O POŻYTKACH Z NAUCZANIA-UCZENIA SIĘ HISTORII

• Authors: ANDRZEJ STĘPNIK , DARIUSZ SZEWCZUK

Title variants

EN

ON THE BENEFITS OF TEACHING AND LEARNING HISTORY

• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

The question about the benefits of historical education is serious in the Polish cultural space. The most prominent Poles spoke about this issue. Marshal Józef Piłsudski, for example, said: "Who does not respect and does not value his past is not worthy of respect in the present or right for the future." The Nobel Prize winner Czesław Miłosz assured that: "Whoever talks about history is always safe." Pope John Paul II said this in a more emphatic manner, namely: "A nation that does not know its past dies and does not build the future." Our great countrymen were right. It's history that makes us Poles. Thanks to it, we have our own state, laws, symbols, language, culture, religion and national imaginarium. Thanks to historical education, we know the price and the rank of these values. We can talk about them, even telling alternative stories. We can feel pride, responsibility, admiration, assertiveness, aversion and hate. Historiography meets our integration, psychological, political, cultural, educational, social, artistic, folk, compensation and personal needs. It can be either a "big national flag" or a "quiet haven for hobbyists". This is what the above article is about..

Keywords

EN

historical hero; museum education; history; historical thinking; history teaching; historical concepts; historical policy; regionalism; historical consciousness; national identity; historical tourism; values

• Publisher: Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Chełmie
• Journal: Scientific Bulletin of Chełm - Section of Pedagogy
• Year: 2018
• Issue: 1
• Pages: 65-98

Contributors

author

ANDRZEJ STĘPNIK

• Maria Curie-Skłodowska University (Poland)

author

DARIUSZ SZEWCZUK

• Maria Curie-Skłodowska University (Poland)

