Religia, poznanie, duchowość wychowaniu

• Authors: Marek Zbigniew

Title variants

EN

Religion, Cognition, Spirituality in Education

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W artykule wychodzimy z założenia, że dla pedagogiki źródłem wiedzy o świecie i otaczającej go rzeczywistości nie jest wyłącznie wiedza empiryczna. Coraz częściej dochodzi do sprzeciwu wobec jednostronnego przypisywania wiedzy empirycznej priorytetu poznawczego. Obserwujemy też zwrot w kierunku pedagogiki heterogenicznej, która dopuszcza konkurujące z sobą paradygmaty badawcze. Myślenie to umożliwia rozpatrywanie problemów pedagogicznych także w odniesieniu do transcendencji. Mówi się wówczas o „pedagogice transcendentnej”, identyfikowanej z autonomiczną subdyscypliną nauki nazywaną „pedagogiką religii”. W artykule podjęto próby opisu wkładu religii w rzeczywistość pedagogiczno-wychowawczą. Mamy przy tym świadomość tego, że przedłożenie to nie będzie przez wszystkich akceptowane. Nie o to zresztą chodzi. Ważne jest natomiast, by niezależnie od prezentowanego światopoglądu szukać prawdy o znaczeniu religii w procesach rozwojowo-wychowawczych człowieka. Do poszukiwania prawdy niezbędna jest wiedza o tym, czy religia, właściwie rozumiana, ogranicza człowieka, czy też odsłania przed nim nowy, szerszy sens życia? Co religia (chrześcijaństwo) wnosi/może wnieść w życie człowieka i do czego może go inspirować? Uszczegóławiając zasygnalizowaną problematykę, zwrócimy uwagę na podpowiedź czerpaną z chrześcijaństwa, a odnoszącą się do rozumienia człowieka. Przedstawimy też ofertę jaką chrześcijaństwo składa pedagogice. Chodzi tu o wyjaśnienia związane z poznaniem innym niż empiryczne, a także o dowartościowanie i wspieranie w człowieku jego duchowości (sfery niematerialnej). Duchowość bywa nazywana zbiorem wartości, tradycji (dorobku kultury) i postaw człowieka. Przyjmuje się też, że kreśli on „drogę ludzkiego postępowania”, promując wizję życia, refleksyjny stosunek do codzienności, nacechowane szacunkiem nastawienie do świata i nadzieję pełnego odnalezienia Boga (nieśmiertelności).

EN

In this article we assume that empirical knowledge is not the only source of knowledge about the world and the surrounding reality for pedagogy. There is an increasing opposition to the unilateral assignment of cognitive priority to empirical knowledge and we can also see a shift towards heterogeneous pedagogy, which allows for competing research paradigms. This thinking enables us to also deal with pedagogical problems in relation to transcendence. We then speak of “transcendent pedagogy”, identified with an autonomous subdiscipline of science called “pedagogy of religion.” The article attempts to describe the contribution of religion to the pedagogical and educational reality. We are aware that this submission will not be accepted by all but this is not the point. It is important, however, that, regardless of the worldview, one should seek the truth about the importance of religion in the processes of human development and education. To find the truth it is necessary to know whether religion, properly understood, restricts man or if it reveals a new, more meaningful way of life to him. What does/can religion (Christianity) bring into human life and what inspiration can it provide? Going into detail of the above-mentioned issues, we will engage the understanding of man drawn from Christianity. We will also present the offer that Christianity makes to pedagogy, by this meaning explanations based on non-empirical knowledge, as well as the appreciation and fostering human spirituality (the immaterial sphere). Spirituality is sometimes called a set of values, traditions (cultural heritage) and attitudes of man. It is also understood to outline the “path of human conduct” by promoting a vision of life, a reflective attitude toward everyday life, a respectful posture with regard to the world, and the hope of finding God (immortality).

