Tropowane „Gloria” z mszy „De Beata Virgine” w Mszale Jagiellonów z Jasnej Góry. Przyczynek do badań śpiewów postgregoriańskich

• Authors: Wiśniewski Piotr

Title variants

EN

Tropes in Gloria from the Mass „de Beata Virgine” in the Jagiellonian Missal from Jasna Góra. A Monograph on the Research on Postgregorian Chant

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Studium ksiąg liturgiczno-muzycznych dowodzi, iż klasycznego repertuaru gregoriańskiego ważne miejsce zajmują śpiewy postgregoriańskie, a wśród nich m.in. tropy, stanowiące dodatki tekstowe i melodyczne do kompozycji oryginalnych. Podjęte w artykule zagadnienie dotyczy jednego z tego rodzaju śpiewów, zawartego w Missale Paulinorum z początku XVI w. Notuje go hymn Gloria z mszy De Beata Virgine. Jego tropowanie polega na rozbudowaniu oryginalnego tekstu o sześć krótkich fraz. Obecność tego tropu w Mszale Jagiellonów potwierdza jednak fakt, iż tzw. Gloria maryjne było niezwykle popularne. Mimo, iż spotkało się ono ze zdecydowanym zakazem stosowania w liturgii, to jednak jeszcze przez długi czas po Soborze Trydenckim przypominano, iż w święta Matki Bożej nie wolno posługiwać się Gloria maryjnym, tylko przyjętym przez liturgię rzymską. Tego typu średniowieczna monodia stanowi niezbity dowód na to, iż w każdej epoce istniała silna potrzeba tworzenia nowych śpiewów na użytek konkretnej liturgii. Dzięki tego rodzaju twórczości można jednak dziś odtworzyć po części obraz tego, co wykonywano w liturgii późnego średniowiecza, czy jeszcze w następnych wiekach. Mszał Jagiellonów jest w tym zakresie ważnym źródłem wiedzy.

EN

A study of liturgical music codexes proves that, apart from the fact that they contain typical Gregorian chants, a considerable significance is attached in them to later chants, based on Gregorian patterns as well as to the ones defined by medievalists as “post-gregorian” by. Plausible examples here are the so-called tropes which constitute additions of new texts and music to the pre-existing compositions. The issue raised in the present paper refers to one of such chants (Gloria from the mass de Beata Virgine) noted down in Missale Paulinorum in the beginning of the 16th century. Troping of this Gloria consists in inserting in the original text six additional short texts. The fact that the trope appeared in the Jagiellonian Missal proves that the so-called Marian Gloria was very popular. Although its use in the liturgy was banned, long after the Council of Trent it still had to be reminded that singing Marian Gloria on the feasts of the Mother of God was forbidden and that only the chants accepted by the Roman liturgy were allowed.

Keywords

PL

chorał gregoriański; śpiewy postgregoriańskie; tropy

EN

Gregorian chant; postgregorian chant; tropes

• Publisher: Towarzystwo Naukowe Franciszka Salezego
• Journal: Seminare. Poszukiwania naukowe
• Year: 2016
• Volume: 37
• Issue: 2
• Pages: 155-162