References

• Ausz, M., Bugajska-Więcławska, J., Stępnik, A., Szewczuk, D. (ed.) (2016). Turystyka w edukacji historycznej i obywatelskiej. Lublin: UMCS.
• Bieniek, M. (2007). Dydaktyka historii. Wybrane zagadnienia. Olsztyn: UW- M.
• Błachowska, K. (2004). Źródła historyczne. In: J. Maternicki (ed.), Współczesna dydaktyka historii. Zarys encyklopedyczny dla nauczycieli I studentów. Warszawa: „Juka”.
• Błuszkowski, J. (2005). Stereotypy a tożsamość narodowa. Warszawa: „Elipsa”.
• Bornholtzowa, A. (1963). O trudnościach w nauczaniu historii. Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych.
• Brzezińska, A.W. (2013). Muzeum jako przedmiot i podmiot działań edukacyjnych. In: W. Wysok, A. Stępnik (ed.), Edukacja muzealna w Polsce. Aspekty - Konteksty - Ujęcia. Lublin: Państwowe Muzeum na Majdanku.
• Burda, B. (1999). Wartości dydaktyczne historii regionalnej realizowane w polskiej szkole. In: J. Rulka (ed.), Wartości w edukacji historycznej. Bydgoszcz: WSP.
• Burda, B. (2010). Pojęcie regionu ojczystego, regionów świata. „dużej” I „małej” Ojczyzny na przykładzie Dolnego Śląska. In: G. Pańko, J. Wojdon (ed.), Nauczanie historii jako powrót do źródeł. Olsztyn: Polskie Towarzystwo Historyczne.
• Chomczyńska-Rubacha, M. (ed.) (2011). Podręczniki i poradniki. Konteksty. Dyskursy. Perspektywy. Kraków: Impuls.
• Ciunajtis, D. (2011). O krytycznym zadaniu historii pojęć. Sensus Historiae, vol. III.
• Daszkiewicz A. (1989). Muzea regionalne w nauczaniu historii. In: A. Zielecki (ed), Muzeum w nauczaniu historii. Rzeszów: WSP.
• Denek, K. (2003). Kryzys wartości czy ich przeżywania. In: V. Julkowska (ed.), Między historią a edukacją historyczną. Poznań: IH UAM.
• Domerecka, B. (2008). Jak organizować szkolną turystykę? Warszawa: Municipium.
• Edensor, T. (2004). Tożsamość narodowa, kultura popularna i życie codzienne, A. Sadza (transl.), Kraków: UJ.
• Gaworecki, W.W. (2007). Turystyka. Warszawa: Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne.
• Gebert, B. (1925). Jak uczyć historii w szkole powszechnej? Lwów-Warszawa: Książnica-Atlas.
• Giermakowski, M. (1999). Źródła historyczne w edukacji szkolnej. Lublin: WOM..
• Górczyński, W., Stępnik, A. (1999). Nauczanie historii wobec idei integracji europejskiej. In: J. Rulka (ed.), Wartości w edukacji historycznej. Bydgoszcz: WSP.
• Grabski, A.F. (1972). Orientacje polskiej myśli historycznej. Studia I rozważania. Warszawa: PWN.
• Grochowska, M. (2009). Jerzy Giedroyc: do Polski ze snu. Warszawa: Świat Książki.
• Grzybowski, J. (2012). Byt, Tożsamość, Naród. Próba wyjaśnienia formuły „tożsamość narodowa” w perspektywie metafizyki. Kęty: Wydawnictwo Marek Derewiecki.
• Honeybone, M., (2007). Archiwa i muzea a nauczanie historii w Anglii, In: S. Roszak, M. Strzelecka (ed.), Muzea i archiwa w edukacji historycznej. Toruńskie spotkania dydaktyczne IV. Toruń: SOP.
• Jakubowska, B. (2004a). Krytyka i interpretacja źródeł historycznych. In: J. Maternicki (ed.), Współczesna dydaktyka historii. Zarys encyklopedyczny dla nauczycieli i studentów. Warszawa: „Juka”.
• Jakubowska, B. (2004b). Obiektywizm i subiektywizm historii. In: J. Maternicki (ed.), Współczesna dydaktyka historii. Zarys encyklopedyczny dla nauczycieli i studentów. Warszawa: „Juka”.
• Janowski, I. (2003). Krajoznawstwo i turystyka szkolna. Kielce: Akademia Świętokrzyska im. Jana Kochanowskiego.
• Jedlicki, J. (1993). Źle urodzeni czyli o doświadczeniu historycznym. Scripta I postscripta. Londyn-Warszawa: Aneks.
• Jeismann, K.E. (2015). Świadomość historyczna czy poczucie historyczne? Pięć tez w nawiązaniu do niepotrzebnej dyskusji. In: R. Traba, H. Thünemann (ed.), I. Sellmer (transl.). Świadomość i kultura historyczna, Myślenie historyczne, cz. II. Poznań: Nauka i Innowacje.
