Skamieniały chleb w oliwskim kościele. Historia kamienia i rozwój legendy

• Authors: Kromer Adam

Title variants

EN

Petrified Bread. The History of the Stone in the Church in Oliwa and the Evolution of the Legend

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Przez kilkaset lat we wnętrzu cysterskiego kościoła klasztornego w Oliwie przechowywany był kamień, który uważano za skamieniały chleb oraz towarzysząca mu tablica mówiąca o klęsce głodu. Najstarsze informacje o kamieniu pochodzą z napisanej na początku XVI w. kroniki Simona Grunaua. W kronice znalazła się też legenda przedstawiająca okoliczności przemiany chleba w kamień. Na przełomie XVIII i XIX w. kamień zaginął w nieznanych okolicznościach. Tablica znajdowała się w kościele do 1956 r., kiedy została oddana do konserwacji. Jak dotąd nie powróciła na dawne miejsce. Do obecnych czasów dotrwała legenda o kamiennym chlebie, powtarzana w różnych wariantach przez kolejnych autorów.

EN

Over several hundred of years there was a stone inside the Cistercian Abbey in Oliwa which was believed to be petrified bread, together with a stone tablet telling of famine. The earliest information about the stone come from Simon Grunau’s chronicles (Preussische Chronik) written at the beginning of the 16th century. The legend of the transformation of the bread into stone was also detailed in his chronicles. Between the 18th and 19th centuries the stone was lost in unknown circumstances. The tablet was kept in the abbey until 1956, when it underwent restoration. Since then it has not been returned to its proper place. The legend of the petrified bread has been retold in many different versions by different authors, right up to the present day.

Keywords

PL

Oliwa; kamień; chleb; legenda; klasztor

EN

Oliva; stone; bread; legend; monastery

• Publisher: Gdańskie Seminarium Duchowne, Kuria Metropolitalna Gdańska
• Journal: Studia Gdańskie
• Year: 2017
• Issue: 41
• Pages: 53-74

