Źródła do dziejów języka polskiego w świetle rękopiśmiennych zbiorów na Jasnej Górze (XV–XVII w.) – rekonesans badawczy

• Authors: Majkowski Grzegorz

Title variants

EN

Sources for the History of Polish language in the collections of Jasna Gora

• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

Zachowane w łacińskich kodeksach jasnogórskich polskie glosy i teksty ciągłe dostarczają interesującego materiału do badań języka polskiego w tradycyjnym ujęciu Klemensiewiczowskim, jak również materiału do badań współczesnych, np. w zakresie gatunkowości, pragmatyki komunikacyjnej, funkcji komunikatów. Są jeszcze jedną ilustracją polskiego słownictwa i fleksji historycznej. Są źródłem informacji o rozwoju techniki pisarskiej w poezji, ale i w prozie. Ukazują ewolucje wiersza od form rządkowych do postaci z podziałem na zwrotki oraz zasadę budowy tekstów prozatorskich. Rękopiśmienne zabytki w zbiorach Jasnej Góry są dowodem na to, że w czasie odradzania życia religijnego w Polsce w XV w. wygłaszano kazania i śpiewano pieśni w języku ojczystym. Benedyktyńska filozofia wyrażania i demonstrowania wiary poprzez przekaz ustny, była pierwotnym impulsem do komunikowania w języku narodowym w czasie spotkania wiernych. Aktywność piśmienną w języku narodowym wzmacniał od XV w. kult Matki Boskiej wyrażany religijnością ludową. Pobożność ludowa wymagała prostego, czytelnego komunikatu. Takiego dostarczała nie średniowieczna, nawet przeżywająca w czasach Karola Wielkiego renesans łacina, a codzienny przekaz ustny. Język narodowy, jeszcze rzadko używany w rękopisach, staje się narzędziem wyrażania kultu. Średniowieczny monastycyzm nie był przeszkodą w poszerzaniu językowej przestrzeni komunikacyjnej w języku narodowym. Odwrotnie, był zjawiskiem stymulującym poszerzanie tej przestrzeni o sferę odnoszącą się do pozaświeckiego – religijnego obcowania uczestników aktu komunikacji. Zbiory rękopiśmienne z polskimi wyrazami i tekstami to jeszcze jeden dowód działalności jasnogórskich paulinów i przykład wytworzonej w ośrodku jasnogórskim kultury. Uboga jeszcze polszczyzna jasnogórskich intelektualistów rozwijająca się na swoistym podłożu kulturalnym, była pozareligijnym czynnikiem integrującym lokalną społeczność, i to zarówno w sferze językowej, jak i ogólnospołecznej. Do wymienionych na wstępie artykułu trzech wyróżników Jasnej Góry można więc dodać jeszcze jeden: „Sanktuarium Narodu” to także – na miarę lokalnego środowiska i lokalnego zapotrzebowania – ośrodek kultury piśmiennej i propagowania języka polskiego w późnym średniowieczu.

EN

In the paper Sources for the History of Polish language in the collections of Jasna Gora, contains basic information about the historic meeting of the Polish language at the Jasna Gora, the location of Polish voice and short notes in Latin codes and their phonetics and vocabulary. In Latin codes of the first decades of the fifteenth century, which prescribed the scriptorium Polish Jasna Gora recorded marginal glosses, such as gloss, “blogoslawcu (a)” (manuscript II-18). The manuscripts of Jasna Gora also the oldest recorded religious songs: Mother of God (Manuscriptus liber) (end of XV - the beginning of the XVI century), Marian songs: Maria pure virgin (ms II-18a). In the sermons, we also formula preaching: daily prayer, the seven deadly sins, the Decalogue (ms II-37), a universal confession that begins with the words: “We are sinful people...” (ms II-32). In the manuscripts we find a variety of Polish writings in the form of fleeting kolofon (for example ms II-5). The codes also several pages written texts (XVI -XVII century) (for example ms I-7). Jasna Gora was in past centuries not only the center of Marian devotion and pilgrimage, but also to measure the local environment and local needs, the center of literary culture, books and popularize use of Polish language.

Keywords

PL

źródła do dziejów języka polskiego; rękopiśmienne zbiory na Jasnej Górze

EN

the sources for the history of Polish language; the hand written collections of Jasna Gora

• Publisher: Uniwersytet Gdański. Wydział Filologiczny
• Journal: Język - Szkoła - Religia
• Year: 2011
• Volume: 6
• Pages: 221-240

