Topografia wolności. Patriotyczne urbanonimy w przestrzeni Wadowic (do 1939 r.)

• Authors: Witkowski Karol , Witkowski Marcin

Title variants

EN

Topography of freedom. Patriotic urbanonyms in space Wadowice (until 1939)

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

Pierwsze urbanonimy nawiązujące do postaci i wydarzeń z okresu I Rzeczypospolitej pojawiły się w przestrzeni miejskiej Wadowic w latach 80. XIX w. Honorowano postacie polskich królów (Jan III Sobieski, Stefan Batory), bohaterów narodowych (Tadeusz Kościuszko) i osobistości związane z miastem (Marcin Wadowita, Jan Iwański). Nazwy nie miały niewłaściwych konotacji historycznych, stąd były akceptowane przez austriacką administrację. Na przełomie wieków, tak jak w innych galicyjskich miastach, uczczono w Wadowicach wieszczów – Adama Mickiewicza i Juliusza Słowackiego, nie tylko nadając im nazwy ulic, ale także włączając się w uroczyste obchody rocznic urodzin i śmierci poetów. Po 1918 r. patriotyczne nazewnictwo stało się elementem polityki państwa, zwłaszcza związanej z kultem ojca czynu niepodległościowego, marszałka Józefa Piłsudskiego, którego imieniem nazwano wadowicki rynek. W drugiej połowie lat 30. urbanonimy pamiątkowe stanowiły aż 40 % wszystkich toponimów w mieście.

EN

Urbanonyms, as one of the elements characterizing the city are the subject of research, among linguists, historians and geographers. The naming policy can be the subject of ideologizing of urban space. Referring to important events or commemoration of people in the names of streets for important events or commemoration of people strengthened the sense of patriotism, both national and local. In the article, the authors draw attention to commemorative urbanonyms, which appeared in Wadowice in the 1880s, and in the time of the Second Polish Republic the patriotic name convention became an element of the state’s policy. A clear manifestation of these changes is a 15% increase in the number of commemorative urbanonyms in Wadowice in the period 1918-1939.

Keywords

PL

topografia; urbanonimy; przestrzeń miejska; Wadowice; Galicja

EN

toponomastics; urbanonyms; urban space; Wadowice; Galicia

• Publisher: Wadowickie Centrum Kultury im. Marcina Wadowity
• Journal: Wadoviana. Przegląd historyczno-kulturalny
• Year: 2018
• Issue: 21
• Pages: 146-165