Contributors

author

Kromer Adam

• Gdańsk

References

• Bechstein, L., Deutsches Sagenbuch, Leipizg 1853.
• Berowska, M. – Grądzka, M., Bajarz polski, Warszawa 2003.
• Bock, F.S., Versuch einer wirthschaftlichen Naturgeschichte von dem Königreich Ost- und Westpreussen, Dessau 1783.
• Brandstäter, F.A., Danziger Sagenbuch. Sagen von der Stadt und ihren Umgebungen, Danzig 1883.
• Ceynowa, J. – Trojanowska, I. - Nałęcz-Jawecka, Z., Dobro zwycięża. Legendy z Kaszub i Pomorza, Gdańsk 1985.
• Chleb kamienny w Oliwie, „Gazeta Toruńska” 17, 15.08.1883, s. 3.
• Chleb kamienny w Oliwie, „Dzwonek. Pismo dla ludu“, 11.08.1862, s. 65-67.
• Cunz, F.A., Christliche Legenden und Geschichten: nebst einer Zugabe vermischter Gedichte und erläuternder Beilagen, Eisleben 1840.
• [Damrot, K.], Szkice z ziemi i historyi Prus Królewskich. Listy z podróży odbytej przez Czesława Lubińskiego, Gdańsk 1886.
• Damrot, K., Szkice z ziemi i historyi Prus Królewskich. Listy z podróży, Katowice 1999.
• David, L., Preussische Chronik, nach der Handschrift des Verfassers, mit Beifügung historischer und etymologischer Anmerkungen, t. 1-8, red. E. Henning, Königsberg 1812-1817.
• Die Aufzeichnungen des Dominikaners Martin Gruneweg (1562-ca. 1618). Über seine Familie in Danzig, seine Handelsreisen in Osteuropa und sein Klosterleben in Polen, t. 1-4, (Quellen und Studien des Deutschen Historischen Institut Warschau; 19), red. A. Bues, Wiesbaden 2008.
• Die Bau und Kunstdenkmäler des Landkreises Danzig (Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Westpreußen; 2), red. J. Heise, Danzig 1885.
• Ernst, J.D., Die neue historische Schau-Bühne der menschl[ichen] Thorheit und Göttlichen Gerechtigkeit, Leipzig 1702.
• Eschenloher, M., Kinderlehren, Oder Leicht-begreifliche Außlegungen über den gantzen RömischCatholischen Catechismum, Augsburg 1702.
• Ettner, J.Ch., Des Getreuen Eckarths Unvorsichtige Heb-Amme, Leipizg 1715.
• Feyerabend, K., Kosmopolitische Wanderungen durch Preussen, Liefland, Kurland, Litthauen, Vollhynien, Podolien, Gallizien und Schlesien in den Jahren 1795 bis 1796: in Briefen an einen Freund, t. 1-4, Danzig 1798-1803.
• Friedreich, J.B., Die Symbolik und Mythologie der Natur, Würzburg 1859.
• Garbe, E.L., Danziger Sagen. poetisch bearbeitet, Danzig 1872.
• [Gorczyński, A.], Opowieści i legendy Jadama z Ziemi Zatorskiej. Zbiór 1, Lwów 1842.
• Grässe, J.G.Th., Sagenbuch des Preußischen Staats, t. 1-2, Glogau 1866-1871.
• Grimm, J. – Grimm, W., Deutsche Sagen, Berlin 1816.
• Grunau, S., Preussische Chronik. Im Auftrage des Vereins fuer die Geschichte der Provinz Preussen (Die Preussischen Geschichtschreiber des XVI. und XVII. Jahrhunderts; 1), t. 1-3, red. M. Perlbach, Leipzig 1976-1896.
• Günther, J., Großes poetisches Sagenbuch des deutschen Volks: mit erklärenden historischen und geographischen Anmerkungen, Jena 1844.
• Hartknoch, C., Alt- und neues Preussen, Frankfurt am Main 1684.
• Hennenberger, K., Erclerung der Preussischen grössern Landtaffel oder Mappen, Königsberg 1595.
• Hirsch, Th., Die Ober-Pfarrkirche von St. Marien in Danzig: in ihren Denkmälern und in ihren Beziehungen zum kirchlichen Leben Danzigs überhaupt, Danzig 1843.
• Jaroszewicz, F., Matka Świętych Polska albo żywoty świętych, błogosławionych, wielebnych, świątobliwych, pobożnych Polaków i Polek, Kraków 1767.
• Johanns von Posilge, Officials von Pomesanien, Chronik des Landes Preussen zugleich mit den auf Preussen bezüglichen Abschnitten aus der Chronik Detmar’s von Lübeck (Scriptores Rerum Prussicarum; 3), red. E. Strehlke, Leipzig 1866, s. 79-338.