Contributors

author

Majkowski Grzegorz

• Akademia im. Jana Długosza w Częstochowie

References

• Belcarzowa E. 1981: Glosy polskie w łacińskich kazaniach średniowiecznych, cz. 1, Wrocław.
• Bogurodzica, tzw. rękopis jasnogórski, [w:] Manuscriptus liber, s. 151-152, za: A. Przeździecki, Pieśń Bogurodzica wraz z nutą, z rękopisu częstochowskiego z końca wieku XV, w podobiźnie wydana i porównana z dwoma dawniejszemi odpisami i z drukowanemi tekstami (Dodatki), Warszawa 1866.
• Borawski S., 1976: Kilka uwag o mało znanej staropolskiej pieśni maryjnej, „Pamiętnik Literacki” 67, z. 4.
• Braterskie napomnienie Rycerstwa Polskiego [w:] Sphaera Activitatis Rhetoricae, 1687 (BC I–127).
• Brückner A., 1923: Średniowieczna pieśń religijna polska, Kraków.
• Concilium Tridentinum Cap: XX, 1587–1594, (BC I–7).
• Czerwień H., 2006: Druki Jasnogórskiej Oficyny w latach 1693-1863, Coesfeld, Verlag Barmherziger Bund.
• Długosz-Kurczabowa K., Dubisz S., 2006: Gramatyka historyczna języka polskiego, wyd. III poszerzone i zmienione, Warszawa.
• Encyklopedia wiedzy o książce, 1971, Wrocław.
• Explanationes epistolarum s. Pauli, Mikołaj Thost (kopista), 1411 (III–6).
• Explanationes magistri Haymonis in epistolas s. Pauli per Nicolaum Thost, Mikołaj Thost (kopista), 1412 (BC II–2).
• Expliciunt sermones per manus Johannis de Michoczyn (Jana z Michoczyna), anonim, 1423 (BC II–18).
• Expositio Decalogi Mikołaja z Wilkowiecka, 1566 (BC I–4).
• Ez D. Innocentio et Dionisio Cartusiano Sermones Mikołaja z Wilkowiecka (?), ok. 1570 (BC I–5).
• Górski K, 1962: Od religijności do mistyki. Zarys dziejów życia wewnętrznego w Polsce, cz. 1. 966-1795, Lublin.
• Graduał, poł. XVI w., anonim (BC III–913).
• Jan Paweł II, 1979: Przemówienia. Homilie. Polska 2 IV–10 VI 1979, Kraków.
• Karpowicz M., 2007: Nowe spojrzenie na fresk Biblioteki Jasnogórskiej i jego autor Giuseppe Visconti, „Studia Claromontana” 25, Wydawnictwo OO. Paulinów, Warszawa.
• Knowles M.D., Obolensky D., 1988: Historia Kościoła, t. 2 (600-1500), przeł. R. Tuczyński, Warszawa.
• Kodeks z Sermones Dominicales et festivales fratris Petri de Miloslav (Piotra z Miłosławia), 1463, anonim (BC II–37).
• Kodeks z Tractatus sacerdotalis de sacramentis Nicolai de Błonie... (Mikołaja z Błonia), poł. XV w. (BC II–5).
• Kowalewicz H., Kuraszkiewicz W., 1972: Staropolska pieśń maryjna na nowo odczytana, „Archiwum Literackie”, t. 16. Miscellanea staropolskie 4, red. R. Pollak, Wrocław.
• Łoś J. 1922: Początki piśmiennictwa polskiego. Przegląd zabytków językowych, wyd. II poprawione, Lwów-Warszawa-Kraków.
• Mikołajtis J., 1982: Historia literatury Ziemi Częstochowskiej. Zarys, Częstochowa.
• Modus Copulandi (Przyrzeczenie małżeńskie), 1538 r., anonim (BC I–1).
• Odpis Listu Wespazjana Kochowskiego z dnia 22 października 1693 roku (BC 535).
• Pawłowska R., 1999: „Bogurodzica” – język poetycki w epoce św. Wojciecha, [w:] Tysiąc lat polskiego słownictwa religijnego, red. B. Kreja, Gdańsk.
• Pietras L. ZP, 1985: Biblioteka Jasnogórska w XVII–XVIII wieku, „Studia Claromontana” 6, Wydawnictwo OO. Paulinów, Jasna Góra.
• Pietras L. ZP, 2005: Kilka uwag do programu ikonograficznego dekoracji malarskich w sali Biblioteki Klasztoru Jasnogórskiego, „Studia Claromontana” 23, Wydawnictwo OO. Paulinów, Warszawa.
• Pluta F. 1994: Właściwości językowe pieśni „Krolowa Polska na Iasnogorze w Częstochowie”, „Studia Claromontana” 14, Wydawnictwo OO. Paulinów, Jasna Góra.
• Pluta F. 2001: Studia językoznawcze. Historia języka. Dialektologia. Onomastyka, Częstochowa.
• Postilla catholica pars aestivalis Simona Mielietiusa (Szymona Mieletusa), 1600 (BC II–51).
• Potkowski E., 1984: Książka rękopiśmienna w kulturze Polski średniowiecznej, Warszawa.
• Potkowski E., red. nauk, 1993: Kopiści i kolofony rękopisów średniowiecznych ze zbiorów polskich. Tom I „Biblioteki Warszawy”, seria Manuscripta medii aevi Poloniae – Polska pisząca w średniowieczu, Warszawa.
• Prologus beati Jeronimi super Vetus Testamentum (BC III–18).
• Promptuaria pauperis concionatoris Walentego z Warty, 1580 (BC I–9).
• Przeździecki A., 1866: Pieśń Bogarodzica wraz z notą. Z rękopisu częstochowskiego z końca wieku XV, w podobiźnie wydana i porównana z dwoma dawniejszemi odpisami i z drukowanemi textami, Warszawa.
• Sermones Dominicales per Magistrum Paulum Canonicum Cracoviensem, Mikołaj Gałka z Łęczycy (?), poł. XV w. (BC II–32).
• Sermones Dominicales, a tu: Sermo de Natiuitate Domini in prima missa, 1450 (BC II–18a).
• Wydra W., 2003: O Bogurodzicy, [w:] Polskie pieśni średniowieczne. Studia o tekstach, Warszawa.
• Wydra W., Rzepka W. R., 1995: Chrestomatia staropolska. Teksty do roku 1543, wyd. II poprawione i uzupełnione, Wrocław.
• Zbudniewek J. ZP, 1977: Kopiarze dokumentów zakonu Paulinów w Polsce do końca XVII wieku, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, Lublin, t. 34, s. 293-344, t. 35.