• Julkowska, V. (2001). Refleksje dydaktyka historii na kanwie lektury „O myśleniu historycznym” Wojciecha Wrzoska. Sensus Historiae, vol. I.
• Julkowska, V. (2015). Myślenie historyczne jako kategoria pojęciowa i złożona kompetencja kulturowa w obszarze dydaktyki historii. In: J. Budzińska, J. Strykowska (ed.), Współczesna edukacja historyczna. Doświadczenia. Oczekiwania. Poznań: IH UAM.
• Kaźmierczak, M. (2008). Wprowadzenie. In: A. Mikos von Rohrscheidt (ed.), W kręgu humanistycznej refleksji nad turystyką kulturową. Poznań: AWF im. E. Piaseckiego
• Kieniewicz, J. (1982). Historyk a świadomość narodowa. Warszawa: Czytelnik.
• Kłoskowska, A. (1992). Tożsamość i identyfikacja narodowa w perspektywie historycznej i psychologicznej. Kultura i Społeczeństwo, 36 (1).
• Kolbuszewska, J., Stobiecki, R. (ed.), (2010). Historyk wobec źródeł. Historiografia klasyczna i nowe propozycje metodologiczne. Łódź.
• Konieczka-Śliwińska, D. (2011). Edukacyjny nurt regionalizmu historycznego w Polsce po 1918 roku. Konteksty - koncepcje programowe - realia. Poznań: IH UAM.
• Konieczka-Śliwińska, D. (2012). Kilka uwag o kształtowaniu umiejętności wyjaśniania pojęć historycznych. In: J. Wojdon, B. Techmańska (ed.), Wokół problemów edukacji. Księga pamiątkowa dedykowana Pani Profesor Grażynie Pańko z okazji 40-lecia Zakładu Dydaktyki Historii I Wiedzy o Społeczeństwie w Instytucie Historycznym Uniwersytetu Wrocławskiego. Wrocław: Chronicon.
• Konieczka-Śliwińska, D. (nd). Regionalizm w szkolnej edukacji historycznej. Od doświadczeń w przeszłości ku współczesnym propozycjom, In: Twoja nowa era. Magazyn dla nauczycieli historii i wiedzy o społeczeństwie. Warszawa: Nowa Era.
• Konieczny, G. (2013). Cyfrowy człowiek oczekuje cyfrowej mądrości. In: W. Siwiński, R.D. Tauber, E. Mucha-Szajek (ed.), Aktualne badania naukowe w dziedzinie turystyki, hotelarstwa i żywienia. Poznań: Wyższa Szkoła Hotelarstwa i Gastronomii.
• Konopka H., Wójcik-Łagan H., Stępnik A. (1986). Problemy edukacji historycznej i obywatelskiej młodzieży w latach 19181-1939. Warszawa: COM SNP.
• Kossakowska-Jarosz, K. (2006). O założeniach, problemach i pułapkach kształcenia regionalnego. Nowa Polszczyzna, 4.
• Karkowska, M., Skalski, T. (2010). Kultura - Socjalizacja - Tożsamość, Kraków: „Impuls”.
• Kranz, T. (1998). Muzea-miejsca pamięci w wymiarze społeczno-politycznym. Przeszłość i Pamięć, 3.
• Kranz, T. (2009). Edukacja historyczna w miejscach pamięci. Zarys problematyki. Lublin: Państwowe Muzeum na Majdanku.
• Kranz, T. (2013). Posłowie. In: W. Wysok, A. Stępnik (ed.), Edukacja muzealna w Polsce. Aspekty - Konteksty - Ujęcia. Lublin: Państwowe Muzeum na Majdanku.
• Kruczek, Z. (2005). Polska: geografia atrakcji turystycznych. Kraków: Proksenia.
• Kruczek, Z. (2017). Frekwencja w polskich atrakcjach turystycznych 2011-2015. Kraków: Proksenia.
• Kubis, B. (2012). Refleksja źródłoznawcza z pozycji dydaktyka historii. In: J. Wojdon, B. Techmańska (ed.), Wokół problemów edukacji. Księga pamiątkowa dedykowana Pani Profesor Grażynie Pańko z okazji 40-lecia Zakładu Dydaktyki Historii i Wiedzy o Społeczeństwie w Instytucie Historycznym Uniwersytetu Wrocławskiego. Wrocław: Chronicon.
• Kufit, G. (1990). Kształtowanie pojęć i wyobrażeń historycznych u uczniów klas początkowych. Warszawa: WSiP.
• Kujawska, M. (2004). Pojęcia historyczne. In: J. Maternicki (ed.), Współczesna dydaktyka historii. Zarys encyklopedyczny dla nauczycieli i studentów. Warszawa: „Juka”
• Kula, M. (2004). Krótki raport o użytkowaniu historii. Warszawa: PWN.
