Szkic do społeczno-demograficznego portretu prostytutek w Polsce w latach pięćdziesiątych XX wieku

• Authors: Urszula Kozłowska

Title variants

EN

A Contribution to the Social and Demographic Portrait of Prostitutes in Poland in the 1950s

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Prostytucja stanowi specyficzne zjawisko społeczne, które ulega różnorodnym przeobrażeniom. Występuje ono w różnych formach, w każdej kulturze, w różnych klasach i warstwach społecznych. Celem artykułu była analiza zjawiska prostytucji w ujęciu społeczno-demograficznym w latach 50. XX wieku. Uwagę skoncentrowano na przedstawieniu specyfiki zjawiska, jego zmian, ewolucji, uwzględniając warunki społeczne, demograficzne i polityczno-prawne. Główną bazę źródłową stanowiły archiwalia zgromadzone w Instytucie Pamięci Narodowej (przede wszystkim dokumenty sporządzone przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Komedę Główną Milicji Obywatelskiej). Wykorzystane w rozprawie źródła zostały poddane analizie i krytyce (wewnętrznej i zewnętrznej), a następnie interpretacji socjologicznej faktów historycznych. W oparciu o źródła i literaturę przedmiotu przeprowadzono analizę, określono specyfikę prostytucji do końca lat 50. XX wieku. Obejmowała ona zarówno cechy społeczno-demograficzne prostytuujących się kobiet oraz problemy (społeczne, prawne, zdrowotne, itp.) związane z analizowanym zjawiskiem. Drogi kobiet do prostytucji były złożone, a zarazem różnorodne. W pierwszej dekadzie lat powojennych prostytutki zazwyczaj wywodziły się głównie z biedoty miejskiej i wiejskiej (najczęściej bez wyuczonego zawodu), z patologicznych środowisk (alkoholików, chuliganów, złodziei itp.) lub rodzin niepełnych. Linia demarkacyjna prostytucji przebiegała między zawodową prostytucją a tzw. półprofesjonalną. Ostatnią kategorię stanowiły kobiety, dla których prostytuowanie się było dorobieniem do otrzymywanej pensji. Biorąc pod uwagę zarobki prostytutek, można zauważyć duże dysproporcje. Najniższe zarobki wynosiły ok. 5 zł (lub towary, np. alkohol), zaś najwyższe sięgały nawet 500 zł. Pod tym względem interesująco wyglądał Szczecin, gdzie średnie zarobki „profesjonalnych prostytutek” były wyższe od „średniej krajowej” i wahały się w granicach 300–500 zł. Także pod względem wykształcenia prostytutek Szczecin przedstawiał się inaczej na tle pozostałych polskich miast. W 1956 roku odnotowano w Szczecinie, jako jedynym mieście, aż 2% kobiet z wyższym wykształceniem, co było konsekwencją portowego charakteru miasta (kontakty z marynarzami obcych bander, rozwinięta sieć lokali nocnych itp.). Z racji wykonywanej profesji prostytutki najczęściej chorowały na alkoholizm, choroby weneryczne, gruźlicę, zaburzenia psychiczne oraz schorzenia „zmniejszające zdolność do pracy”.

EN

Prostitution is a specific social phenomenon, which is liable to various transformations. It has different forms, in each culture, in various social classes and layers. The aim of the article has been to analyse of the phenomenon of prostitution from the point of a socio-demographic view of the 1950s. A special attention was paid to the specificity of the phenomenon, its changes and evolution, according to social, demographic, political and legal conditions. The main source basis were archival records kept in the Institute of National Remembrance (first of all the documents drawn up by the Interior Ministry and the General Headquarters of Civic Militia). The sources used in the research have been analysed and have been subjected to (internal and external) criticism, and next the historical facts have been sociologically interpreted. On the basis of those sources and the literature on the subject a further analysis was carried out and the uniqueness of the prostitution of the 1950s was defined. It included both the socio-demographic features of prostituting women and the problems connected with the phenomenon in question (social, legal, health, etc.). The ways leading to prostitution were diversified and complicated. In the first decade after the war most prostitutes came from the urban and rural poor layers of the society (in most cases without any training or school education), from pathological circles (alcoholics, hooligans, thieves, and the like) or from incomplete families. There were two groups of prostitutes, the professional and semi-professional ones; for the latter prostitution was only work on the side, an additional source of income. Taking into account how much prostitutes earned big disproportions might be observed. The minimum pay was about five zlotys (or a commodity, e.g. alcohol), the maximum pay was even 500 zlotys. Form this point of view, Szczecin was of special interest, where the average pay of ‘professional prostitutes’ were higher than the national average and oscillated between 300 and 500 zlotys. Also from the point of view of their education Szczecin was different from the rest of the country; in 1956 in Szczecin 2% of the prostitutes had university education, which was a consequence of the fact that Szczecin was a big harbour town (contacts with seamen from abroad, a network of night clubs, and the like). Practising their profession prostitutes suffered from alcoholism, venereal diseases, tuberculosis, mental disorders and ‘ailments that decreased their ability to work’.

