Puer et Ruthena puella, czyli małżeństwo Mieszka syna Bolesława Szczodrego. Artykuł polemiczny

• Authors: Benyskiewicz Krzysztof

Title variants

Puer et Ruthena puella: the marriage of Mieszko, son of Bolesław II the Generous

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

„Puer et Ruthena puella”, czyli małżeństwo Mieszka syna Bolesława Szczodrego to artykuł polemiczny poświęcony dyskusji historiograficznej wokół związku zawartego w 1089 roku przez polskiego księcia Mieszka. W roku 1076 Bolesław Szczodry stracił władzę w Polsce i musiał wraz z rodziną uchodzić na Węgry. Po śmierci Bolesława, Mieszko, z inicjatywy stryja Władysława Hermana, wrócił do kraju. Tu, jak napisał w swej kronice Anonim tzw . Gall, ożenił się z „ruską dziewczyną”. Fakt ten oprócz kroniki odnotowały również najstarsze polskie roczniki, stwierdzając lakonicznie „Mesco duxit uxorem”. Lapidarne wzmianki źródeł spowodowały dyskusję w gronie historyków, poszukujących politycznych paranteli tego mariażu. Ojca „ruskiej dziewczyny” widziano w Izjasławie Jarosławiczu, jego synu Światopełku, Wsiewołodzie Jarosławiczu lub którymś z poddniestrzańskich Rościsławiczów. Liczne propozycje nie doprowadziły do rozstrzygających konstatacji . W ostatnim okresie w polskiej historiografii pojawiły się głosy dające asumpt do nowego, oryginalnego opisu historii małżeństwa Mieszka. Wskazywały one „półprywatny” i niedynastyczny charakter ożenku. Sugerowały też złe intencje inicjatora związku, Władysława Hermana, działającego celowo i złośliwie na niekorzyść bratanka. Potwierdzeniem hipotez miało być nazwanie przez kronikarza wybranki księcia „ruską dziewczyną” oraz brak wzmianki na temat jej dynastycznego pochodzenia. Podstępne poczynania stryja wobec młodzieńca były z kolei odpowiedzią na jego niegdysiejszy związek, skojarzony przymusowo przez ojca Mieszka, Bolesława Szczodrego. Wówczas Władysław także musiał ożenić się z kobietą niedynastycznego pochodzenia. Wydaje się jednak, że określenie małżonki Mieszka „ruską dziewczyną”, wynikało z pisarskiej konwencji przyjętej przez Galla Anonima w ramach relacji z ostatnich chwil życia syna Szczodrego. Tu książę nazywany jest chłopcem, a jego partnerka, dziewczyną. Sądzę, że miana te nie wyłączają dynastycznego pochodzenia obojga. Poza tym, Gall w swej kronice, często marginalnie traktował informacje o korzeniach rodzinnych żon Piastów. Uznanie małej wiarygodności hipotezy o niedynastycznym związku Mieszka dezaktualizuje także, nie mające źródłowego uzasadnienia, przypuszczenie o oryginalnej zemście Hermana na bratanku.

EN

“Puer et Ruthena puella: the marriage of Mieszko, son of Bolesław II the Generous”, is a polemical article dedicated to a historiographical discussion about the liaison made in 1089 by the Polish Prince Mieszko. In 1076, Bolesław II the Generous lost power in Poland and had to flee with his family to Hungary. After Bolesław’s death, Mieszko returned to Poland on the initiative of his uncle, Władysław I Herman. There, as the so called Gallus Anonymus wrote in his chronicle, Mieszko married a “Ruthenian girl”. Apart from Gallus’ chronicle, this event was recorded also in the oldest Polish annals, stating laconically: “Mesco duxit uxorem”. Terse mentions in historical records spurred a discussion among historians, who wanted to ascertain political genealogy of this marriage. The father of the “Ruthenian girl” was believed to be either Iziaslav Yarolavich, his son Sviatopolk, Vsevolod Jaroslavich or one of the Transnistrian Rostyslavyches. Numerous suggestions did not lead to any final conclusion. The most recent period in the Polish historiography gave rise to a new, original description of the history of the marriage in question. It pointed to its “semi-private” and non-dynastic nature. It was also suggested that the initiator of the union, Władysław Herman, was motivated by bad intentions, acting intentionally and maliciously to the detriment of his nephew. The hypothesis was supported by the chronicler’s references made to the Prince’s bride as a “Ruthenian girl” and the lack of mention of her dynastic lineage. Cunning actions of the young man’s uncle were supposed to be a response to one of his own marriages, forced by Mieszko’s father, Bolesław II the Generous. Władysław Herman also had to marry a woman without a dynastic heritage. However, it seems that calling Mieszko’s wife a “Ruthenian girl” could be merely a part of the literary convention adopted by Gallus Anonymus in the account of the last moments of life of Bolesław’s son. The Prince is referred to as a boy, and his wife – a girl. In my opinion, this does not exclude their dynastic origins. Moreover, in his chronicle, Gallus often did not pay much attention to family roots of the wives of the Piasts. Recognizing the unlikelihood of the hypothesis of a non-dynastic marriage of Mieszko would also invalidate the supposed, yet not substantiated by any evidence, revenge of Władysław Herman on his nephew.