Keywords

PL

duchowość; pedagogika religii; poznanie religijne; religia; transcendencja

EN

spirituality; pedagogy of religion; religious knowledge; religion; transcendence

• Publisher: Akademia Ignatianum w Krakowie
• Journal: Studia Paedagogica Ignatiana
• Year: 2017
• Volume: 20
• Issue: 2
• Pages: 19-59

Contributors

author

Marek Zbigniew

References

• Benedykt XVI, Trwajcie mocni w wierze. Pielgrzymka do Polski, KAI, Warszawa 2006.
• Katechizm Kościoła katolickiego, Pallottinum, Poznań 1994.
• Deklaracja o wychowaniu chrześcijańskim, w: Sobór Watykański II, Konstytucje, dekrety, deklaracje, Pallottinum, Poznań 2002.
• Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym, w: Sobór Watykański II, Konstytucje, dekrety, deklaracje, Pallottinum, Poznań 2002.
• Ablewicz K., (Nie)obecność ducha w wychowaniu człowieka. Z filozofii kultury Bogdana Nawroczyńskiego, „Horyzonty Wychowania” 2007, t. 6, nr 11, s. 57–79.
• Adamski F., Personalistyczna wizja kultury, w: Pedagogika kultury – wychowanie do wyboru wartości, red. B. Żurakowski, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2003, s. 27–35.
• Adamski F., Wprowadzenie: Personalizm – filozoficzny nurt myślenia o człowieku i wychowaniu, w: Wychowanie personalistyczne. Wybór tekstów, red. F. Adamski, Wydawnictwo WAM, Kraków 2005, s. 9–21.
• Anzenbacher A., Co oznacza „godność człowieka”?, „Horyzonty Wychowania” 2006, t. 5, nr 9, s. 53–71.
• Bagrowicz J., Aksjomat wiary jako fundament oddziaływań dydaktyczno-wychowawczych, w: Wielopłaszczyznowe wsparcie człowieka we współczesnej pedagogii. Księga jubileuszowa dedykowana księdzu biskupowi Antoniemu Długoszowi, red. N. Pikuła, WSFP Ignatianum – Wydawnictwo WAM, Kraków 2011, s. 141–155.
• Bagrowicz J., Wychowanie człowieka jako osoby w świetle pedagogiki chrześcijańskiej, w: Pedagogika chrześcijańska. Tradycja, współczesność, nowe wyzwania, red. J. Michalski, A. Zakrzewska, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2010, s. 48–63.
• Bazylak J., Postawy religijne młodzieży i ich związki z wybranymi elementami osobowości, ATK, Warszawa 1984.
• Berner U., Religia, w: Leksykon religii, red. F. König, H. Waldenfels, tłum. P. Pachciarek, Verbinum, Warszawa 1997, s. 392–393.
• Bochenek K., Kategoria życia osobowego fundamentem wychowania, w: Dzisiejszy katechizowany. Stan aktualny i wyzwania, red. J. Stala, Wydawnictwo WAM, Kraków 2002, s. 50–63.
• Boużyk M.M., Wychowanie otwarte na religię. Polska Szkoła Filozofii Klasycznej o roli religii w wychowaniu, Wydawnictwo UKSW, Warszawa 2013.
• Brezinka W., Wychowanie i pedagogika w dobie przemian kulturowych, tłum. J. Kochanowicz, Wydawnictwo WAM, Kraków 2005.
• Brezinka W., Wychowywać dzisiaj. Zarys problematyki, tłum. J. Kochanowicz, Wydawnictwo WAM, Kraków 2007.
• Buckley M.J., Ateizm w sporze z religią, tłum. M. Frankiewicz, Wydawnictwo WAM, Kraków 2009.
• Chlewiński Z., Stanowski A., Człowiek – interpretacja scjentystyczno-kulturowa, w: Encyklopedia katolicka, t. 3, red. R. Łukaszyk, L. Bieńkowski, F. Gryglewicz, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 1979, kol. 910–914.
