Relikty dwóch nurtów osadniczych związanych z kulturą niemeńską i łużyckimi polami popielnicowymi odkrytych na stanowisku 4 w Starych Zambrzycach, gm. Rutki, woj. podlaskie

• Authors: Affelski Jakub , Machnio Karolina

Title variants

EN

Relics of two settlement currents related to the Eneolithic and the Bronze Age, discovered in Stare Zambrzyce, site 4, Rutki commune, Podlaskie Voivodeship

• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

The article presents part of the results of archaeological excavations carried out in 2015 within the construction of the S8 expressway in Stare Zambrzyce, site 4 (AZP38-80/20), Rutki commune, Podlaskie Voivodeship. Research effort brought interesting results, such as the discovery of four settlement currents related to the Eneolithic (the Neman culture), the Bronze Age (Lusatian fields of cinerary urns), the early Middle Ages (12th century), and the modern period (2nd half of the 15th – 17th century). This article is devoted to the oldest two settlement phases related to the Neman culture and the Lusatian fields of cinerary urns.

Keywords

EN

Eneolithic; Bronze Age; Neman culture; Lusatian culture; Lusatian fields of cinerary urns prehistoric settlement

• Publisher: Narodowy Instytut Dziedzictwa
• Journal: Raport
• Year: 2016
• Volume: 11
• Pages: 69-106

