Proces starzenia się społeczeństw a sytuacja rodzinna ludzi starych

• Authors: Piotr Czekanowski

Title variants

EN

The process of ageing and family situation of the old people

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

This article is devoted to implications of population ageing for family life of the elderly. In part one, a reader finds basic reasons and characteristic features of population ageing in Europe and – especially – Poland [average longevity, number of females per 100 males, percentage of elderly persons (65+) in a whole population]. Author shows a dynamic of the process based on population projections towards 2035 and 2060 years too. The second part of the article - partly based on three national gerontological researches - shows changes connected with the family life of elderly persons that have taken place during the last few decades. These changes relates to: size, model and structure of a family, intergenerational relationships, “intimacy on distance”, loneliness, mutual family help, attitude towards ill and dying people, roles played by an older person in a family, peer contacts. In the conclusion author underlines a need for more gerontological research projects, especially done by (or with) sociologists and a need to develop a sociology of old age in Poland.

Artykuł poświęcony jest problematyce postępującego starzenia się współczesnych społeczeństw oraz wpływowi tego procesu na życie rodzinne ludzi starych. W części pierwszej zostały pokrótce omówione przyczyny i cechy charakterystyczne procesu starzenia się ludności w wymiarze demograficznym w odniesieniu do Europy i – szczególnie – Polski, takie jak: przeciętna długość życia, współczynnik feminizacji, odsetek osób starych (65 plus) w strukturze ogółu ludności. W tej części tekstu zaprezentowano również dynamikę omawianych zmian, z uwzględnieniem dwóch prognoz ludności: do roku 2035 i do roku 2060. Na tle przemian demograficznych w części drugiej zobrazowane zostały – m.in. na podstawie wyników trzech badań ogólnopolskich – zmiany w życiu rodzinnym ludzi starych zachodzące na przestrzeni ostatnich kilkudziesięciu lat. Odnoszą się do: wielkości, modelu i struktury rodziny, relacji międzypokoleniowych, „intymności na dystans”, osamotnienia, pomocy w rodzinie, podejścia do osób chorych i umierających, ról odgrywanych przez osoby stare w rodzinie, znaczenia rówieśników). Ponieważ wiedza na temat funkcjonowania ludzi starych w społeczeństwie obecnie szybko się dezaktualizuje, w zakończeniu artykułu zwrócono uwagę na niedostatek – zwłaszcza socjologicznych – badań poświęconych osobom starszym oraz na potrzebę rozwoju w naszym kraju socjologii starości.

Keywords

PL

starzenie ludności; starzenie społeczeństw; ludzie starzy; zmiany w życiu rodzinnym; relacje międzypokoleniowe; pomoc w rodzinie; badania gerontologiczne; socjologia starości

EN

population ageing; ageing of societies; elderly people; old person; changes in family; life; intergenerational relationships; family help; gerontological researches; sociology of old age

• Publisher: Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Stowarzyszenie
• Journal: Przegląd Socjologiczny
• Year: 2013
• Volume: 62
• Issue: 2
• Pages: 55 - 78