• Chmielewski M., Duchowość, w: Leksykon duchowości katolickiej, red. M. Chmielewski, Wydawnictwo „M”, Lublin – Kraków 2002, s. 226–232.
• Cichosz W., Możliwości dialogu wychowania chrześcijańskiego ze współczesną edukacją polską, Wydawnictwo „Bernardinum”, Pelplin 2013.
• Cichosz W., Pedagogia wiary we współczesnej szkole katolickiej, Wydawnictwo Typo 2, Warszawa 2010.
• Cichosz W., Wychowanie chrześcijańskie wobec postmodernistycznej prowokacji, Zakłady Graficzne im. KEN, Gdańsk 2001.
• Czarkowski J., Oblicza personalizmów. Konfrontacja antropologii filozoficznej E. Mouniera i P. Teilharda de Chardin, Wydawnictwo UMK, Toruń 1994.
• Daniluk M., Duchowość chrześcijańska, w: Encyklopedia katolicka, t. 4, red. R. Łukaszyk, L. Bieńkowski, F. Gryglewicz, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 1989, kol. 317–330.
• Dyczewski L., Miejsce i funkcja wartości w kulturze, „Keryks” 2008, t. 7, s. 57–88.
• E. Josef Korherr – Studien zur religiösen Erziehung und Bildung, red. E. Raus­cher, H.-F. Angel, M. Langer, Verlag Dr. Kovač, Hamburg 2008.
• Fleming D.L., Czym jest duchowość ignacjańska?, tłum. D. Piórkowski, Wydawnictwo WAM, Kraków 2013.
• Fraas H.-J., Religia w procesie rozwoju osobowego dziecka, „Horyzonty Wiary” 1995, t. 6, nr 2, s. 45–56.
• Gałdowa A., Nelicki A., O możliwościach i warunkach bycia twórczym z perspektywy aksjologicznej teorii wartości, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Psychologiczne” 1993, z. 8, s. 7–28.
• Goldman R., Vorfelder des Glaubens. Kindgemäße religiöse Unterweisung, Neukirchen Verlag, Vluyn 1972.
• Góralczyk P., Wychowawcza etyka seksualna, Wydawnictwo Apostolicum, Ząbki 2000.
• Granat W., Personalizm chrześcijański. Teologia osoby ludzkiej, Wydawnictwo św. Wojciecha, Poznań 1985.
• Griffith J.L., Griffith M.E., Odkrywanie duchowości w psychoterapii, tłum. K. Gdowska, Wydawnictwo WAM, Kraków 2008.
• Grom B., Psychologia religii, tłum. H. Machoń, Wydawnictwo WAM, Kraków 2009.
• Grzebień L., Pedagogika ignacjańska na tle innych pedagogik zakonnych (refleksje nad dziejami szkolnictwa polskiego), w: Pedagogika ignacjańska. Historia, teoria, praktyka, red. A. Królikowska, WSFP Ignatianum – Wydawnictwo WAM, Kraków 2010, s. 107–128.
• Hejnicka-Bezwińska T., Pedagogika ogólna, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2008.
• Hilger G., Leimgruber S., Ziebertz H.-G., Religionsdidaktik. Ein Leitfaden für Studium Ausbildung und Beruf, Kösel Verlag, München 2001.
• Horowski J., Wychowanie moralne według pedagogiki neotomistycznej, Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruń 2015.
• Jan Paweł II, Encyklika „Fides et ratio”, Watykan 1998.
• Jasionek S., Uprawnienia i zobowiązania człowieka, Wydawnictwo „Regina Poloniae”, Częstochowa 1999.
• Jeziorański M., Wychowawcza wartość wspólnoty w odniesieniu do wybranych koncepcji antropologicznych, „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Nauki Humanistyczno-Społeczne. Pedagogika” 2014, z. 422, s. 28–47.
• Kazimierczak P., Personalistyczna koncepcja wychowania w nauczaniu Jana Pawła II, WSFP Ignatianum – Wydawnictwo WAM, Kraków 2003.