• Labuda, G. (2010). Próba nowej systematyki i nowej interpretacji źródeł historycznych: z posłowiem. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
• Lévi-Strauss, C. (2001). Myśl nieoswojona. Warszawa: KR.
• Lewandowska, I. (2002). Świadomość historyczna i regionalna licealistów. Wnioski z badań w regionie warmińsko-mazurskim. In: B. Kubis (ed.), Edukacja historyczna a współczesność. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi dr. Adamowi Suchońskiemu w czterdziestolecie pracy dydaktycznej i naukowej oraz okazji siedemdziesiątych urodzin. Opole: UO.
• MacCannel, D. (2002). Turysta. Nowa teoria klasy próżniaczej. E. Klekot, W. Wieczorkiewicz (transl.), Warszawa: Warszawskie Wydaw. Literackie MUZA.
• Maternicki J. (1988). Historia a odkrywanie i zmienianie świata. In: C. Majorek (ed.), Po co uczyć historii? Warszawa: COM SNP.
• Maternicki, J. (1990). Wielokształtność historii. Rozważania o kulturze historycznej i badaniach historiograficznych. Warszawa: PWN.
• Maternicki, J. (1998). Edukacja historyczna młodzieży: problemy I kontrowersje u progu XXI wieku. Toruń: TNOiK „Dom Ogranizatora”.
• Maternicki, J. (1999). Prawda historyczna jako zadanie dydaktyczne. In: J. Rulka (ed.), Wartości w edukacji historycznej. Bydgoszcz: WSP.
• Maternicki, J. (2003). Aktywno-refleksyjny model kształcenia historycznego. In: J. Maternicki, M. Hoszowska, P. Sierżęga (ed.), Historia., społeczeństwo, wychowanie. Rzeszów: UR.
• Maternicki, J. (2004a). Cele nauczania historii. In: J. Maternicki (ed.), Współczesna dydaktyka historii. Zarys encyklopedyczny dla nauczycieli I studentów. Warszawa: „Juka”
• Maternicki, J. (2004b). Historia. In: J. Maternicki (ed.), Współczesna dydaktyka historii. Zarys encyklopedyczny dla nauczycieli i studentów. Warszawa: „Juka”.
• Maternicki, J. (2004c). Treści kształcenia historycznego. In: J. Maternicki (ed.), Współczesna dydaktyka historii. Zarys encyklopedyczny dla nauczycieli I studentów. Warszawa: „Juka”.
• Maternicki, J., Majorek C., Suchoński A. (1993). Dydaktyka historii. Warszawa: PWN.
• Melchior, M. (1990). Społeczna tożsamość jednostki: w świetle wywiadów z Polakami pochodzenia żydowskiego urodzonymi w latach 1944-1955. Warszawa: ISNS UW.
• Miliszkiewicz, G., Stachyra, H. (1996). Muzeum zaprasza szkoła się waha. Nowa Szkoła, 4.
• Modzelewski, K. (2015). Wolna myśl w jarzmie liczydeł. Polityka, 24 (3013).
• Mokras-Grabowska, J. (2015). Różnorodność metod teoretycznych i form w turystyce aktywnej. In: M. Makowska-Iskierka (ed.), Badania nad turystyką, jeden cel, różne podejścia. Warsztaty z geografii turyzmu, t. 6. Łódź: UŁ.
• Morawska, I. (2015). Sens, wartość i formy edukacji muzealnej w świecie „płynnej rzeczywistości”. In: A. Ziębińska-Witek, G. Żuk (ed.), Muzea w kulturze współczesnej. Lublin: UMCS.
• Myrdzik, B. (2012). Czy tradycja jest wartością – w świetle wybranych dyskursów. In: M. Karwatowska, A. Siwiec (ed.), O wartościach I wartościowaniu. Historia – Literatura – Edukacja. Chełm: Perfekta info.
• Niemczyk, A. (2011). Turystyka kulturowa i jej funkcje. In: D. Orłowski, J. Wyleżałek (ed.), Związki polskiego dziedzictwa kulturowego z turystyką. Warszawa-Kraków: LIBRON.
• Ossowski, S. (1967). Z zagadnień psychologii społecznej. Warszawa: PWN.
• Pabian, B. (2006). Atrakcje turystyczne Polski. Walory kulturowe. Częstochowa: WSHiT.
• Pasierb, J.S. (1989). Skąd powiał największy wiatr? Pomerania, 10.
• Pater, R. (2013). Wprowadzenie do wydania polskiego. In: P. Majewski (ed.), Muzea i uczenie się przez całe życie: podręcznik europejski. Warszawa: NIMiOZ.
• Pater, R. (2016). Edukacja muzealna: muzea dla dzieci i młodzieży. Kraków: UJ.