Dates

published

2013-12-31

Contributors

author

Piotr Czekanowski

• Uniwersytet Gdański

References

• Adamski F. [1984], Socjologia małżeństwa i rodziny. Wprowadzenie, PWN, Warszawa.
• Adamski F. [2002], Rodzina. Wymiar społeczno-kulturowy, Wydawnictwo UJ, Kraków.
• Attias-Donfut C. [2003], Family transfers and cultural transmissions between three generations in France, [w:] V.L. Bengtson and A. Lowenstein (eds.), Global Ageing and Challenges to Families, De Gruyter, New York: 214–252.
• Bee H. [2004], Psychologia rozwoju człowieka, przekł. A. Wojciechowski, Zysk i S-ka Wydawnictwo, Poznań.
• Bień B. (ed.) [2006], Family Care giving for the Elderly in Poland, Wydawnictwo Uniwersyteckie Trans Humana, Białystok.
• Błędowski P. [2002], Gospodarstwa domowe i sytuacja mieszkaniowa ludzi starych, [w:] B. Synak (red.), Polska starość, Wydawnictwo UG, Gdańsk: 115–139.
• Boyd D. i Bee H. [2008], Psychologia rozwoju człowieka, przekł. J. Gilewicz i A. Wojciechowski, Zysk i S-ka Wyd., Poznań.
• Czekanowski P. [2002a], Rodzina w życiu osób starszych i osoby starsze w rodzinie, [w:] B. Synak (red.), Polska starość, Wydawnictwo UG, Gdańsk: 140–172.
• Czekanowski P. [2002b], Sytuacja materialna, [w:] B. Synak (red.), Polska starość, Wydawnictwo UG, Gdańsk: 101–114.
• Czekanowski P. [2006], Family carers of elderly people, [w:] Family Caregiving for the Elderly in Poland, B. Bień (ed.), Wydawnictwo Uniwersyteckie Trans Humana, Białystok: 85–111.
• Czekanowski P. [2011], Implications of population ageing for family relations and family care, [w:] A. Hoff (ed.), Population Ageing in Central and Eastern Europe. Societal and Policy Implications, seria: „New Perspectives on Ageing and Later Life”, Ashgate, Farnham: 187–208.
• Czekanowski P. [2012], Społeczne aspekty starzenia się ludności w Polsce. Perspektywa socjologii starości, Wydawnictwo UG, Gdańsk.
• Czekanowski P., Mnich E., McKee K., Öberg B., Prouskas C. i Quattrini S. [2008], Main Characteristics of the Sample: Older Care-Receivers and their Main Family Carers, [w:] G. Lamura, H. Döhner i C. Kofahl (eds.), Family Carers of Older People in Europe - A Six-Country Comparative Study, LIT VERLAG, Berlin: 117–143.
• Czekanowski P., Załęcki J. i Brosz M. [2013], Gdańska starość. Portret socjologiczny mieszkańców Gdańska w wieku 65+, Fundacja Terytoria Książki, Gdańsk.
• Dyczewski L. [1976], Więź pokoleń w rodzinie, ODiSS, Warszawa.
• Dyczewski L. [1994], Ludzie starzy i starość w społeczeństwie i kulturze, RW KUL, Lublin.
• Giddens A. [2002], Nowoczesność i tożsamość. „Ja” i społeczeństwo w epoce późnej nowoczesności, tłum. A. Szulżycka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Giddens A. [2005], Socjologia, tłum. A. Szulżycka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Halicka M., Halicki J. i Ślusarczyk P. [2012], Przemoc w stosunku do osób starszych, [w:] M. Mossakowska, A. Więcek, P. Błędowski (red.), Aspekty medyczne, psychologiczne, socjologiczne i ekonomiczne starzenia się ludzi w Polsce, Termedia Wydawnictwo Medyczne, Poznań: 495–509.
• Halicka M. i Halicki J. (red.) [2010], Przemoc wobec ludzi starych – na przykładzie badań środowiskowych w województwie podlaskim, Temida 2 Wyd. Stowarzyszenia Absolwentów Wydziału Prawa UwB, Białystok.
• Halicka M., Halicki J. i Sidorczuk A. (red.) [2009], Człowiek dorosły i starszy w sytuacjach przemocy, Wydawnictwo UwB, Białystok.
• Hrynkiewicz J., Staręga-Piasek J. i Supińska J. [1991], Ludzie starzy a polityka społeczna w Polsce, [w:] B. Rysz-Kowalczyk (wyb. i oprac.), Studia o kwestiach społecznych, IPS UW, Warszawa: 131–150.
• Kohli M., Künemund H., Motel A., Szydlik M. [2000], Generationenbeziehungen, [w:] M. Kohli i H. Künemund (eds.), Die zweite Lebenshälfte, Leske and Budrich, Opladen: 176–211.
