New Testament Angels in Early Christian Art: Origin and Sources

• Authors: Jastrzębowska Elżbieta

Title variants

PL

Anioły z Nowego Testamentu w sztuce wczesnochrześcijańskiej: pochodzenie i źródła

• Languages of publication: EN PL

Abstracts

PL

Wyniki badań nad ikonografią aniołów w sztuce wczesnochrześcijańskiej (IV-VI w.) podważają tradycyjną opinię na temat genezy tych przedstawień, łączonej z wyobrażeniami pogańskich figur skrzydlatej Wiktorii czy innych geniuszy ze skrzydłami. Postacie aniołów pojawiają się w ikonografii chrześcijańskiej dopiero na początku IV w. i to w pojedynczych scenach ze Starego Testamentu (Ofiara Abrahama i trzej młodzieńcy w piecu ognistym). W artykule omówiono jednak postacie aniołów występujących w scenach odnoszących się wyłącznie do Nowego Testamentu, gdyż lepiej niż aniołowie starotestamentalni mogą oni zobrazować rozwój ikonografii chrześcijańskiej i jej zależność zarówno od źródeł biblijnych, jak i od antycznej tradycji ikonograficznej. Także w tekstach kanonicznych Nowego Testamentu aniołowie pojawiają się sporadyczne (Zwiastowanie Marii, obudzenie pasterzy podczas Bożego Narodzenia, Sny Józefa i magów oraz przybycie kobiet do Grobu Świętego). Częściej aniołowie występują w tekstach apokryficznych (Protoewangelia Jakuba i ewangelia Pseudomateusza), i te teksty stały się kluczem do identyfikacji tych postaci w sztuce, zarówno w malarstwie katakumbowym, jak i w reliefach sarkofagowych powstałych w IV w. Bowiem w ciągu niemal całego tego stulecia aniołowie we wszystkich przedstawieniach biblijnych pozbawieni są skrzydeł oraz innych atrybutów potocznie im przypisywanych jako niezbędne (np. nimb wokół głowy). Zatem w najstarszej sztuce chrześcijańskiej można ich odróżnić od innych postaci biblijnych wyłącznie dzięki napisom lub kontekstowi ikonograficznemu. W dwóch następnych stuleciach aniołowie są coraz częściej dodawani do scen biblijnych, choć nawet według apokryfów nie zawsze w danych scenach byli w ogóle obecni. Na przełomie IV i V w., wraz z wpływem reprezentacyjnych przedstawień cesarzy rzymskich na sztukę chrześcijańską, aniołowie wzorem Wiktorii „otrzymali” nieodłączne odtąd skrzydła, a na wzór antycznych świadków cudownego wydarzenia stali się też niezbędnymi uczestnikami scen biblijnych; wzrosła również ich liczba w otoczeniu Chrystusa-Króla, co nawiązywało do gwardii honorowej, zawsze towarzyszącej wizerunkom cesarza rzymskiego. W artykule omówiono i zanalizowano - pod względem zależności od chrześcijańskich źródeł pisanych i antycznej tradycji ikonograficznej - następujące sceny: Zwiastowanie Marii, Pokłon Magów, Małżeństwo Marii i Józefa, oba Sny Józefa (na temat brzemiennej Marii i przed ucieczką do Egiptu), Chrzest Chrystusa, Jego Zmartwychwstanie i Wniebowstąpienie. Omówiono też te sceny w połączeniu z innymi przedstawieniami figuralnymi (głównie rodem z apokryfów) w ramach ukształtowanych już cyklów scen z dzieciństwa i życia Chrystusa. Powstały one zarówno na użytek monumentalnej dekoracji malowanej i mozaikowej wnętrz kościelnych, jak i do dekoracji tzw. drobnej plastyki, głównie biżuterii nabożnej i dewocjonajów pielgrzymich. Zobrazowanie tego rozwoju angelologii w sztuce chrześcijańskiej zamkną monumentalne przedstawienia mozaikowe z apsyd kościelnych z VI w., pozbawione już jakichkolwiek odniesień biblijnych, a wyobrażające Matkę Bożą z Dzieciątkiem oraz Chrystusa między aniołami, pełniącymi wyłącznie rolę honorowej gwardii Boga i pośredników między Nim a ludźmi.

• Publisher: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego
• Journal: Światowit
• Year: 2009-2010
• Volume: Tom VIII (XLIX), fasc. A
• Pages: 153-164

Contributors

author

Jastrzębowska Elżbieta