• Kiereś B., Podstawy antropologiczne pedagogiki personalistycznej, w: Antropologiczna pedagogika ogólna, red. M. Nowak, P. Magier, I. Szewczak, Wydawnictwo „Gaudium”, Lublin 2010, s. 95–102.
• Körtner U.H.J., Wiederhehr der Religion? Das Christentum zwischen neuer Spiritualität und Gottvergessenheit, Gütersloher Verlagshaus, Gütersloh 2006.
• Kot T., Duch w Biblii, „Horyzonty Wychowania” 2007, t. 6, nr 11, s. 81–90.
• Kowalczyk S., Krajewski R., Osoba, w: Encyklopedia katolicka, t. 14, red. E. Gigilewicz, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 2010, kol. 900–904.
• Krąpiec A., Człowiek – interpretacja filozoficzna, w: Encyklopedia katolicka, t. 3, red. R. Łukaszyk, L. Bieńkowski, F. Gryglewicz, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 1979, kol. 914–917.
• Karczewska J., Integralne wychowanie – chrześcijańska koncepcja Stefana Kunowskiego, Uniwersytet Jana Kochanowskiego, Kielce 2012.
• Krąpiec M.A., Człowiek – dramat natury i osoby, w: Wychowanie personalistyczne. Wybór tekstów, red. F. Adamski, Wydawnictwo WAM, Kraków 2005, s. 23–40.
• Krąpiec M.A., Człowiek bytem osobowym, w: Wychowanie na rozdrożu. Personalistyczna filozofia wychowania, red. F. Adamski, Wydawnictwo UJ, Kraków 1999, s. 81–83.
• Kunowski S., Podstawy współczesnej pedagogiki, Wydawnictwo Salezjańskie, Łódź 1981.
• Kunstmann J., Rückehr der Religion. Glaube, Gott und Kirche neu verstehen, Gütersloher Verlagshaus, Gütersloh 2010.
• Ladaria L.F., Wprowadzenie do antropologii teologicznej, tłum. A. Baron, Wydawnictwo WAM, Kraków 2002.
• Lombaerts H., Edukacja z perspektywy europejskiej, „Horyzonty Wychowania” 2002, t. 2, nr 3, s. 165–179.
• Łobocki M., Wychowanie moralne w zarysie, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2002.
• Marek Z., Duchowość, religia i wychowanie, „Pedagogika Społeczna” 2015, t. 14, nr 1(55), s. 9–22.
• Marek Z., Podstawka K., Wartości moralne (ujęcie pedagogiczne), w: Encyklopedia aksjologii pedagogicznej, red. K. Chałas, A. Maj, Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne, Radom 2016, s. 1251–1254.
• Marek Z., Podstawy wychowania moralnego, WSFP Ignatianum – Wydawnictwo WAM, Kraków 2005.
• Marek Z., Potencjał religijny wnoszony do wychowania integralnego, „Pedagogika Społeczna” 2015, t. 14, nr 4(58), s. 9–20.
• Marek Z., Religia pomoc czy zagrożenie dla edukacji?, Wydawnictwo WAM, Kraków 2014.
• Marszałek L., Duchowość dziecka. Znaczenia – perspektywy – konteksty w pedagogice przedszkolnej, Szkoła Wyższa im. Bogdana Jańskiego, Warszawa 2013.
• Maslow A.H., Motywacja i osobowość, tłum. P. Sawicka, PAX, Warszawa 1990.
• Mądrzycki T., Psychologiczne prawidłowości kształtowania się postaw, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1977.
• Mette N., Religionspädagogik, Patmos Verlag, Düsseldorf 1994.
• Meurer T., Duchowość jako zamiennik religii? Wyprawy w mgliste pogranicze religii i duchowości, „Keryks” 2011, t. 10, s. 147–159.
• Michalski J., Edukacja i religia jako źródło rozwoju egzystencjalno-kognitywnego. Studium hermeneutyczno-krytyczne, Wydawnictwo UMK, Toruń 2004.