• Kornblum W. (with collaboration with Smith C. D.) [1997], Sociology in a changing world (fourth edition), Harcourt Brace College Publishers. Fort Worth, Philadelphia, San Diego, New York, Orlando, Austin, San Antonio, Toronto, Montreal, London, Sydney, Tokyo.
• Lamura G., Döhner H., Kofahl C. (eds.) [2008], Family Carers of Older People in Europe – A Six-Country Comparative Study, LIT VERLAG, Berlin.
• Ludzie starzy w warunkach transformacji ustrojowej, (2000), B. Synak (red.), Wydawnictwo UG, Gdańsk.
• Mały Rocznik Statystyczny Polski 2013, GUS, Zakład Wydawnictw Statystycznych, Warszawa.
• Morgan L., Kunkel S. [1998], Aging. The Social Context, Pine Forge Press, Thousand Oaks, California, London, New Delhi.
• Mossakowska M., Więcek A., Błędowski P. [2012], Geneza, cele i zakres badania, [w:] M. Mossakowska, A. Więcek, P. Błędowski (red.) [2012], Aspekty medyczne, psychologiczne, socjologiczne i ekonomiczne starzenia się ludzi w Polsce (2012), Termedia Wydawnictwo Medyczne, Poznań: 27–44.
• Mossakowska M., Więcek A., Błędowski P. (red.) [2012], Aspekty medyczne, psychologiczne, socjologiczne i ekonomiczne starzenia się ludzi w Polsce [2012], Termedia Wydawnictwo Medyczne, Poznań.
• Mucha J., Krzyżowski Ł. (red.) [2011], Ku socjologii starości. Starzenie się w biegu życia jednostki, Wyd. AGH, Kraków.
• Niezabitowski M. [2008], Sieci wsparcia i więzi społeczne ludzi starszych. Stan teorii i badań socjologicznych a potrzeby praktyki, [w:] J. Grotowska-Leder (red.), Sieci wsparcia społecznego jako przejaw integracji i dezintegracji społecznej, Wydawnictwo UŁ, Łódź: 144–170.
• Ostrowska A. [1991], Śmierć w doświadczeniu jednostki i społeczeństwa, PAN, IFiS, Warszawa.
• Perek-Białas J., Hoff A. (eds.) (2012), Developing the „Sociology of Ageing” to tackle the challenge of ageing societies in Central and Eastern Europe, Jagiellonian University Press, Kraków.
• Piotrowski J. [1973], Miejsce człowieka starego w rodzinie i społeczeństwie, PWN, Warszawa.
• Piotrowski J. [1986], Stosunki rodzinne osób starszych, [w:] Encyklopedia seniora, WP, Warszawa: 170–186.
• Population projections 2010-2060. EU27 population is expected to peak by around 2040. One person in eight aged 80 or more in 2060, Eurostat Newsrelease 80/2011 – 8 June 2011.
• Prognoza ludności na lata 2008–2035 (2009), GUS, Departament Badań Demograficznych, Warszawa.
• Prognoza ludności Polski na lata 2008–2035, Notatka informacyjna. Wyniki badań GUS (materiał na konferencję prasową w dniu 25 lipca 2008 r.), GUS, Departament Badań Demograficznych.
• Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2012, GUS, Zakład Wydawnictw Statystycznych, Warszawa.
• Rosset E. [1959], Proces starzenia się ludności. Studium demograficzne, PWG, Warszawa.
• Sobczak I. [2006], Proces starzenia się ludności w województwie pomorskim i jego skutki społeczne. Stan aktualny i prognozy, [w:] Zmiany na regionalnym rynku pracy związane z przemianami demograficznymi. Raport końcowy, Towarzystwo Edukacyjne „Wiedza Powszechna”, Gdańsk: 21–45.
• Stuart-Hamilton I. [2006], Psychologia starzenia się, przekł. A. Błachnio, Wyd. Zysk i S-ka, Poznań.
• Susułowska M. [1989], Psychologia starzenia się i starości, PWN, Warszawa.
• Synak B. [1987], Człowiek stary w rodzinie i społeczeństwie – niektóre aspekty przemian współczesnych, „Zdrowie Psychiczne”, nr 4 (Rok XXVIII), s. 30–40.
• Synak B. [1990], The Polish family: stability, change and conflict, „Journal of Ageing Studies”, Vol. 3, No. 4.
• Synak B. [2002], Problematyka badawcza i charakterystyka badań, [w:] B. Synak (red.), Polska starość, Wydawnictwo UG, Gdańsk: s. 11–34.
