Koncepcja Olęderskiego Parku Etnograficznego w Wielkiej Nieszawce. Głos w dyskusji o roli skansenów w ochronie zabytków architektury drewnianej

• Authors: Maciej Prarat

Title variants

EN

The importance of open-air museums in terms of protection architectural monuments. A study based on the idea of transferring certain farm buildings to Olęderski Park Etnograficzny (Haulander Ethnographic Park) in Wielka Nieszawka

• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

This paper is devoted to the issue of wooden architecture protection in so called open-air museum. Unique form of certain buildings is closely related to their educational and expositional functions. In the museums attempts are frequently made to reconstruct the whole village cultural landscape in a given period of time. This aspect is often more important than the building history or the original materials maintenance. What is more, the conditions of rural architecture are worsening all the time. These factors contribute to the phenomenon of making copies of the buildings. The ideas of this kind are nowadays widely applied by a number of museums. The issue of creating a new museum as well as the attempts made to maintain original monuments has been analyzed on the examples of six conservation projects of the buildings earmarked to be transferred to Olęderski Park Etnograficzny (Haulander Ethnographic Park) in Wielka Nieszawka. These buildings are very much unique in terms of construction as well as spatial design. They were adjusted to the terrain conditions of the Vistula plains exposed to floods. This manner of building was typical of the Haulander colonization. Most of the most valuable buildings come from the 18th century. They will be removed and transferred to the reconstructed cultural landscape dated back to the beginning of the 20th century. Detailed architectural research enabled to establish the chronological boarders of the whole project. The most important features of the buildings were revealed through the analysis of the building materials, reconstruction and the final conceptual project. Three farm buildings will be inserted in the historical village landscape. These are: the one that includes staff rooms, cash desk and the exhibition dedicated to Protestantism; the one that shows impoverished single-building farm typical of the 18th century and the wealthy one that consists of arcade house, workers house, granary and the barn. The latter is to present the prosperous farm typical of the beginning of the 20th century. What is significant, the possibilities of reconstruction have been taken into consideration while preparing the area. That means the maintenance of the original substance (often in deteriorating conditions) was the most important in the project while the restoration work was limited. Translated by Karolina Pszczółkowska

Keywords

PL

Olęderski Park Etnograficzny; Wielka Nieszawka; architektura drewniana; architektura chłopska; muzeum na wolnym powietrzu; skansen; park etnograficzny; ochrona zabytków architektury; translokacja; badania architektoniczne; osadnictwo olęderskie; zagroda olęderska; zagroda podcieniowa; krajobraz kulturowy

• Publisher: Narodowy Instytut Dziedzictwa
• Journal: Ochrona Zabytków
• Year: 2013
• Issue: 1-4
• Pages: 233-261

Dates

published

2013

Contributors

author

Maciej Prarat

• dr, adiunkt w Instytucie Zabytkoznawstwa i Konserwatorstwa Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Absolwent kierunku Ochrona Dóbr Kultury na Wydziale Sztuk Pięknych UMK. W latach 2008-2012 pracownik Działu Architektury i Parków Etnograficznych Muzeum Etnograficznego w Toruniu. Poza badaniami architektonicznymi budownictwa drewnianego obszar jego zainteresowań obejmuje historię architektury i historię ochrony zabytków. Autor dwóch książek. Członek Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków, Stowarzyszenia Historyków Sztuki oraz Polskiego Komitetu Narodowego ICOMOS.