Keywords

PL

prostytucja; rodzaje; specyfika; kategorie społeczne; kategorie zawodowe; cechy demograficzne; miasta; Polska; okres powojenny; lata pięćdziesiąte; XX wiek; IPN; MO

EN

prostitution; types; uniqueness; social categories; professional categories; demographic feature; towns; Poland; post-war period; the 1950s; the 20th century; Institute of National Remembrance (IPN); Citizens’ Militia (MO)

• Publisher: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego
• Journal: Przeszłość Demograficzna Polski
• Year: 2017
• Volume: 39
• Pages: 323-344

Contributors

author

Urszula Kozłowska

• Uniwersytet Szczeciński, Wydział Humanistyczny

References

• Instytut Pamięci Narodowej w Warszawie. Biuro Udostępniania Archiwów. Komenda Główna Milicji Obywatelskiej, sygn. 1550/3572, 0397/136, 1550/3723, 01480/875.
• Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, sygn. 1550/3079, 01253/36, 1585/4. Instytut Pamięci Narodowej. Oddział w Szczecinie.
• Komenda Wojewódzka Milicji Obywatelskiej w Szczecinie, sygn. 008/429.
• Dekret o zwalczaniu chorób wenerycznych. Dz.U. 1946, nr 18, poz. 119.
• Dekret z 16.01.1947 r. w sprawie zmiany dekretu z dnia 16 kwietnia 1946 r. o zwalczaniu chorób wenerycznych. Dz.U. 1947, nr 20, poz. 80.
• Dekret z 27.07.1949 r. o zmianie dekretu z dnia 16 kwietnia 1946 r. o zwalczaniu chorób wenerycznych. Dz.U. 1949, nr 46, poz. 338.
• Kodeks karny. Dz.U. 1932 nr poz. 571, rozdział XXXII, art. 203–214.
• Konwencja w sprawie zwalczania handlu ludźmi i eksploatacji prostytucji (ratyfikowana na podstawie ustawy z 29.02.1952 r.). Dz.U. 1952, nr 41, poz. 278.
• Obwieszczenie Ministra Zdrowia z 8.09.1949 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu dekretu z dnia 16 kwietnia 1946 r. o zwalczaniu chorób wenerycznych. Dz.U. 1949, nr 51, poz. 394.
• Okólnik Ministra Zdrowia nr 40/46 z 31.11.1946 r. o Komisjach społecznych do spraw zwalczania chorób wenerycznych. Dzienniki Zdrowia 1946, nr 23/24, poz. 126.
• Rozporządzenie Ministra Zdrowia Publicznego w porozumieniu z Ministrem Spraw Wewnętrznych z 6.09.1922 r. o nadzorze nad nierządem. Dz.U. 1922, nr 78, poz. 715.
• Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 14 października 1927 r. o zwalczaniu żebractwa i włóczęgostwa. Dz.U. 1927, nr 92, poz. 823.
• Borowik, Włodzimierz. Paragraf Zero (film dok.). Czarno-biały, 1 akt, 16 min. Lektor: Tadeusz Łomnicki. Zdjęcia: Antoni Staśkiewicz. Montaż: Maria Orłowska. Dźwięk: Bohdan Kajan. Tekst: Jerzy Szelubski. Opracowanie muzyczne: Stefan Zawarski. Kierownik produkcji: Andrzej Liwnicz. Asystent operatora: Lucjan Jankowski. Warszawa: Wytwórnia Filmów Dokumentalnych, 1957. W: Czarna Seria. Polska szkoła dokumentu. Format DVD 5, płyta nr 1, ścieżka nr 5. Warszawa: Narodowy Instytut Audiowizualny, 2010.
• Prostytucja-w-PRL.html. Dostęp 28.07.2017. www.alehistoria.blox.pl/2010/11.
• Antoniszyn, Michał, Andrzej Marek. Prostytucja w świetle badań kryminologicznych. Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze, 1985.
• Czykwin, Elżbieta. Stygmat społeczny. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007.
• Goffman, Erwing. Piętno. Rozważania o zranionej tożsamości. Gdańsk: GWP, 2005.
• Gwara, Milena. „Prostytucja w aspekcie prawnym i jej skutki psychiczno-społeczne”. Zeszyt Studencki Kół Naukowych Wydziału Prawa i Administracji UAM 6 (2016): 131–145.
