków architektury średniowiecznej w Polsce, [w:] Architektura romańska nowe odkrycia i interpretacje, red. T. Janiak, Gniezno 2009.
• Sikorski D.A., Od pogańskich sanktuariów do chrześcijańskich kościołów na Słowiańszczyźnie Zachodniej, [w:] Sacrum pogańskie – sacrum chrześcijańskie. Kontynuacja miejsc kultu we wczesnośredniowiecznej Europie Środkowej, red. K. Bracha, Cz. Hadamik, Warszawa 2010.
• Sikorski D.A., Powstanie państwa Piastów w świetle najnowszych badań archeologii średniowiecznej, Roczniki Historyczne 77 (2011).
• Sikorski D.A., Świątynie pogańskich Słowian – czyli o tym, jak je stworzono, [w:] Cor hominis. Wielkie namiętności w dziejach, źródłach i studiach nad przeszłością, red. S. Rosik, P. Wiszewski, Wrocław 2007.
• Sosnowska E., Stan badań nad wczesnośredniowiecznym grodem przemyskim ulokowanym na Wzgórzu Zamkowym, [w:] Przemyśl wczesnośredniowieczny, red. E. Sosnowska, Warszawa 2010.
• Syty S., Mieszko II czy Bezprym mnichem u św. Romualda?, [w:] Nihil superfl um esse. Studia z dziejów średniowiecza ofiarowane profesor Jadwidze Krzyżaniakowej, red. J. Strzelczyk, J. Dobosz, Poznań 2000.
• Szafrański W., Płock we wczesnym średniowieczu, Wrocław 1983.
• Trzeciecki W., Początki Płocka, [w:] Płock wczesnośredniowieczny, red. A. Gołembnik, Warszawa 2011.
• Trzeciecki W.,, Gród na Wzgórzu Tumskim, [w:] Płock wczesnośredniowieczny, red. A. Gołembnik, Warszawa 2011.
• Ważny T., Czy dendrochronologia jest wiarygodna, [w:] Ziemie polskie w X wieku i ich znaczenie w kształtowaniu się nowej mapy Europy, red. H. Samsonowicz, Kraków 2000.
• Ważny T., Dendrochronologia obiektów zabytkowych w Polsce, Gdańsk 2001.
• Wędzki A., Uwagi nad rolą i znaczeniem Sandomierza i Przemyśla w państwie wczesnopiastowskim, [w:] Kraje słowiańskie w wiekach średnich, red. H. Koćka-Krenz, W. Łosiński, Poznań 1998.
• Zajączkowski S., Służba wojskowa chłopów w Polsce do połowy XV wieku, Łódź 1958.
• Zajączkowski S., Udział ludności wiejskiej w polskiej wojskowości do połowy XV stulecia, Studia i Materiały do Historii Wojskowości 27 (1984), s. 38–46.
• Zielski A., Krąpiec M., Dendrochronologia, Warszawa 2004.