Contributors

author

Affelski Jakub

• Pracownia Archeologiczno-Konserwatorska SZPILA Jakub Affelski, Pułtusk

author

Machnio Karolina

• Pracownia Archeologiczno-Konserwatorska SZPILA Jakub Affelski, Pułtusk

References

• Affelski J., Ignaczak M. 2008. Osadnictwo kultury łużyckiej w Łękach Górnych, gm. Krzyżanów, woj. łódzkie. L. Czerniak, J. Gąssowski (red.), Osada wielokulturowa w Łękach Górnych gm. Krzyżanów, woj. łódzkie (= Via Archaeologica Pultuskiensisis 2). Pułtusk: Instytut Antropologii i Archeologii Akademii Humanistycznej im. Aleksandra Gieysztora, 9-60.
• Affelski J., Ignaczak M. 2014. Ciałopalne cmentarzysko ludności kultury łużyckiej z Ciechanowa, woj. mazowieckie. Raport 9, 207-240.
• Balcer B. 1997. Z badań nad krzemieniarstwem w epokach metali, W: J. Lech, D. Piotrowska (red.), Z badań nad krzemieniarstwem epoki brązu i wczesnej epoki żelaza: materiały sympozjum zorganizowanego w Warszawie 20-22 października 1994 r. (= Komitet Nauk Pra- i Protohistorycznych. Prace 2), Warszawa: Wydawnictwa Naukowe PWN, 303-318.
• Bienia M. 2014. Sprawozdanie z archeologicznych badań sondażowych przeprowadzonych na stanowisku archeologicznym Stare Zambrzyce stan. 4, gm. Rutki, woj. Podlaskie, AZP 38-80, stan 20 (maszynopis w archiwum Mazowieckim Wojewódzkim Urzędzie Ochrony Zzabytków, Delegatura w Łomży).
• Bönisch E. 2004. Häuser, Speicherplätze und Siedlungsmuster – Neues zu Siedlungen der Lusitzer Kultur links der Neiße. W: S. Groblica (red.), Odra – przeszkoda czy pomost w ekspansji kulturowej? II Polsko-Niemieckie Spotkania Archeologiczne, Materiały z konferencji w Dychowie 29 kwietnia – 1 maja 2004 r. (= Biblioteka Archeologii Środkowego Nadodrza 2). Zielona Góra: Stowarzyszenie Naukowe Archeologów Polskich Oddział Lubuski, 91-120.
• Czebreszuk J. 1996. Społeczności Kujaw w początkach epoki brązu. Poznań: UAM.
• Czebreszuk J., Józwiak B. 2007. Ślady osadnictwa z okresu późnego neolitu, wczesnej epoki brązu i subneolitu. W: L. Czerniak (red.), Od paleolitu do nowożytności. Archeologiczne badania ratownicze na trasie budowy obwodnicy Wyszkowa (= Gdańskie Studia Archeologiczne 1). Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 71-90.
• Czebreszuk J., Ignaczak M., Łoś J. 1998. Osadnictwo wczesnej kultury łużyckiej w Narkowie, gmina Dobre, stanowisko 9. Z badań nad początkami kultury łużyckiej na Niżu Polski. Poznań: Poznańskie Towarzystwo Prehistoryczne.
• Czebreszuk J., Kośko A., Szmyt M. 2006. Zasady analizy źródeł ceramicznych z okresu późnego neolitu oraz interstadium epok neolitu i brązu na Kujawach. W: A. Kośko, M. Szmyt (red.), Opatowice – Wzgórze Prokopiaka 1 (= Studia i materiały do badań nad późnym neolitem Wysoczyzny Kujawskiej). Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 39-64.
• Czerniak L. 1980. Rozwój społeczeństw kultury późnej ceramiki wstęgowej na Kujawach (= Prace Wydziału Historyczno-Filozoficznego, Seria Archeologia 16). Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza.
• Czopek S. 2007. Grodzisko Dolne, stanowisko 22 – wielokulturowe stanowisko nad dolnym Wisłokiem 1. Od epoki kamienia do wczesnej epoki żelaza (= Collectio Archaeologica Ressoviensis 4). Rzeszów: Mitel.
• Dąbrowski J. 1958. Dwa cmentarzyska kultury łużyckiej w Zeńbońku, pow. Ciechanów. Materiały Starożytne 3, 85-114.
• Dąbrowski J. 1959. Cmentarzysko z Szydłowa, pow. Mława, na tle kultury łużyckiej na Mazowszu północnym. Materiały starożytne 5, 233-258.
• Dąbrowski J. 1961. Materiały kultury łużyckiej z Podlasia. Materiały Starożytne 7, 23-46.
• Dąbrowski J. 1980. Przydatność ceramiki łużyckiej do podziałów kulturowych. W: M. Gedl (red.), Zróżnicowanie wewnętrzne kultury łużyckiej, Kraków: Instytut Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego, 35-55.
• Dąbrowski J. 1997. Epoka brązu w północno-wschodniej Polsce. Białystok: Białostockie Towarzystwo Naukowe, Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk.
• Dąbrowski J. 2009. Polska przed trzema tysiącami lat. Czas kultury łużyckiej. Warszawa: Trio.
• Dąbrowski J., Mogielnicka-Urban M. 1981. Analiza materiałów kultury łużyckiej ze stanowisk 1-5 w Worytach, W: J. Dąbrowski (red.), Woryty. Studium archeologiczno-przyrodnicze zespołu osadniczego kultury łużyckiej (= Polskie Badania Archeologiczne 20). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 203-228.
