Uniwersytety galicyjskie w Monarchii Habsburskiej: nacjonalizacja edukacji i internacjonalizacja nauki?

• Authors: SURMAN Jan

Title variants

EN

Galician Universities and the Habsburg Monarchy: nationalization of education and internationalization of science?

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

The article sketches the structural and ideological changes taking place in the late XIXth century Galicia. Using the example of universities in Cracow and Lviv it asks how the language changes taking place between 1848 and 1918 can be understood from the background of the Empire-nationalism nexus and Habsburg political changes. In the first part the article challenges the predominant narrative about Germanization of Galician universities in the 1850s. After the liberal direct post-1848 period, the universities’ autonomy was limited and the government imposed loyal Polish scholars as university functionaries: Studiendirektor (i.e. supervisor of the university) and deans. Basing this research on archival documents, including the demand of the Academic Senate to introduce German as language of instruction, I claim that the practical issues outweigh here national zeal. The “Germanization” of the university cannot thus be seen as an political anti-national act, but as a means to improve scholarship in the imperial situation – especially since scholars, who demanded German as language of instruction, were not condemned after the university regained autonomy. The period of autonomous universities with the gradual spread of Polish as language of instruction, did not lead paradoxically to the previously feared national exclusionism.While language remained an important value for a career – limiting not only interacademic exchange in the Monarchy but also inhibiting several careers of Galician scholars – scholars were increasingly interested in publishing in languages other than Polish and scholarly exchange with other universities was intensified. Concentration on language issues was especially problematic in Polish-Ruthenian Eastern Galicia. The faculty of Lviv University – with Polish as language of instruction – was trying to limit Ruthenian influence. Especially after Mykhailo Hrushevs’kyi was appointed professor of history, who in short time evolved to be a fierce critic of Polish domination, the conflict intensified, taking also violent form. Increasingly anti-Ruthenian stance of Polish professors and students, went hand in hand with Ruthenian demands, which included especially Ruthenian professorship of the nation-building disciplines (history, language and literature studies, anthropology, archeology). In comparison to the situation in 1853 in Cracow, it was the culture which the antagonists addressed, with scholarship regarded as an integral part of the national cultural development. In the last part the idea of “epistemic nationalism” is briefly explicated. With references to several disciplines, I show how pronounced interest in the nation can coincide with scholarly research, not only in human sciences but also in natural science and anthropology.

• Publisher: Polska Akademia Umiejętności
• Journal: Prace Komisji Historii Nauki PAU
• Year: 2012
• Volume: 11
• Pages: 39-52