• Michałowski S.C., Pedagogia personalistyczna wsparciem kształtującego się systemu wychowania u początków XXI wieku, w: Nowe konteksty (dla) edukacji alternatywnej XXI wieku, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2001, s. 633–647.
• Milerski B., Hermeneutyka pedagogiczna. Perspektywy pedagogiki religii, Wydawnictwo Naukowe ChAT, Warszawa 2011.
• Mółka J., W nurcie personalistycznego wychowania, „Rocznik Wydziału Pedagogicznego WSFP Ignatianum” 2003, s. 71–86.
• Nikitorowicz J., Tradycja, w: Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, t. 6, red. T. Pilch, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 2007, s. 773.
• Niparko R., Wychowanie religijne jako wychowanie humanistyczne – perspektywa personalistyczna, „Paedagogia Christiana” 2003, nr 2(12), s. 9–22.
• Nowak M., Osoba i wartość w pedagogice ogólnej, w: Antropologiczna pedagogika ogólna, red. M. Nowak, P. Magier, I. Szewczak, Wydawnictwo „Gaudium”, Lublin 2010, s. 41–56.
• Nowak M., Pedagogika personalistyczna, w: Pedagogika, red. Z. Kwieciński, B. Śliwerski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005, s. 232–247.
• Nowak M., Teorie i koncepcje wychowania, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2008.
• Olbrycht K., Wychowanie do wartości – w centrum aksjologicznych dylematów współczesnej edukacji, „Paedagogia Christiana” 2009, nr (2)24, s. 89–104.
• Olchanowski T., Duchowość i narcyzm, Wydawnictwo Psychologii i Kultury Eneteia, Warszawa 2006.
• Osoba, w: Praktyczny słownik biblijny, red. A. Grabner-Haider, tłum. T. Mieszkowski, P. Pachciarek, PAX – Wydawnictwo Księży Pallottynów, Warszawa 1994, s. 907.
• Pawluczuk W., Duchowość, w: Leksykon socjologii religii. Zjawiska – badania – teorie, red. M. Libiszowska-Żółtkowska, J. Mariański, Verbinum, Warszawa 2004, s. 90.
• Prężyna W., Funkcja postawy religijnej w osobowości człowieka, Redakcja Wydawnictw KUL, Lublin 1981.
• Prężyna W., Intensywność postawy religijnej, a osobowość, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 1973.
• Schulz R., Wykłady z pedagogiki ogólnej, t. 2: O integralną wizję człowieka i jego rozwoju, Wydawnictwo UMK, Toruń 2007.
• Rahner K., Vorgrimler H., Mały słownik teologiczny, tłum. T. Mieszkowski, P. Pachciarek, Pax, Warszawa 1987.
• Rusecki M., Wychowanie religijne w rodzinie, w: Religijno-moralny wymiar rozwoju i wychowania, red. A. Rynio, K. Braun, A. Lendzion, D. Opozda, Wydawnictwo KUL, Lublin 2012, s. 229–235.
• Sakowicz E., Religioznawstwo, Polihymnia, Lublin 2009.
• Sesboüé B., Wierzę. Wezwanie do wiary katolickiej dla kobiet i mężczyzn XXI wieku, tłum. M. Żurowska, Wydawnictwo Księży Marianów – Księgarnia św. Wojciecha, Warszawa – Poznań 2000.
• Simon W., Pedagogika religii w Niemczech, w: Leksykon pedagogiki religii, red. C. Rogowski, Verbinum, Warszawa 2007, s. 567.
• Słotwińska H., Religia i religijność, w: Leksykon pedagogiki religii, Verbinum, Warszawa 2007, s. 670–671.
• Stańkowski B., Salezjański system wychowania młodzieży – możliwe wypaczenia, „Seminare” 2011, nr 30, s. 187–194.