• Domaradzka S. 2012. Materiały ceramiczne kultury niemeńskiej ze stanowiska I w Piankach, gm. Zbójna, województwo podlaskie. Studia i materiały do badań nad neolitem i wczesną epoką brązu na Mazowszu i Podlasiu 2, 29 – 48.
• Drzewicz A. 2004. Wyroby z kości i poroża z osiedla obronnego ludności kultury łużyckiej w Biskupinie. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Semper.
• Dziewanowski M. 2016. Opracowanie zabytków krzemiennych z badań archeologicznych na stanowisku Zambrzyce Stare nr 4, gm. Rutki, woj. podlaskie (AZP 38-80/20), W: Zambrzyce Stare stan. 4 gm. Rutki, woj. podlaskie (AZP 38-80/20). Opracowanie wyników ratowniczych badań archeologicznych, prowadzonych w ramach zadania: rozbudowa i budowa drogi krajowej nr 8 do parametrów drogi ekspresowej S8 na odcinkach: województwo mazowieckie – obwodnica Zambrowa od km 561+043,28 do km 575+955,00 oraz obwodnica Mężenina – Jeżewo od km 601+700 do km 615+960,85. Pułtusk (archiwum WUOZ Del. w Łomży), 272-281.
• Gediga B. 1967. Plemiona kultury łużyckiej w epoce brązu na Śląsku środkowym, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo PAN.
• Gediga B. 1980. Zagadnienia zakresu pojęcia „kultura łużycka” i jej wewnętrznego zróżnicowania, W: M. Gedl (red.), Zróżnicowanie wewnętrzne kultury łużyckiej. Kraków: Instytut Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego, 11-34.
• Gediga B. 1991. Zagadnienie kształtowania się cech łużyckich pól popielnicowych. W: M. Gedl (red.), Die Anfänge der Urnenfelderkulturen in Europa. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, 17-26.
• Gediga B. 1993. Uwagi o chronologii i periodyzacji kultur łużyckich pól popielnicowych, W: Miscellanea archaeologica Thaddaeo Malinowski dedicata que Franciscus Rożnowski curavit. Słupsk: Sorus, 147-51.
• Gedl M. 1975. Kultura łużycka. Kraków: Uniwersytet Jagielloński.
• Hildt-Węgrzynowicz T. 1961. Osadnictwo kultury łużyckiej we wsi Kamionka Nadbużna pow. Ostrów Mazowiecka. Materiały Starożytne 7, 165-200.
• Hoffmann M. 2000. Kultura i osadnictwo południowo-wschodniej strefy nadbałtyckiej w I tysiącleciu p.n.e. Olsztyn: Towarzystwo Naukowe i Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego.
• Ignaczak M. 2002. Ze studiów nad genezą kultury łużyckiej w strefie Kujaw. Poznań: Instytut Prahistorii Uniwersytetu im Adama Mickiewicza.
• Ignaczak M. 2004. Osadnictwo społeczności kultury łużyckiej, W: J. Bednarczyk, L. Czerniak, A. Kośko (red.), Archeologiczne badania ratownicze wzdłuż trasy gazociągu tranzytowego 3 Kujawy, cz. 5. Osadnictwo społeczeństw kultur cyklu łużyckiego. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 15-201.
• Ignaczak M., Affelski J. 2012. Osadnictwo z wczesnego okresu epoki żelaza na stanowisku Janów Pomorski 1, W: M. Bogucki, M. F. Jagodziński (red.), Janów Pomorski stan. 1. Wyniki ratowniczych badań archeologicznych w latach 2007-2008 (= Studia nad Truso 1). Elbląg: Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Elblągu, 51-158.
• Józwiak B. 2003. Społeczności subneolitu wschodnioeuropejskiego na Niżu Polskim w międzyrzeczu Odry i Wisły. Poznań: Instytut Prahistorii Uniwersytetu im Adama Mickiewicza.
• Kaczmarek M. 2002. Zachodniowielkopolskie społeczności kultury łużyckiej w epoce brązu (= Archeologia – Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu 48). Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza.
• Kaczmarek M. 2012. Epoka brązu na Nizinie Wielkopolsko-Kujawskiej w świetle interregionalnych kontaktów wymiennych. Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.
• Kadrow S. 1991. Iwanowice, stanowisko Babia Góra 1. Rozwój przestrzenny osady w czesnego okresu epoki brązu. Kraków: IHKM. PAN. Zakład Archeologii Małopolski.
• Kawecki Z. 1988. Zoologia stosowana. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Kempisty E. 1973. Kultura ceramiki „grzebykowo-dołkowej” na Mazowszu i Podlasiu. Wiadomości Archeologiczne 38, 411-483.
• Kempisty E., Sulgostowska A. 1976. Pierwsza osada neolityczna z ceramiką typu Dubiczaj w północno-wschodniej Polsce. Wiadomości Archeologiczne 41, 305-324.