Dates

published

2016-06-30

Contributors

author

Wiśniewski Piotr

• KUL, Lublin

References

• Blume Clemens. 1905. „Tropi graduales. Tropen des Missale im Mittelalter“. Analecta Hymnica Medii Aevi, (47).
• Bodzioch Beata. 2005. Antyfonarze Andrzeja Piotrkowczyka z lat 1600-1645 jako przekaz polskich tradycji liturgiczno-muzycznych na przykładzie oficjów rymowanych (Studium źródłoznawczo-muzykologiczne). Lublin: mps pracy dokt. w Arch. KUL.
• Caridad Eva Castro. 1991. Tropos y troparios hispanicos. Santiago de Compostela: Servicio de Publicacións e Intercambio Científico.
• Corbin Solange, Pikulik Jerzy. 1966. Inno - sequenza - tropo. Torino.
• Długosz Tadeusz. 1951. „Gloria Maryjne”. Ruch Biblijny i Liturgiczny (4): 127-128.
• Handschin Jacques. 1954. “Trope, sequence and conductus”. W Early medieval music up to 1300, 128-174. London.
• Hiley David. 2003. “Chorał gregoriański i neogregoriański. Zmiany stylistyczne w śpiewach oficjów ku czci średniowiecznych świętych”, Muzyka 48(2): 3-15.
• Kubieniec Jakub. 2012. Średniowieczne rękopisy liturgiczne z archiwum jasnogórskiego. W Liturgia w klasztorach paulińskich w Polsce. Źródła i początki, 135-149. Opole: Musica Claromontana – Studia 1.
• Maciejewski T., Kultura muzyczna cystersów w Polsce od średniowiecza po barok, w: Dzieje, kultura artystyczna i umysłowa polskich cystersów od średniowiecza do końca XVIII wieku, red. J. Strzelczyk, Kraków 1994, s. 504-512.
• Michałowska Teresa. 2002. Średniowiecze. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Moszyński Leszek. 2008. „Doxologia maior (Gloria in excelsis Deo) w dwóch najstarszych drukowanych mszałach chorwackich głagolaszy (1483 i 1494) wobec cyrylometodejskiego przekładu psałterza synajskiego, mszału serbskiego i postanowień Soboru Trydenckiego (1545-1563)”, Slovo 56-57 (2006-07): 363-377.
• Nadolski Bogusław. 2006. Leksykon Liturgii. Poznań: Wydawnictwo Pallottinum.
• Norel Jerzy. 2007. Graduał franciszkański z Płocka. Studium źródłoznawcze. Kraków: Ośrodek Studiów Franciszkańskich.
• Nowowiejski Antoni J. 1993. Wykład Liturgii Kościoła Katolickiego, część 1, tom 5. Msza Święta. Płock: Instytut Summorum Pontificum.
• Pawlak Ireneusz. 2008. „Chorał gregoriański – śpiew muzealny czy aktualny?” Liturgia Sacra 14 (1): 83-105.
• Pawlak Ireneusz. 2013. “Tridentinum i Vaticanum II – dawa etapy rozwoju muzyki liturgicznej w Polsce (Tridentinum and vaticanum II – the two stages in the development of liturgical music in Poland)”. W Ks. Ireneusz Pawlak. De musica sacra in Polonia. Questiones selectae, tom 2, 291-305. Tarnów: Wydawnictwo Diecezji Tarnowskiej BIBLOS.
• Pikulik Jerzy. 1971. „Franciszkańskie Ordinarium Missae w średniowiecznej Polsce”. Studia Theologica Varsaviensia 10(2): 111-130.
• Pikulik Jerzy. 1974. Indeks sekwencji w polskich rękopisach muzycznych. Warszawa: Akademia Teologii Katolickiej.
• Pikulik Jerzy. 1974. Sekwencje zespołu rękopisów tarnowskich. Warszawa: Akademia Teologii Katolickiej.
• Pośpiech Remigiusz. 2013. Wprowadzenie. W Mszał Jagiellonów z Jasnej Góry. Wydanie fototypiczne, V-VIII. Opole-Częstochowa: Musica Claromontana – Studia 2.
• Praβl Franz K. 2005. „Choralquellen steirischer Zisterzienserklöster“, Zisterziensisches Schreiben im Mittelalter – Das Skriptorium der Reiner Mönche (71): 337-351.
• Robertson Anne W. 1991. The Service-Books of the Royal Abbey of Saint-Denis. Images of Ritual and Music in the Middle Ages. Oxford: Oxford University Press.
• Sczaniecki Paweł. 1962. Służba Boża w dawnej Polsce, Poznań: Księgarnia św. Wojciecha.
• Wagner Peter. 19122. Einführung in die gregorianischen Melodien, tom 2, Neumenkunde. Leipzig: Breitkopf & Härtel.
• Wagner Peter. 1921. Einführung in die gregorianischen Melodien, t. 3, Gregorianische Formenlehre. Leipzig: Breitkopf & Härtel.
• Wiśniewski Piotr. 2006. Oficjum rymowane o św. Zygmuncie w antyfonarzach płockich z przełomu XV/XVI wieku. Studium historyczno-muzykologiczne. Lublin: Wydawnictwo POLIHYMNIA.
• Wiśniewski Piotr. 2010. Śpiewy późnośredniowieczne w antyfonarzach płockich z XV/XVI wieku na podstawie responsoriów Matutinum. Lublin: Wydawnictwo POLIHYMNIA.
• Woronczak Jerzy. 1964. Tropy i sekwencje. W Poetyka, dział III, Wersyfikacja, tom 6, Strofika. Wrocław.

Identifiers

DOI

http://doi.org/10.21852/sem.2016.2.12