• Surzykiewicz J., Religia, religijność i duchowość jako zasoby osobowe i kapitał społeczny w pedagogice społecznej/pracy socjalnej, „Pedagogika Społeczna” 2015, t. 14, nr 1(55), s. 23–71.
• Szacki J., Tradycja, w: Słownik społeczny, red. B. Szlachta, Wydawnictwo WAM, Kraków 2004, s. 1497.
• Szewczyk W., Kim jest człowiek. Zarys antropologii filozoficznej, Biblos, Tarnów 1994.
• Ślipko T., Zarys etyki ogólnej, Wydawnictwo WAM, Kraków 2002.
• Śliwerski B., Pedagogika bez transcendencji, w: Pedagogika ignacjańska wobec wyzwań współczesnego humanizmu, red. W. Pasierbek, WSFP Ignatianum – Wydawnictwo WAM, Kraków 2008, s. 79–137.
• Śnieżyński M., Dialog edukacyjny, Wydawnictwo Naukowe PAT, Kraków 2001.
• Teinert Z., Osoba, w: Leksykon pedagogiki religii, C. Rogowski, Verbinum, Warszawa 2007, s. 494–498.
• Theil-Bielańska D., Osoba jako podmiot wychowania w świetle koncepcji personalizmu integralnego ks. Wicentego Granata, w: Chrześcijańskie inspiracje w pedagogice, red. J. Kostkiewicz, Wydawnictwo UJ, Kraków 2011,
• s. 79–90.
• Waldenfels H., Fascynacja chrześcijaństwem, „Horyzonty Wiary” 1997, t. 8, nr 2, s. 3–16.
• Waldenfels H., O Bogu, Jezusie Chrystusie i Kościele dzisiaj, tłum. A. Paciorek, Księgarnia św. Jacka, Katowice 1993.
• Wiseman J., Historia duchowości chrześcijańskiej. Wybrane zagadnienia, tłum. A. Wojtasik, Wydawnictwo WAM, Kraków 2009.
• Witek S., Duchowość religijna, w: Encyklopedia katolicka, t. 4, red. R. Łukaszyk, L. Bieńkowski, F. Gryglewicz, Redakcja Wydawnictw KUL, Lublin 1989, kol. 330–334.
• Zarzycki S., Człowiek jako podmiot w ujęciu teologicznym, „Paedagogia Christiana” 2009, nr (2)24, s. 25–37.
• Zdybicka Z., Transcendentne odniesienie człowieka, w: Wychowanie personalistyczne. Wybór tekstów, red. F. Adamski, Wydawnictwo WAM, Kraków 2005, s. 69–88.
• Ziebertz H.-G., Heil S., Antropologiczne podstawy kształcenia religijnego, „Horyzonty Wychowania” 2002, t. 1, nr 1, s. 129–151.
• Ziebertz H.-G., Heil S., Antropologische Grundlage Religioesen Lernens, „Horyzonty Wychowania” 2002, t. 1, nr 1, s. 107–127.
• Zięba S., Człowiek. 2. Pochodzenie, w: Leksykon pedagogiki religii, red. C. Rogowski, Verbinum, Warszawa 2007, s. 77–99.
• Zimoń H., Typologia, w: Encyklopedia katolicka, t. 16, red. E. Gigilewicz i in., Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 2012, kol. 1394–1401.
• Zoll A., Człowiek jako podmiot wolności i praw w jednoczącej się Europie, w: Człowiek w jednoczącej się Europie, red. A. Królikowska, WSFP Ignatianum – Wydawnictwo WAM, Kraków 2004, s. 19–34.
• Zulehner P.M., Religia jako mega trend, „Keryks” 2003, t. 2, nr 1, s. 21–35.
• Zuziak W., Aksjologia Louisa Lavelle’a wobec ponowoczesnego kryzysu wartości, Wydawnictwo WAM, Kraków 2012.
• Zwyczaj, w: Wielka encyklopedia PWN, t. 30, red. J. Wojnowski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005, s. 484.
• Żurakowski B., Humanizm pedagogiki kultury, w: Pedagogika kultury – wychowanie do wyboru wartości, red. B. Żurakowski, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2003, s. 97–104.