Keywords

PL

Polska; Ruś; genealogia Piastów; Bolesław Szczodry; Władysław Herman; Mieszko Bolesławowic; stosunki polsko-ruskie

EN

Rus; Poland; genealogy of the Piast; Bolesław II the Generous; Władysław Herman; Mieszko son of Bolesław II

Polish-Ruthenian relations

• Publisher: Instytut Historii Uniwersytetu Zielonogórskiego
• Journal: In Gremium. Studia nad Historią, Kulturą i Polityką
• Year: 2019
• Volume: 13
• Pages: 141-152

Contributors

author

Benyskiewicz Krzysztof

• Uniwersytet Zielonogórski

References

• Anonima tzw. Galla kronika, czyli dzieje książąt i władców polskich, [w:] Monumenta Poloniae historica. Nova Series, wyd . K . Maleczyński, Kraków 1952 .
• Chronica abbatum Beatae Mariae Virginis in Arena, ed . G .A . Stenzel, [w:] Scriptores rerum Silesiacarum oder Sammlung schlesischer Geschichtschreiber, Bd . 2, Breslau 1839 .
• Ioannis Dlugosii Annales seu Cronicae Incliti Regni Poloniae, lib . 3-4, Varsoviae 1970 .
• Kronika Thietmara , przekł . i oprac . M .Z . Jedlicki, Poznań 1953 .
• Kronika wielkopolska, oprac . B . Kürbis, [w:] Pomniki dziejowe Polski. Seria II, t . 8, Warszawa, 1970 .
• Mistrza Wincentego zwanego Kadłubkiem, Kronika polska, oprac. M. Plezia, [w:] Pomniki dziejowe Polski. Seria II, t . 11, Kraków 1994.
• Ortliebi Zwifaltensis chronicon. Ex libro II. Translatio manus s. Stephani, wyd . A . Bielowski, [w:] Monumenta Poloniae historica, t . 2, Lwów 1872 .
• Pamâtniki drevne-russkago kanoničeskago prawa, č . 1, [w:] Russkaâ istoričeskaâ biblioteka, t . 6, Sanktpeterburg 1880 .
• Povest’ vremennyh let, č . 1, oprac . D .S . Lihačev, Moskva-Leningrad 1950 .
• Powieść minionych lat, przekł . i oprac . F . Sielicki, Wrocław-Warszawa-Kraków 1999 .
• Rocznik dawny, [w:] Monumenta Poloniae historica. Nova Series, t . 5, wyd . Z . Kozłowska-Budkowa, Warszawa 1978 .
• Rocznik kapituły krakowskiej, [w:] Monumenta Poloniae historica. Nova Series, t . 5, wyd . Z . Kozłowska-Budkowa, Warszawa 1978 .
• Rocznik krótki, [w:] Monumenta Poloniae historica. Nova Series, t . 5, wyd . Z . Kozłowska-Budkowa, Warszawa 1978 .
• Balzer O ., Genealogia Piastów, wyd . J . Tęgowski, Kraków 2005 .
• Baumgarten N . de, Généalogies et mariages occidentaux des Rurikides Russes du X-e au XIII-e siècle, „Orientalia Christiana” 1927, t . 9, part 1, No 35 .
• Bieniak J ., Polska elita polityczna XII wieku, cz . 2 . Wróżda i zgoda, [w:] Społeczeństwo Polski średniowiecznej, t . 3, red . S .K . Kuczyński, Warszawa 1985 .
• K . Benyskiewicz, Księżna Maria, żona palatyna Piotra. Historia i legenda XII w ., [w] Opuscula Marco Cetwiński dedicata, red . A . Odrzywolska-Kidawa, Warszawa 1010 .