References

• 40 lat Muzeum Wsi Mazowieckiej w Sierpcu 1971-2011, Sierpc 2011.
• Arszyński M., Idea, pamięć, troska. Rola zabytków w przestrzeni społecznej i formy działań na rzecz ich zachowania od starożytności do połowy XX w., Malbork 2007.
• Badania architektoniczne zagrody Niedźwiedź 4, powiat świecki, oprac. Prarat M., Schaaf U., Toruń 2010, mpis w zbiorach MET.
• Badania historyczno-architektoniczne zagrody Gutowo, powiat toruński, oprac. Prarat M., Toruń 2011, mpis w zbiorach MET.
• Badania historyczno-architektoniczne zagrody Kaniczki 21, powiat kwidzyński, oprac. Prarat M., Toruń 2012, mpis w zbiorach MET.
• Bertram H., La Baume W., Kloeppel O., Das Weichsel-Nogat-Delta. Beiträge zum Geschichte seiner landwirtschlaflichen Entwicklung, vorgeschichtlichen Besiedlung und bäuerliche Haus- und Hofanlage, Danzig 1924.
• Birecki P., Gmina Wielka Nieszawka, szkice z dziejów, Wielka Nieszawka 2010.
• Czajkowski J., Muzea na wolnym powietrzu w Europie, Rzeszów-Sanok 1984.
• Dethlefsen R., Das Ostpreussische Heimatmuseum in Königsberg, Heimatschutz, Jg. 10, Berlin 1915.
• Dethlefsen R., Ein Ostpreussisches Heimatmuseum in Königsberg, Denkmalpflege, nr 12, 13, Berlin 1911.
• Die Denkmalpflege in der Provinz Westpreußen im Jahre 1905. Bericht an die Provinzialkommission zur Verwaltung der westpreußischen Provinzialmuseen zu Danzig erstattet vom Provinzialkonservator, Danzig 1907.
• Die Denkmalpflege in der Provinz Westpreußen im Jahre 1908. Bericht an die Provinzialkommission zur Verwaltung der westpreußischen Provinzialmuseen zu Danzig erstattet vom Provinzialkonservator, Danzig 1909.
• Die Denkmalpflege in der Provinz Westpreußen in den Jahren 1920 bis 1931. 17 Bericht an den Ausschluss zur Erforschung und zum Schutze der Denkmäler in der Provinz Ostpreussen erstattet von Bernhard Schmid Provinzialkonservator für den Regierungsbezirk Westpreussen, Königsberg 1932.
• Domino J., Budownictwo i cmentarze mennonickie na Żuławach Wiślanych, [w:] Mennonici na Żuławach. Ocalone dziedzictwo, Gdańsk 2007.
• Ginalski J., Galicyjski rynek. Budowa sektora miejskiego w Parku Etnograficznym w Sanoku, „Acta Scansenologica”, t. 10, Sanok 2010.
• Ginalski J., Ossadnik H., 50 lat Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku w świetle archiwaliów, „Materiały Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku” 2008, nr 37.
• Grabski M., Ochrona budownictwa drewnianego. Małopolskie realizacje skansenowskie w końcu XIX i w XX wieku, Kraków 2012.
• Grisebach H., Das Polnische Bauernahaus, Berlin 1917.
• Gutowo 38. Ekspertyza mykologiczno-konserwatorska budynku, oprac. Dombek D., Toruń 2012, mpis w zbiorach MET.
• Handbuch des Landwirtschaftlichen Bauwesens mit Einschluss der Gebäude für landwirtschaftliche Gewerbe, Berlin 1885.
• Heuer R., Die Holländerdörfer in der Weichselniederung um Thorn, „Mitteilungen des Coppernicus-Vereins für Wissenschaft und Kunst zu Thorn”, z. 42, Toruń 1934.
• Historia Ostpreussisches Heimatmuseum w Królewcu 1909-1945, dzisiejszego Muzeum Budownictwa Ludowego Parku Etnograficznego w Olsztynku. Katalog wystawy, Olsztynek 2011.