Dates

published

2018

Contributors

author

Witkowski Karol

• Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w Krakowie

author

Witkowski Marcin

• Wadowickie Centrum Kultury im. Marcina Wadowity

References

• Akta do konfederacji r. 1768 województwa krakowskiego, a zwłaszcza Księstw Oświęcimskiego i Zatorskiego, wyd. T. Klima, Wadowice 1903.
• Doroziński J., Dziennik, oprac. G. Studnicki, Wadowice 1988, mps.
• Kronika klasztoru Karmelitów Bosych w Wadowicach 1892-1921, oprac. Cz. Gil OCD, Kraków 2009.
• Księga pamiątkowa b. gmin żydowskich: Wadowic, Andrychowa, Kalwarii i Myślenic, red. D. Jakubowicz, Tel Awiw 1968.
• Lustracja województwa krakowskiego 1564, cz. I, wyd. J. Małecki, Warszawa 1962.
• Spis abonentów c.k. sieci telefonicznych w Galicyi, Lwów 1912.
• Ustawa gminna obowiązująca w Królestwie Galicyi i Lodomeryi z Wielkiem Księstwem Krakowskiem, z dnia 12 Sierpnia 1866 r. (dz.ust.kraj.N.19), w: Zbiór Ustaw i Rozporządzeń administracyjnych w Królestwie Galicyi i Lodomeryi z Wielkiem Księstwem Krakowskiem obowiązujących z wyciągiem orzeczeń c.k. Trybunału Administracyjnego, red. J. R. Kasperek, Lwów 1884, s. 3-80.
• Zbiór ustaw i rozporządzeń administracyjnych, t.1, red. J. Piwocki, Lwów 1899.
• Buczyński M., Pamiątkowe nazwy miejscowe w językach słowiańskich, Lublin 1997.
• Chylińska D., Kosmala G., Analiza zmian nazw lokalnych Chełmska Śląskiego i Racławiczek w XX wieku jako przykład geograficznych badań przestrzeni toponimicznej Śląska, „Polski Przegląd Kartograficzny”, 2010, t. 42 (1), s. 30-39.
• Czerny A., Teoria nazw geograficznych, Warszawa 2011.
• Drozd M., Organizacja i działalność gminy miejskiej w Wadowicach w latach 1866-1914, w: Królewskie wolne miasto Wadowice. Studia z dziejów i ustroju miasta, red. A. Nowakowski, Warszawa 1994, s. 47-82.
• Handke K., Nazewnictwo miejskie, w: Polskie nazwy własne. Encyklopedia, red. E. RzetelskaFeleszko, Warszawa-Kraków 1998, s. 283-307.
• Handke K., Polskie nazewnictwo miejskie, Warszawa 1992.
• Jurczak Z., Wadowiczanie, Wadowice 2012.
• Kuśniarz K., Z historii rozwoju przestrzennego Wadowic, w: red. W. Zin, A. Kadłuczka, K. Kuśnierz, Kraków 1997, s. 27-56.
• Meus K., Struktura i funkcjonowanie „Towarzystwa Upiększania Miasta Wadowic i Okolicy” w okresie autonomii galicyjskiej, „Wadoviana. Przegląd historyczno-kulturalny”, 2008, nr 11, s. 14- 28.
• Meus K., Wadowice 1772-1914. Studium przypadku miasta galicyjskiego, Kraków 2013.
• Migrała L., Ulica Jagiellońska w Nowym Sączu od końca XIX wieku do 1945 roku – mieszkańcy i zabudowa, Nowy Sącz 2012.
• Mikrotoponimia na pograniczach językowo-kulturowych, red. M. Łesiow, M. Olejnik, Lublin 2005.
• Myszka A., Ewolucja motywacji współczesnych nazw ulic województwa podkarpackiego, w: Jednotlive a všeobecne v onomastike, red. M. Ološtiak, Preszow 2012.
• Noga Z., Z dziejów Wadowic w XVII-XVIII wieku (do czasu I rozbioru Polski w roku 1772), w: Wadowice. Studia z dziejów miasta, red. E. Kotowiecki, A. Nowakowski, G.. Studnicki, Wadowice 1997, s. 63-94.
• Nowakowski A., Nazewnictwo ulic i placów w Wadowicach, „Wadoviana. Przegląd historycznokulturalny”, 1998, nr 1, s. 40-48.
• Nowakowski A., Samorząd Terytorialny w Galicji na przełomie XIX i XX wieku, „Samorząd Terytorialny”, 1993, nr 1-2, s. 93-100.
• Pałka P., Mikrotoponimy jako świadectwo historii mikroregionu. Nazwy terenowe wsi Filipowice, „Język w Komunikacji”, 2013, t.3, s. 111-117.
• Porębski M., Budownictwo obronne i rezydencjonalne powiatu wadowickiego, Kalwaria Zebrzydowska 2009.
• Rajman J., Średniowieczne Wadowice na tle osadnictwa nad Skawą i Wieprzowką, w: Wadowice. Studia z dziejów miasta, red. E. Kotowiecki, A. Nowakowski, G. Studnicki, Wadowice 1997, s. 23- 62.
• Rieger J., Elementy ukraińskie w toponimii polskiej i w toponimii Polski, „Acta Universitatis Lodziensis, Folia Linguistica”, 1993, v. 27, s. 247-253.
• Rzetelska-Feleszko E., W świecie nazw własnych, Warszawa-Kraków 2006.
• Siwiec-Cielebon M., Garnizon wadowicki jako czynnik miastotwórczy: wpływ rozbudowy infrastruktury wojskowej na rozwój przestrzenny miasta – zarys problematyki, „Wadoviana. Przegląd historyczno-kulturalny”, 2009, nr 12, s. 52-75.
• Siwiec-Cielebon M., Hej, hej Komendancie! Uwagi o niektórych elementach kultu Józefa Piłsudskiego w Wadowicach w okresie międzywojennym, „Wadoviana. Przegląd historycznokulturalny”, 2006, nr 10, s. 112-119.
• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 5, Warszawa 1880- 1914.
• Studnicki G., Barwałd. Zarys dziejow, Wadowice 1994.
• Studnicki G., Jeszcze o nazwach ulic i placów w Wadowicach, „Wadoviana. Przegląd historycznokulturalny”, 1998, nr 2, s. 73-76.
• Studnicki G., Kto był kim w Wadowicach?, Wadowice 2004.
• Studnicki G., Kult Adama Mickiewicza w Wadowicach: w 200. rocznicę urodzin Wieszcza, „Wadoviana. Przegląd historyczno-kulturalny”, 1998, nr 1, s. 36-39.
• Szramowiat M., Samorząd Gminy Miasta Sanoka 1867-1990. Samorząd miejski Sanoka okresu galicyjskiego. Przemiany gospodarcze w Sanoku, „Zeszyty Archiwum Ziemi Sanockiej”, nr 8, s. 32.
• Szul R., Język. Naród. Państwo. Język jako zjawisko polityczne, Warszawa 2009.
• Wachowska B., Obchody krajowe 125 rocznicy Konstytucji 3 Maja, „Acta Universitatis Lodzensis. Folia Historica”, 1991, 41, s. 151-211.
• Włoskowicz W., Toponomastyczna praca topografa w Austro-Węgrzech i w II Rzeczypospolitej, „Prace językoznawcze UWM”, 2015, v. 17 (3), s. 137-154.
• Wadowice. W obiektywie czasu, red. Z. Jurczak, W. Kołodenny, J. Krupnik, S. Kulig, R. Talaga, W. Witkowski, P. Wyrobiec, tekst M. Witkowski, K. Witkowski, Wadowice 2015. .
• Wadowice na dawnych pocztówkach, red. P. Wyrobiec, Wadowice 2000.
• Wadowice kartki z rodzinnego albumu, red. P. Wyrobiec, tekst. H. Cz. Gil OCD, Wadowice 2008.
• Wasiak A., Konfederacja barska w Wadowicach, „Wadoviana. Przegląd historyczno-kulturalny”, 1999, nr 3, s. 74-76.

Identifiers

ISSN

1505-0181