• Synak B. (red.) [2002], Polska starość, Wydawnictwo UG, Gdańsk.
• Sytuacja demograficzna w Polsce, Notatka informacyjna (materiał na konferencję prasową w dniu 23 października 2007 r.), GUS, Departament Badań Demograficznych.
• Szatur-Jaworska B. [2000], Ludzie starzy i starość w polityce społecznej, IPS UW, ASPRA-JR, Warszawa.
• Szatur-Jaworska B. [2011], Formy życia rodzinnego ludzi starych, „Polityka Społeczna”, Numer specjalny: Aspekty medyczne, psychologiczne, socjologiczne i ekonomiczne starzenia się ludzi w Polsce, PolSenior, s. 12–17.
• Szatur-Jaworska B. [2012], Sytuacja rodzinna i więzi rodzinne ludzi starych i osób na przedpolu starości, [w:] M. Mossakowska, A. Więcek, P. Błędowski (red.), Aspekty medyczne, psychologiczne, socjologiczne i ekonomiczne starzenia się ludzi w Polsce, Termedia Wydawnictwo Medyczne, Poznań, s. 449–448.
• Szatur-Jaworska B., Błędowski P., Dzięgielewska M. [2006], Podstawy gerontologii społecznej, ASPRA-JR, Warszawa.
• Szlendak T. [2010], Socjologia rodziny. Ewolucja, historia, zróżnicowanie, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Szukalski P. [2006], Zagrożenie czy wyzwanie – proces starzenia się ludności, „Polityka Społeczna”, nr 9, s. 6–10.
• Tobiasz-Adamczyk B. [2004], Interakcje społeczne a jakość życia w wieku podeszłym, [w:] W. Piątkowski (red.), Zdrowie, choroba, społeczeństwo. Studia z socjologii medycyny, Wydawnictwo UMCS, Lublin, s. 95–103.
• Tobiasz-Adamczyk B., Knurowski T. i Brzyski P. [2002], Czy jeszcze ktoś pamięta o starości? Starość a proces transformacji, [w:] W. Piątkowski i A. Titkow (red.), W stronę socjologii zdrowia, Wydawnictwo UMCS, Lublin, s. 77–91.
• Tobiasz-Adamczyk B. (red.) [2009], Przemoc wobec osób starszych, Wydawnictwo UJ, Kraków.
• Trwanie życia w Polsce w 2008 roku, Notatka informacyjna (materiał na konferencję prasową w dniu 23 lipca 2009 r.), GUS, Departament Badań Demograficznych.
• Trwanie życia w 2008 r. [2009], Informacje i opracowania statystyczne, GUS, Warszawa.
• Turnowiecki W. [2006], Problemy ludzi starych: modele rozwiązań w Unii Europejskiej, [w:] Zmiany na regionalnym rynku pracy związane z przemianami demograficznymi. Raport końcowy, Towarzystwo Edukacyjne „Wiedza Powszechna”, Gdańsk, s. 13–20.
• Tyszka Z. [1979], Socjologia rodziny, PWN, Warszawa.
• Tyszka Z. [2001], Stan i przeobrażenia rodzin polskich na przełomie wieków XX i XXI. Niedawna przeszłość i teraźniejszość, [w:] Z. Tyszka (red.), Współczesne rodziny polskie – ich stan i kierunek przemian, Seria Socjologia nr 30, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań, s. 5–23.
• Wojszel Z.B. [2009], Geriatryczne zespoły niesprawności i usługi opiekuńcze w późnej starości. Analiza wielowymiarowa na przykładzie wybranych środowisk województwa podlaskiego, Wydawnictwo Uniwersyteckie Trans Humana, Białystok.
• Wojszel Z.B. [2013], Nieformalna sieć wsparcia osób starszych w środowisku na przykładzie wyników badań wybranych środowisk województwa podlaskiego, [w:] D. Rancew-Sikora, C. Obracht-Prondzyński, M. Kaczmarczyk i Piotr Czekanowski (red.), O społecznym znaczeniu tożsamości, miejsca i czasu życia. Szkice socjologiczne i gerontologiczne. Księga dedykowana prof. Brunonowi Synakowi, Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, Gdańsk, s. 369–380.
• Worach-Kardas H. [1983], Wiek a pełnienie ról społecznych, PWN, Warszawa.
• Woźniak Z. [2001], Globalizacja problemów zdrowotnych i starzenia się a rodzina, [w:] Z. Tyszka (red.), Współczesne rodziny polskie – ich stan i kierunek przemian, Seria Socjologia nr 30, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań, s. 381–408.
• Ziembiński Z. [1994], Elementy socjologii, Ars boni et aequi, Poznań.