• Inwentaryzacja pomiarowo-rysunkowa domu robotniczego w zagrodzie Mątowskie Pastwiska 30, oprac. Prarat M., Toruń 2009, mpis w zbiorach MET.
• Inwentaryzacja pomiarowo-rysunkowa spichlerza z Wielkiego Zajączkowa, pow. świecki, oprac. Prarat M., Toruń 2012, mpis w zbiorach MET.
• Inwentaryzacja pomiarowo-rysunkowa stodoły z Wielkiego Wełcza, oprac. Prarat M., Toruń 2012, mpis w zbiorach MET.
• Inwentaryzacja pomiarowo-rysunkowa zagrody Gutowo 38, oprac. Jabłońska A., Łangowska P., Maślak A., Sadowska S., Szczerba D., pod kierunkiem Ratajczaka H. i Prarata M., Toruń 2010, mpis w zbiorach MET.
• Inwentaryzacja pomiarowo-rysunkowa zagrody Kaniczki 21, powiat kwidzyński, oprac. Prarat M., Maślak A., Stawowska S., Toruń 2011, mpis w zbiorach MET.
• Inwentaryzacja pomiarowo-rysunkowa zagrody Niedźwiedź 4, oprac. Fedak A., Kalinowski T., Labczyk K., Nowak J., pod kierunkiem Ratajczaka H., Prarata M., Toruń 2010, mpis w zbiorach ZK UMK.
• Inwentaryzacja rozbiórkowa zagrody Gutowo 38, pow. toruński, oprac. Prarat M., Toruń 2012, mpis w zbiorach MET.
• Jastrzębski J., Skansen Kurpiowski im. Adama Chętnika w Nowogrodzie, Łomża 2007.
• Kaniczki 21. Ekspertyza mykologiczno-konserwatorska budynku, oprac. Dombek D., Toruń 2012, mpis w zbiorach MET.
• Kloeppel O., Die bauerliche Haus-Hof und Siedlungsanlage im Weichsel – Nogat Delta, Danzig 1924.
• Kondracki J., Geografia regionalna Polski, Warszawa 1998.
• Łęga W., Ziemia Malborska, Toruń 1933.
• Marchlewski W., Inni sąsiedzi. Życie codzienne kolonistów olęderskich na Powiślu w XIX w., http://holland.org.pl/art.php?kat=art&dzial=maz&id=15, 14.06.2010.
• Memoriał w sprawie ochrony budownictwa drewnianego w Polsce. Program organizacji parków etnograficznych, red. Ptaśnik M., Jankowski W., Konopka M., Warszawa 1966, mpis powielany.
• Niedźwiedź 4. Ekspertyza mykologiczno-konserwatorska budynku, oprac. Dombek D., Toruń 2012, mpis w zbiorach MET.
• Pelczyk A., Wielkopolski Park Etnograficzny. Między tradycyjną wsią a teorią i praktyką skansenologiczną, „Biblioteka Studiów Lednickich”, t. VIII, Poznań 2002.
• Prarat M., Architektura chłopska Doliny Dolnej Wisły w latach 1772-1945 i jej problematyka konserwatorska, Toruń 2012.
• Prarat M., Domy robotnicze w gospodarstwach nadwiślańskich na przykładzie zagrody Mątowskie Pastwiska 30, „Biuletyn Stowarzyszenia Muzeów na Wolnym Powietrzu” 2011, nr 12.
• Prarat M., Dotychczasowe działania na rzecz zachowania zagród Doliny Dolnej Wisły, „Zeszyty Muzeum Etnograficznego w Toruniu” 2013, t. 3 (w druku).
• Prarat M., Gdzie olędrzy mieszkali… Z badań nad drewnianymi zagrodami na Nizinie Sartowicko-Nowskiej, Toruń 2009.
• Prarat M., Katalog drewnianej architektury zagrodowej Niziny Kwidzyńskiej i Niziny Walichnowskiej, http://holland.org.pl/art.php?kat=art&dzial=kwi&id=toc, 02.12.2012.
• Prarat M., Olęderski Park Etnograficzny w Wielkiej Nieszawce – koncepcja, Toruń 2011, mpis w zbiorach MET.
• Prarat M., Schaaf U., Wyniki badań historyczno-architektonicznych zagrody nr 4 w Niedźwiedziu, pow. Świecie – przyczynek do dyskusji nad metodyką badań drewnianej architektury wiejskiej dla celów konserwatorskich, [w:] Wobec zabytku... tradycje i perspektywy postaw. Studia dedykowane pamięci prof. Jerzego Remera, red. Pilecka E., Raczkowski J., Toruń 2010.