• Kempisty E., Sulgostowska A. 1991. Osadnictwo paleolityczne, mezolityczne i paraneolityczne w rejonie Woźnej Wsi, woj. łomżyńskie (= Polskie Badania Archeologiczne 30). Warszawa: Instytut Historii Kultury Materialnej Polskiej Akademii Nauk.
• Kempisty E., Więckowska H. 1983. Osadnictwo z epoki kamienia i wczesnej epoki brązu na stanowisku 1 w Sośni, woj. łomżyńskie (= Polskie Badania Archeologiczne 22). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Kołodyńska-Gawrysiak R. 2009. Analiza geologiczno-geomorfologiczna okolic stanowiska archeologicznego Zambrów 5 (AZP 41-77/24), zlokalizowanego na trasie obwodnicy Zambrowa. Łomża (maszynopis w archiwum WUOZ Del. w Łomży).
• Kondracki J. 2001. Geografia Regionalna Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Kośko A. 1979. Rozwój kulturowy społeczeństw Kujaw w okresie schyłkowego neolitu i wczesnej epoki brązu. Poznań: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza.
• Kośko A. 1981. Udział południowo-wschodnioeuropejskich wzorców kulturowych w rozwoju niżowych społeczeństw kultury pucharów lejkowatych. Grupa mątewska (= Archeologia – Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu 19). Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
• Kruk J., Milisauskas S. 1981. Wyżynne osiedle neolityczne w Bronocicach, woj. kieleckie. Archeologia Polski 26 (1), 65-113.
• Lew S. 2003. Budownictwo ludowe dorzecza Sanu w XIX i XX wieku. Rzeszów: Mitel.
• Makarowicz P. 1998. Rola społeczności kultury iwieńskiej w genezie trzcinieckiego kręgu kulturowego (2000-1600 BC) (= Materiały do Syntezy Pradziejów Kujaw 8). Poznań: UAM. Instytut Historii.
• Makomaska-Juchiewicz M. (red.) 2010. Monitoring gatunków zwierząt. Przewodnik metodyczny 1. Warszawa: Główny Inspektorat Ochrony Środowiska.
• Marcinkian A. 2010. Ziemia lubuska w dobie cywilizacji łużyckiej. 1, 2. Zielona Góra.
• Marchelak I, Tyszler L. 2003. Osada kultury łużyckiej epoki brązu i okresu halsztackiego. W: R. Grygiel (red.), Ratownicze badania archeologiczne na stanowisku 6-7 w Kowalewicach, pow. Zgierz, woj. łódzkie (trasa autostrady A2) (= Via Archaeologica Lodziensis 1). Łódź: Fundacja Badań Archeologicznych Imienia Profesora Konrada Jażdżewskiego, 25-337.
• Mazurek W. 1997. Krzemienne wkładki sierpowe typu Sztumianka, W: J. Lech, D. Piotrowska (red.), Z badań nad krzemieniarstwem epoki brązu i wczesnej epoki żelaza: materiały sympozjum zorganizowanego w Warszawie 20-22 października 1994 r. (= Prace – Polska Akademia Nauk. Komitet Nauk Pra- i Protohistorycznych 2). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 185-204.
• Michalski J. 1983. Zagadnienie systematyzacji i interpretacji obiektów nieruchomych (Ze studiów nad osadami otwartymi kultury łużyckiej). Materiały Starożytne i Wczesnośredniowieczne 5, 135-196.
• Miśkiewicz J. 1968. Cmentarzysko kultury łużyckiej w miejscowości Kraszewo, pow. Ciechanów. Wiadomości Archeologiczne 33, 303-314.
• Miśkiewicz J. 1973. Cmentarzysko kultury łużyckiej z miejscowości Ożumiech, pow. Przasnysz. Wiadomości Archeologiczne 38, 209-233.
• Mogielnicka-Urban M. 1984. Warsztat ceramiczny w kulturze łużyckiej (= Biblioteka Archeologiczna 27). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Mogielnicka-Urban M. 2004. Kultura łużycka na Mazowszu i Podlasiu. W: M. Dulinicz (red.), Problemy przeszłości Mazowsza i Podlasia (= Archeologia Mazowsza i Podlasia 3). Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, 67-91,
• Moskwa K. 1976. Kultura łużycka w południowo-wschodniej Polsce. Rzeszów: Muzeum Okręgowe.
• Moszyński K. 1967. Kultura ludowa Słowian 1. Warszawa: Książka i Wiedza.
• Muzolf B. 2002. Kompleks osadniczy z okresów halsztackiego i lateńskiego. Wyniki ratowniczych badań wykopaliskowych na terenie odkrywki „Szczerców” S.A. na stanowisku nr 12 w Grabku, gm. Szczerców, woj. łódzkie. W: R. Grygiel (red.), Badania archeologiczne na terenie odkrywki „Szczerców” Kopalni Węgla Brunatnego „Bełchatów” S.A. 2. Łódź: Fundacja Badań Archeologicznych Imienia Profesora Konrada Jażdżewskiego, Fundacja Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, 121-384.