• Kajtoch, J., Konstanty Damrot. Życie i twórczość literacka, Katowice 1968.
• Kamińska, B. [= Węgierska, Z.], Legendy historyczne przez B. Kamińska. Z … rvcinami. Poznań 1852.
• Kempner, W., Die Inschriften des Klosters Oliva. Beilage zum Programm des Königlichen Gymnasium zu Neustadt in Westpreussen, Ostern 1893.
• Klechdy domowe. Podania i legendy polskie, red. H. Kostyrko, Warszawa 1957.
• Koszewska, H., Legenda oliwska (scenariusz), http://www.szkolnictwo.pl/index.php?id=PU8564 [23.01.2017].
• Kretzschmer, J.K., Die Cisterzienser-Abtei Oliva (Geschichte und Beschreibung der Klöster in Pommerellen; 1), Danzig 1847.
• Lauterbach, S.F., Pohlnische Chronicke, oder historische Nachricht von dem Leben und Thaten aller Hertzoge und Könige in Pohlen, Frankfurt – Leipzig 1727.
• Leo, J., Historia Prussiae, Brunsberga [Braniewo] 1725.
• Leo J., Dzieje Prus. Z braniewskiego wydania z roku 1725 przełożył bp Julian Wojtkowski, Olsztyn 2008.
• Linkner, T., W misji słowa. Twardowski. Pasierb. Damrot. Św. Wojciech, Pelplin 1998.
• Linkner, T., Śląski poeta na Kaszubach. Ks. Konstanty Damrot (1870-1884), Pelplin 2011.
• Lorek, M. – Zatorska, M., Nasza szkoła. Podręcznik do szkoły podstawowej. 3 klasa. Część 1 A, Warszawa 2016.
• Łęga, W., Legendy Pomorza, Gdynia 1958.
• Mamuszka, F. – Stankiewicz, J., Oliwa. Dzieje i zabytki, Gdańsk 1959.
• Moraczewski, J., Starożytności polskie. Ku wygodzie czytelnika porządkiem abecadłowym zebrane, Poznań 1852.
• Ogier, C., Caroli Ogerii Ephemerides, sive Iter Danicum, Suecicum, Polonicum cum esset in comitatu illustriss. Claudii Memmii comitis Avauxii, ad septentrionis reges extraordinarii legati, Lutetia [Paryż] 1656.
• Piwek, A., Wystroje artystyczne kościoła pocysterskiego w Oliwie, Gdańsk 2013.
• Poezye dla młodszego wieku z rozmaitych pisarzy zebrane, opr. J. Rymarkiewicz, Poznań 1858.
• Samp, J., Legendy gdańskie. Dawne, nowe i najnowsze, Gdańsk 2012.
• Scheible, J., Mythologie der Volkssagen und Volksmärchen (Das Kloster, weltlich und geistlich; 9), Stuttgart 1848.
• Sieben Bücher deutscher Sagen und Legenden. In alten und neuen Dichtungen, red. A. von Nodnagel, Darmstadt 1839.
• Siemieński, L.H., Podania i legendy polskie, ruskie i litewskie, Poznań 1845.
• Starowolski, S., Monumenta Sarmatarum Beatae Aeternitati, Kraków 1655.
• Tarnowski, S., Z wakacyj. Prusy Królewskie, t. 2, Kraków 1894.
• Tettau von, W.J.A. – Temme, J.D.H., Die Volkssagen Ostpreussens Litthauens und Westpreussens, Berlin 1837.
• Węgierska, Z., Legendy historyczne, wstęp i kom. A. Siemińska, Toruń 2003.
• Wraxall, N. W., Cursory remarks made in a tour through some of the northern parts of Europe, particularly Copenhagen, Stockholm, and Petersburgh, London 1775.
• Wzory prozy na wszystkie jej rodzaje, stopnie i kształty. Stopień 1, Na klassy niższe gimnazyów, tudzież dla realnych i wyższych szkół miejskich, oprac. i red. J. Rymarkiewicz, Poznań 1856.
• Zeiller, M., Das Fünffte Hundert Episteln, oder Sendschreiben, Von unterschiedlichen, Politischen, Historischen und andern Materien, und Sachen, Görlin 1646.
• Zapiski autobiograficzne Piotra i Daniela Cefasów oraz Samuela Cienia 1629 -1735, wyd. H. Kozerska, „Reformacja w Polsce. Organ Towarzystwa do Badania Dziejów Reformacji w Polsce” 12 (19531955), s. 261–281.
• Ziehnert, W., Preussens volkssagen: Märchen und Legenden, als Balladen, Romanzen und Erzählungen, Leipzig 1839.
• Zienkiewicz, E., Legenda oliwska (scenariusz wg prozy J. Sampa), 1997: http://www.ewa.zienkiewi.cz/ legendaoliwska.htm [23.01.2017].
• Zonenberg, S., Kronika Szymona Grunaua, Bydgoszcz 2009.