Dates

cover

2012

Contributors

author

SURMAN Jan

• Leibniz-DAAD Research Fellow Herder-Institut, Marburg an der Lahn

References

• Humboldt International. Der Export des deutschen Universitätsmodells im 19. und 20. Jahrhundert, red. R.Ch. Schwinges, Basel 2001.
• J. Surman, Habsburg Universities 1848–1918. Biography of a Space. Praca doktorska na Uniwersytecie Wiedeńskim, 2012 (dostępna online pod stałym adresem http://othes.univie.ac.at/18482/).
• Korespondencja Leo Thuna-Hohensteina z Wilhelmem Pawłem Radziwiłłem, Franzem Miklosichem (Francem Miklošičem) i Janem Szlachtowskim ze spuścizny Thuna Hohensteina, Státní oblastní archiv v Litoměřicích, pobocka Decin, Rodinný archiv Thun, A 3, III, D 13, 1.11.1849, D 17, 24.11.1849, D 32, 21.1.1850.
• W. Heindl, Universitätsreform und politisches Programm. Die Sprachenfrage an der Universität Krakau im Neoabsolutismus, „Österreichische Osthefte” 1978, nr 20, s. 79–98.
• Th. Bratranek, [Der Entwurf einer Petition an das Ministerium für Cultus und Unterricht], niedatowany (prawdopodobnie podstawa do petycji Z. 730, 27.7.1853). Transkrybowany tekst, znajdujący się w: Josef Barton, Der vergessene Mähr. Verehrer Goethes, Ph. Dr. P. Thomas Bratranek OSA, Professor an der Universität Krakau, Olmütz 1937, tu s. 10–16, odpowiada (oprócz niewielkich błędów w transkrypcji polskich nazwisk) aktom znajdującym się w spuściźnie Bratranka w Brnie: Moravský zemský archiv w Brně, fond E4 (Augustiniáni Staré Brno), kart. 191, karty 40–42 (1457).
• „Czas”, nr 187, 18 sierpnia
• Dzienniki podawcze UJ z roku 1853.
• Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego (AUJ), Z. 1129, 7.12.1853; Z. 1168, 23.12.1853.
• Zapytanie Senatu Akademickiego w: Державний архів Львівської області (DALO), fond 26, opis 7, sprawa 39, Z. 351, 9.8.1854.
• Zakłady uniwersyteckie w Krakowie. Przyczynek do dziejów oświaty krajowéj, red. C.K. Towarzystwo Naukowe Krakowskie, Kraków 1864.
• J. Surman, Die Figurationen der Akademia. Galizische Universitäten zwischen Imperialismus und multiplen Nationalismus [w:] (De-) Konstruktionen Galiziens, red. Doktoratskolleg Galizien, Innsbruck, Wien, Bozen 2009, s. 17–40.
• J. Surman, Symbolizm, komunikacja i hierarchia kultur: galicyjski dyskurs hegemonii językowej początku drugiej połowy XIX wieku, „Historyka. Studia Metodologiczne” 2012, t. 42: Galicja postkolonialnie, możliwości i granice, red. gościnni J. Surman, K. Kaps, s. 115–132.
• J. Surman, Science and Its Publics. Internationality and National Languages in Central Europe [w:] The Nationalization of Scientific Knowledge in the Habsburg Empire, 1848–1918, red. M.G. Ash, J. Surman, Basingstoke 2012, s. 30–56.
• H. Binder, Galizische Autonomie. Ein streitbarer Begriff und seine Karriere [w:] Moravské vyrovnání z roku 1905 / Der Mährische Ausgleich von 1905, red. L. Fasora i in., Brünn/Brno 2006.
• L. Wachholz, Dwie obsady katedr lekarskich w Uniwersytecie Jagiellońskim w wieku XIX, „Archiwum Historii i Filozofii Medycyny” 1930, nr 10, s. 226–233.
• Archiwum Główne Akt Dawnych (AGAD), Ministerstwo Wyznań i Oświaty, kart. 52U, akt osobowy Ludwika Rydygiera, Z. 117, 2.4.1887.
• HHStA (Haus-, Hof-, und Staatsarchiv, Wiedeń), AdR (Archiv der Republik), Fond Ministerium für Cultus und Unterricht, kart. 1000, Akt osobowy Eduard Albert, Z. 11848, 18.9.1873.
• W. Höflechner, Zum Einfluß des deutschen Hochschulwesens auf Österreich in den Jahren 1875–1914 [w:] Wissenschaftsgeschichte und Wissenschafts-politik im Industriezeitalter: Das „System Althoff” in historischer Perspektive, red. B. vom Brocke, Hildesheim 1991, s. 155–183.
• C. Lemayer, Die Verwaltung der österreichischen Hochschulen von 1868– 1877, Wien 1878.
• J. Dybiec, Finansowanie nauki i oświaty w Galicji 1860–1918, Kraków 1979.
• L. Gumplowicz, Pierwsza próba, „Kraj”, 14 maja 1872.
• T. Ostrowska, Polskie czasopiśmiennictwo lekarskie w XIX wieku (1800–1900). Zarys historyczno-bibliograficzny, Wrocław 1973.
• M. Siedlecki, Nauka polska na terenie międzynarodowym, „Nauka Polska. Jej potrzeby, organizacja i rozwój” 1920, nr 3, s. 188–196.
• J. Rostafiński, O znaczeniu naukowem nazw roślinnych i potrzebie ich zbierania, „Czas”, nr 156, 13 lipca 1883.
• O. Kramář, AUJ, W II 128, 26.1.1877.
• AGAD, Ministerstwo Wyznań i Oświaty, kart. 403u, akt osobowy Kośmiński, Votum Separatum Prus, Z. 43794, 17.1.1906.
• K. Knorr Cetina, Epistemic Cultures. How the Sciences Make Knowledge, Cambridge 1999.
• J. Biniewicz, Rozwój polskiej terminologii chemii nieorganicznej, Opole 1992.
• I. Czornowol, Polsko-ukrajinska uhoda 1890–1894, Lviv 2000.
• H. Binder, Der nationale Konflikt um die Universität Lemberg [w:] Místo národnich jazyku ve výuce, vědě a vzdělání v Habsburské monarchii 1867–1918 / Position of National Languages in Education, Educational System and Science of the Habsburg Monarchy 1867–1918, red. B. Křivohlavá, L. Velek, Praha 2003, s. 183–216.
• M. Hruszewskij, Sprawa ukrainskich katedr i naszi naukowi potreby [w:] tenże, Wory w 50 tomach, seria syspilno-polityczny twori, t. 1: 1894–1907, red. J. Daszkewycz, I. Gyrycz, G. Borjak, P. Sochań, Lviv 2002, s. 458–484.
• Referat o odrzuceniu habilitacji Wladimira Milkowicza, Z. 262, DALO, fond 26, opis 7, sprawa 321 (z 4 grudnia 1890).
• Odrzucenie habilitacji Cyryla Studzińskiego we Lwowie: DALO, 26.7.381, Z. 249, 22.11.1895.
• Habilitacja w Krakowie: AUJ, WF II 121, akt personalny Cyryla Studzińskiego. Dalsze przykłady w: S. Pacholkiv, Emanzipation durch Bildung. Entwicklung und gesellschaftliche Rolle der ukrainischen Intelligenz im habsburgischen Galizien (1890–1914), Wien 2002.
• DALO, fond 26, sprawa 7, opis 434, 13.3.1899, Z. 423 (referaty członków komisji), 3.6.1899, Z. 640 (opiniowanie referatów na posiedzeniu kolegium profesorskiego).
• G. Palló, Scientific Nationalism: A Historical Approach to Nature in Late Nineteenth- -Century Hungary [w:] Nationalization of Scientific... 30
• J. Dybiec, Nie tylko szablą: nauka i kultura polska w walce o utrzymanie tożsamości narodowej 1795–1918, Kraków 2004.
• AUJ, WF II 157, akt osobowy Creizenach, referat o obsadzeniu katedry języka niemieckiego z 12 czerwca 1882, Z. 410.
• J. Russek, Slawistyka na Uniwersytecie Jagiellońskim na przełomie XIX i XX w. [w:] Slawistyka polska na przełomie XIX i XX wieku, red. M. Basaj, S. Urbańczyk, Wrocław 1990, s. 117–126.
• J. Rostafiński, Kilka słów o naszéj nomenklaturze i terminologii botanicznej na tle historii botaniki w Polsce, „Wszechświat”, nr 6, 27 lutego 1887, s. 138–140.
• Sprawozdania Komisyi Fizyograficznej, Kraków, tomy 26 (1893)–31 (1896).
• J. Jeszke, Mity polskiej historiografii nauki, Warszawa 2007.
• J. Cabaj, Walczyć nauką za sprawy Ojczyzny. Zjazdy ponadzaborowe polskich środowisk naukowych i zawodowych jako czynnik integracji narodowej (1864–1917), Siedlce 2007.