• Prarat M., Znaczenie badań historyczno-architektonicznych w procesie translokacji architektury drewnianej na teren muzeum pod otwartym niebem na przykładzie dokumentacji zagrody Gutowo 38, powiat toruński, „Rocznik Muzeum Wsi Mazowieckiej w Sierpcu” 2012, t. 3.
• Rekonstrukcja domu robotniczego w zagrodzie Mątowskie Pastwiska 30, oprac. Prarat M., Toruń 2009, mpis w zbiorach MET.
• Renzhog S., Open Air Museums. The History and Future of a Visionary Idea, Carlsson-Jamtli 2007.
• Rönne L., Die Bau-Polizei des Preußischen Staates, Breslau 1854.
• Schaaf U., Systemy ciesielskich znaków montażowych jako źródło wiedzy o warsztacie ciesielskim i autentycznej substancji zabytku na przykładzie Kościoła Pokoju w Świdnicy, [w:] Zabytkowe budowle drewniane i stolarka architektoniczna wobec współczesnych zagrożeń, red. Okoń E., Toruń 2005.
• Schaaf U., Uwagi do metod badań architektonicznych konstrukcji drewnianych na przykładzie osiemnastowiecznej więźby mansardowej Dworu Studzienki w Gdańsku, [w:] Problemy konserwacji i badań zabytków architektury, red. Kociałkowska A., Gdańsk 2008.
• Schmid B., Die Bau- und Kunstdenkmäler des Kreises Marienburg, Danzig 1919.
• Schmid B., Über ältere Bauernhäuser in der Thorner Niederung, „Mitteilungen des Coppernicus-Vereins für Wissenschaft und Kunst zu Thorn”, H. 14, Thorn 1906.
• Schmid B., Westpreußische Holzbauten, „Mitteilungen des Westpreußichen Geschichtsvereins”, Jg. 3, Danzig 1904.
• Sieraczkiewicz J., Święch J., Skanseny. Muzea na wolnym powietrzu w Polsce, Olszanica 1999.
• Spiss A., Muzea etnograficzne na wolnym powietrzu w Europie, Warszawa 1985.
• Szmygin B., Kształtowanie koncepcji zabytku i doktryny konserwatorskiej w Polsce w XX wieku, Lublin 2000.
• Święch J., Muzealnictwo skansenowskie w Polsce na tle regionów etnograficznych i architektonicznych, „Biuletyn Stowarzyszenia Muzeów na Wolnym Powietrzu w Polsce” 2003, nr 6.
• Święch J., Tubaja R., Historia idei muzealnictwa na wolnym powietrzu w Polsce, „Biuletyn Stowarzyszenia Muzeów na Wolnym Powietrzu w Polsce” 2006, nr 9.
• Tajchman J., Kamienica ,,Pod Gwiazdą” w Toruniu i jej problematyka konserwatorska, „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo”, Toruń 1994, T. XXV.
• Tajchman J., Metoda konserwacji i restauracji dziedzictwa architektonicznego w zakresie zabytkowych budowli, [w:] Problemy konserwacji i badań zabytków architektury, red. Kociałkowska A., Studzienka 2007.
• Tubaja R., Park Etnograficzny w Kaszczorku. Oddział Muzeum Etnograficznego w Toruniu, „Biuletyn Stowarzyszenia Muzeów na Wolnym Powietrzu w Polsce” 2003, nr 6.
• Vademecum Konserwatora Zabytków, Warszawa 2009.
• Wernicke H., Bauernhauser der Marienwerder Niederung und die Geschichte ihren Bewohner, „Zeitschrift des Historischen Vereins für Reg.-Bez. Marienwerder” 1912, H. 50.
• Zippelius A., Handbuch der europäischen Freilichmuseen, Köln 1974.
• Znamierowska-Prüfferowa M., Tubaja R., Przymuzealny skansen toruński i inne muzea skansenowskie realizowane i planowane w województwie bydgoskim, [w:] Muzea skansenowskie w Polsce, Poznań 1972.

Identifiers

ISSN

0029-8247