• Podemski, K. (2003). Socjologia podróży. In: P. Kowalski (ed.), Wędrować, pielgrzymować, być turystą. Podróż w dyskursach kultury. Opole: KKiF UO.
• Pomorski J. (1998). Historiografia jako autorefleksja kultury poznającej. In: W. Wrzosek (ed.), Świat historii: prace z metodologii historii i historii historiografii dedykowane Jerzemu Topolskiemu z okazji siedemdziesięciolecia urodzin. Poznań: IH UAM.
• Pomorski, J. (1985). Umysł historycznie zniewolony. In: J. Maternicki (ed.), Historia a edukacja polityczna społeczeństwa. Warszawa: COM SNP.
• Pomorski, J. (2017). Spoglądając w przeszłość…: studia i szkice metahistoryczne. Lublin: UMCS.
• Posner-Zieliński, A. (2005). Tożsamość a terytorium. Perspektywa antropologiczna. Przegląd Zachodni, 60 (3).
• Ricoeur, P. (2012). Pamięć, historia, zapomnienie. J. Margański (transl.), Kraków: Universitas.
• Rops ,D. (1943). Histoire Sainte. Le peuple de la Bible. Paris: Arthème Fayard.
• Rorty, R. (1991). Objectivity, relativism and truth. Philosophical Papers, Cambridge: University Press.
• Roszak, S. (nd). Edukacja historyczna i społeczna w regionie. Przykład kujawski. In: Twoja nowa era. Magazyn dla nauczycieli historii i wiedzy o społeczeństwie. Warszawa: Nowa Era.
• Rulka, J. (2003a). Wartości i symbole w licealnej edukacji historycznej. In: G. Pańko, J. Wojdon (ed.), Edukacja historyczna i obywatelska w szkolnictwie ponadgimnazjalnym. Toruń: Adam Marszałek.
• Rulka, J. (2003b). Współczesne problemy edukacji historycznej. Toruń: Adam Marszałek.
• Skórzyńska, I. (2010). Widowiska przeszłości: alternatywne polityki pamięci 1989-2009. Poznań: IH UAM.
• Solarska, M. (2013). S/przeciw historia. O czym nie naucza historia i dlaczego? In: I. Chmura-Rutkowska, E. Głowacka-Sobiech, I. Skórzyńska (ed.), Historia ludzi, Historia dla ludzi. Krytyczny wymiar edukacji historycznej. Kraków: „Impuls”.
• Stachyra, H. (2011). Niechże historia chwali codzienność. Edukacja muzealna. Dzisiejsze bariery współpracy szkoły z muzeum. In: M. Ausz, G. Miliszkiewicz, H. Stachyra, D. Szewczuk (ed.), Muzea skansenowskie we współczesnej edukacji historycznej. Lublin: PTH.
• Staszczyk, D., Stępnik, A. (2015). Miejsca pamięci w przestrzeni publicznej I badaniach naukowych. In: M. Ausz, J. Bugajska-Więcławska, D. Staszczyk, A. Stępnik, D. Szewczuk (ed.), Lubelskie miejsca pamięci w przestrzeni publicznej i edukacyjnej. Lublin: IH UMCS.
• Stępnik, A. (1986.). O brytyjskim modelu edukacji szkolnej historycznej „History 13-16”. Wiadomości Historyczne, 29 (1).
• Stępnik, A. (1990). Historia regionalna i lokalna w Polsce 1918-1939. Badania i popularyzacja. Warszawa: C0M SNP UW.
• Stępnik, A. (2004). Historia regionalna i lokalna. In: J. Maternicki (ed.), Współczesna dydaktyka historii. Zarys encyklopedyczny dla nauczycieli I studentów. Warszawa: „Juka”.
• Stępnik, A. (2013). Tożsamość narodowa w dyskursie naukowym I dydaktycznym, In: I. Chmura-Rutkowska, E. Głowacka-Sobiech, I. Skórzyńska (ed.), Historia ludzi, Historia dla ludzi. Krytyczny wymiar edukacji historycznej. Kraków: „Impuls”.
• Stępnik, A., Mazur, P. (2016). Motywacje i preferencje czytelnicze w edukacji historycznej. Scientific Bulletin of Chelm - Section Pedagogy, 1.
• Stobiecki, R. (2018). Mimo wszystko w obronie polityki historycznej. Więź, (wiosna).
• Szacka, B. (1996). Edukacja historyczna – refleksje socjologa. In: J. Maternicki, A. Zielecki (ed.), Cele i treści kształcenia historycznego. Rzeszów: WSP.
• Szczepański, J. (1963). Elementarne pojęcia socjologii. Warszawa: PWN.