• Niebieszczański J. 2016. Analiza petrograficzna zabytków kamiennych z Zambrzyc Starych (pow. Zambrów, woj. podlaskie), stanowisko 4, W: Stare Zambrzyce stan. 4 gm. Rutki, woj. podlaskie (AZP 38 – 80/20). Opracowanie wyników ratowniczych badań archeologicznych, prowadzonych w ramach zadania: rozbudowa i budowa drogi krajowej nr 8 do parametrów drogi ekspresowej S8 na odcinkach: województwo mazowieckie – obwodnica Zambrowa od km 561+043,28 do km 575+955,00 oraz obwodnica Mężenina – Jeżewo od km 601+700 do km 615+960,85. Pułtusk (archiwum WUOZ Del. W Łomży), 282-287.
• Ostoja-Zagórski J. 1978. Gród halsztacki w Jankowie nad Jeziorem Pakoskim. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Piątkowska-Małecka J. 2016. Ekspertyza archeozoologiczna zwierzęcych szczątków kostnych ze stanowiska nr 4 w Zambrzycach Starych, gm. Rutki, pow. zambrowski, woj. podlaskie (AZP 38-80/20), W: Stare Zambrzyce stan. 4 gm. Rutki, woj. podlaskie (AZP 38 – 80/20). Opracowanie wyników ratowniczych badań archeologicznych, prowadzonych w ramach zadania: rozbudowa i budowa drogi krajowej nr 8 do parametrów drogi ekspresowej S8 na odcinkach: województwo mazowieckie – obwodnica Zambrowa od km 561+043,28 do km 575+955,00 oraz obwodnica Mężenina – Jeżewo od km 601+700 do km 615+960,85. Pułtusk (archiwum WUOZ Del. w Łomży), 288-302.
• Przechrzta E. 2002. Materiały krzemienne z grodziska kultury łużyckiej w Wicinie, gm. Jasień, z badań wykopaliskowych 1993-1994. Archeologia Środkowego Nadodrza 2, 5-33.
• Przechrzta E. 2004. Materiały krzemienne z osady kultury łużyckiej w Łagowie, stanowisko 11. Archeologia Środkowego Nadodrza 3, 31-50.
• Przechrzta E. 2005. Materiały krzemienne z grodziska kultury łużyckiej w Wicinie, stan. 1, gm. Jasień. Pozyskane w sezonach wykopaliskowych 1996 i 1997. Archeologia Środkowego Nadodrza 4, 5-58.
• Purowski T. 2003. Cmentarzysko kultury łużyckiej w Ożumiechu na północnym Mazowszu. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk.
• Rajewski Z. A. 1950. Przedmioty z rogu i kości i obróbka obu surowców w grodach łużyckich z wczesnego okresu żelaznego. W: J. Kostrzewski (red.), III sprawozdanie z prac wykopaliskowych w grodzie kultury łużyckiej w Biskupinie w powiecie żnińskim za lata 1938-1939 i 1946-1948. Poznań: Polskie Towarzystwo Prehistoryczne, 171-182.
• Rydzewski J. 1982. Liczebność grupy ludzkiej a możliwości produkcyjne środowiska naturalnego na przykładzie zespołu osadniczego kultury łużyckiej w Wawrzeńczycach, woj. krakowskie. W: M. Gedl (red.), Południowa strefa kultury łużyckiej i powiązania tej kultury z Południem. Kraków: Instytut Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego, 319-333.
• Szamałek K. 1987. Kruszwicki zespół osadniczy w młodszej epoce brązu i w początkach epoki żelaza (= Polskie Badania Archeologiczne 26). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Tomaszewski A. J. 1997. Późne materiały krzemienne i późne konteksty – kilka uwag i obserwacji. W: J. Lech, D. Piotrowska (red.), Z badań nad krzemieniarstwem epoki brązu i wczesnej epoki żelaza: materiały sympozjum zorganizowanego w Warszawie 20-22 października 1994 r. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 225-238.
• Waluś A., Manasterski D. 2004. Schyłek epoki kamienia i początek epoki brązu ma Warmii i Mazurach w świetle prac wykopaliskowych na stanowisku X w Ząbiu, gm. Stawiguda, woj. warmińsko-mazurskie. Pruthenia Antiqua. Studia do pradziejów i wczesnej historii ziem pruskich 1. 33-54.
• Wawrusiewicz A. 2012. Osadnictwo społeczności kultury niemeńskiej w Jeronikach, stanowisko 2, gm. Choroszcz w województwie podlaskim. Studia i materiały do badań nad neolitem i wczesną epoką brązu na Mazowszu i Podlasiu 2, 49-93.
• Węgrzynowicz T. 1968. Cmentarzysko kultury łużyckiej w Kamionce Nadbużnej, pow. Ostrów Mazowiecka, Materiały Starożytne 11, 209-248.
• Węgrzynowicz T. 1973. Kultura łużycka na Mazowszu Wschodnim i Podlasiu. Materiały Starożytne i Wczesnośredniowieczne 2, 7-122.
• Wiklak H. 1963. Początki kultury łużyckiej w Polsce środkowej (= Acta Archaeologica Lodziensia 12). Łódź: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Zabilska M. 2012. Depozyty ze szczątkami mięczaków na stanowiskach kultury łużyckiej z Polski. Charakterystyka i próba określenia ich genezy. Acta Universitatis Nicolai Copernici. Archeologia 32, 253-289.