• Imieliński, Kazimierz. „Kulturowe aspekty seksuologii”. W: Seksuologia kulturowa, red. Kazimierz Imieliński, 9–30. Warszawa: PWN, 1984.
• Imieliński, Kazimierz. Manowce seksu. Prostytucja. Łódź: Res Polona, 1990.
• Izdebski, Zbigniew. Seksualność Polaków na początku XXI wieku. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2012.
• Izdebski, Zbigniew, Agnieszka Konarkowska-Lecyk. „Zachowania seksualne kobiet świadczących usługi seksualne”. Dostęp 2.10.2017. www.itc.com.pl/ppw/zachow.doc.
• Jasińska, Magdalena. „Młodociane prostytutki (analiza procesu społecznego wykolejenia 100 dziewcząt)”. Archiwum Kryminologii 2 (1963): 145–250.
• Jasińska, Magdalena. Proces społecznego wykolejenia młodocianych kobiet. Warszawa: Wydawnictwa Prawnicze, 1967.
• Jasińska Magdalena. „Problematyka prostytucji w Polsce”. W: Zagadnienia patologii społecznej, red. Adam Podgórecki, 435–456. Warszawa: PWN, 1976.
• Karpiński, Marek. Najstarszy zawód świata. Historia prostytucji. Londyn: Lemur, 1997.
• Karpiński Marek. Najstarszy zawód świata. Historia prostytucji. Warszawa: Wydawnictwo Iskry, 2013.
• Kosiński, Krzysztof. Historia pijaństwa w czasach PRL. Polityka – obyczaje – szara strefa – patologie. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, Instytut Historii PAN, 2008.
• Kosiński, Krzysztof. „Prostytucja w PRL”. Polska 1944/45 – 1989. Studia i Materiały 9 (2009): 85–132.
• Kowalczyk, Robert, Katarzyna Korzeniowska, Violetta Skrzypulec. „Psychologiczne funkcjonowanie prostytuujących się kobiet”. Przegląd Seksuologiczny 17 (2009): 14–21.
• Kozłowska Urszula, Marek Bulsa. „Gruzinki, mewki, arabeski, blondyny… Prostytucja jako problem medyczny i społeczny – analiza zjawiska na terenie Szczecina w latach 50. i 60. XX wieku”. W: Problemy zdrowia reprodukcyjnego kobiet, red. Aleksandra Szlagowska, 293–312. Wrocław: Quaestio, 2016.
• Papée, Jan. Nadzór lekarski nad prostytucją. Lwów: Drukarnia Pillera, Neumanna i Sp., 1907.
• Piątkowska, Monika. Życie przestępcze w przedwojennej Polsce. Grandesy, kasiarze, brylanty. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012.
• Podgórecki, Adam. Patologia życia społecznego. Warszawa: PWN, 1969. Semków, Piotr. „W walce o czystość moralną”. Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej 2 (2003), 25: 56–58.
• Sikorska-Kulesza, Jolanta. Zło tolerowane. Prostytucja w Królestwie polskim w XIX wieku. Warszawa: Mada, 2004.
• Sikorski, Tomasz. „Problem chuligaństwa w «czarnej serii» polskiego dokumentu (1955– 1959). W: „Wykluczeni”. Ludzie z marginesu w kinematografii światowej, red. Maciej
• Kowalski, Tomasz Sikorski, 39–74. Radzymin–Warszawa: Wydawnictwo von Borowiecky, 2017.
• Stapiński, Andrzej. Zwalczanie kiły i rzeżączki w Polsce. Warszawa: PZWL, 1979.
• Sywula, Michał. „Działalność milicyjnej służby śledczej na terenie województwa gdańskiego w latach 1945–1949”. Słupskie Studia Historyczne 20 (2014): 195–208.
• Sztobryn-Giercuszkiewicz, Joanna. Psychologiczne aspekty prostytucji. Łódź: Wydawnictwo Dajas, 2004.
• Śpila, Bożena. „Aspekty zdrowotne i psychiczne prostytucji ze szczególnym uwzględnieniem
• prostytucji nieletnich”. W: Prostytucja jako problem społeczny, moralny i zdrowotny, red. Mariusz Jędrzejko. Pułtusk–Warszawa: Akademia Humanistyczna im. Aleksandra Gieysztora, 2006, 73 – 99.
• Wojciechowska, Magdalena. Agencja towarzyska (nie)zwykłe miejsce pracy. Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos, 2012.

Identifiers

DOI

10.18276/pdp.2017.39-12