• Szewczuk, D. (2011). Rola instytucji muzealnych w kształceniu przyszłych nauczyciel historii. In: M. Ausz, G. Miliszkiewicz, H. Stachyra, D. Szewczuk (ed.), Muzea skansenowskie we współczesnej edukacji historycznej. Lublin: PTH.
• Szewczuk, D. (2016). Wycieczki po Lublinie. In: M. Ausz, J. Bugajska-Więcławska, D. Staszczyk, A. Stępnik, D. Szewczuk (ed.), Lubelskie miejsca pamięci w przestrzeni społecznej i edukacyjnej. Lublin: IH UMCS.
• Szwed, R. (2003). Tożsamość a obcość kulturowa: studium empiryczne na temat związków pomiędzy tożsamością społeczno-kulturalną a stosunkiem do obcych. Lublin: KUL.
• Tazbirowa, J. (1971). Źródła historyczne w nauczaniu szkolnym. Warszawa: PZWS.
• Tchorzewski, A.M. de, (1999). Wartości jako wyznaczniki edukacji w okresie przemian. In: J. Rulka (ed.), Wartości w edukacji historycznej. Bydgoszcz: WSP.
• Topolski, J. (1998a). Świat bez historii. Poznań: Wydaw. Poznańskie.
• Topolski, J. (1998b). Wprowadzenie do historii. Poznań: Wydaw. Poznańskie.
• Topolski, J. (2008). Jak się pisze i rozumie historię? Tajemnice narracji historycznej. Poznań: Wydaw. Poznańskie.
• Traba, R. (2006). Historia: przestrzeń dialogu. Warszawa: ISP PAN.
• Traba, R., Thünemann, H. (ed.). (2015a). J. Rüsen, Nadawanie historycznego sensu, R. Żytniec (transl.). Myślenie historyczne, cz. I. Poznań: Nauka I Innowacje.
• Traba, R., Thünemann, H. (ed.). (2015b). Świadomość i kultura historyczna, I. Sellmer (transl.). Myślenie historyczne, cz. II. Poznań: Nauka I Innowacje.
• Trzcińska, E. (1989). Dydaktyczno-wychowawcze funkcje placówki muzealnej. In: A. Zielecki (ed.), Muzeum w nauczaniu historii. Rzeszów: WSP.
• Valéry, P. (1931). Regards sur le monde actuel. Paris: Librairie Stock.
• Wawer, I. (2008). Wycieczki dydaktyczne w edukacji regionalnej w szkole podstawowej. In: W. Mrozowicz, K. Sanojca (ed.), Nauczanie historii – ciekawiej : notatnik nauczyciela. Wrocław: Atut.
• Werner, W. (2009). Historyczność jako cecha kultury i forma świadomości. In: W. Wrzosek (ed.), Problemy współczesnej metodologii historii. Bydgoszcz: Epigram.
• Wojnar, I. (1991). Muzeum czyli trwanie obecności. Warszawa: WSiP.
• Wójcik-Łagan, H. (2002). Cele nauczania historii - przegląd wybranych myśli pedagogicznych. In: B. Kubis (ed.), Edukacja historyczna a współczesność. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi dr. Adamowi Suchońskiemu w czterdziestolecie pracy dydaktycznej i naukowej oraz okazji siedemdziesiątych urodzin. Opole: UO.
• Wróblewska, U., Radłowska, K. (ed.). (2013). Edukacja muzealna, Konteksty teoretyczne i praktyczne. Białystok: Muzeum Podlaskie w Białymstoku.
• Wrzosek, W. (1995). Historia - kultura – metafora: powstanie nieklasycznej historiografii. Wrocław: Leopoldinum.
• Wrzosek, W. (1999). Historia - wartości - edukacja. In: J. Rulka (ed.), Wartości w edukacji historycznej. Bydgoszcz: WSP.
• Wrzosek, W. (2009). O myśleniu historycznym. Bydgoszcz: Epigram.
• Wysok, W., Stępnik, A. (ed.), (2013) Edukacja muzealna w Polsce. Aspekty - Konteksty - Ujęcia. Lublin: Państwowe Muzeum na Majdanku.
• Zajewski, W. (2000). Biografistyka jako gatunek twórczości hagiograficznej. Czasy Nowożytne, 8.
• Zamorski, K. (2008). Dziwna rzeczywistość: wprowadzenie do ontologii historii. Kraków: Księgarnia Akademicka.
• Zielecki, A. (1999). Kształtowanie postaw w nauczaniu historii. In: J. Rulka (ed.), Wartości w edukacji historycznej. Bydgoszcz: WSP.
• Zielecki, A. (ed.) (1989). Muzeum w nauczaniu historii. Rzeszów: WSP.
• Ziębińska-Witek, A., Żuk, G. (ed.), (2015). Muzea w kulturze współczesnej. Lublin: UMCS.
• Żakowski, J. (2018). Oni są jacyś inni. Polityka, 17/18.
• http://poezja.org/wz/Szymborska_Wis%C5%82awa/125/Trzy_s%C5%82owa_najdziwniejsze (access: 2018,07,16).