• Benyskiewicz K ., Mieszko Bolesławowic (1069-1089). Źródła i tradycja historiograficzna , Kraków 2005 .
• Benyskiewicz K ., Władysław Herman książę polski (1079-1102), Kraków 2014 .
• Cetwiński M ., Podstępem czy siłą? „Działania specjalne” i ich moralna ocena w kronikach śląskich, [w:] Średniowiecze polskie i powszechne, t . 2, red . I . Panic, J . Sperka, Katowice 2002 .
• Bielowski A ., komentarz do Galla Kronika: wyd . A . Bielowski, [w:] Monumenta Poloniae historica, t . 1, Lwów 1864 .
• Bielowski A ., komentarz: Ortliebi Zwifaltensis chronicon. Ex libro II. Translatio manus s. Stephani, wyd . A . Bielowski, [w:] Monumenta Polonie historica, t . 2, Lwów 1872 .
• Bieniek S ., Piotr Włostowic Postać z dziejów średniowiecznego Śląska, Wrocław-Warszawa-Kraków 1965 .
• Deptuła C ., Przyczynek do dziejów Ślęży i jej opactwa, „Przegląd Humanistyczny” 1969, 15 .
• Donskoj D .V ., Rûrikoviči. Istoričeskij slovar’, Moskva 2008 .
• Golovko, A .B, Drevnââ Rus’ političeskih vzaimootnošeniâh X - pervoj treti XIII vv., Kiev 1988 .
• Golovka, A .B ., Polska deržava v ostann’omu dvadcâtiričči XI – na počatku XII st. (Problema političnogo rozvitku), „Visnik Kam’ânec’-Podil’skogo Nacional’nogo Universitetu im . I . Ogienka . Istorični zapiski” 2010, t . 3 .
• Golubinskij E ., Istoiriâ russkoj cerkvii, t . 1, č . 2, Moskva 1908 .
• Jasiński K ., Rodowód pierwszych Piastów, (PTPN . Wznowienia, t . 19), Poznań 2004 .
• Karamzin N .M ., Istoriâ gosudarstva Rossijskago, t . 2, Sanktpeterburg 1818 .
• Krawiec A ., Król bez korony. Władysław I Herman książę polski, Warszawa 2014 .
• Maleczyński K ., Bolesław III Krzywousty, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1975 .
• Maleczyński K ., Bolesław Krzywousty. Zarys panowania, Kraków 1948 .
• Mosbach A ., Piotr syn Włodzimierza, sławny dostojnik polski wieku dwunastego i kronika opowiadająca dzieje Piotrowe, Ostrów 1865 .
• Naruszewicz A ., Historya narodu polskiego od początku chrześcijaństwa, t . 5, Lipsk 1836 .
• Nazarenko A .V . , Drevnââ Rus’ na meždunarodnyh putâh, Moskva 2001 .
• Omel’ânčuk S .V ., Brak i sem’â v Drevnej Rusi IX-XIII vekov, Vladimir 2010 .
• Pašuto V .T ., Vnešnaâ politika Drevnej Rusi, Moskva 1968 .
• Plezia M ., Palatyn Piotr Włostowic. Sylwetka z dziejów Śląska XII wieku, Warszawa 1947 .
• Plezia M ., List biskupa Mateusza do św. Bernarda, [w:] Prace z dziejów Polski feudalnej ofiarowane Romanowi Grodeckiemu w 70 rocznicę urodzin, Warszawa 1960 .
• Poppe A ., Światopełk II, [w:] Słownik starożytności słowiańskich, t . 5, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1975 .
• Powierski J ., Kryzys rządów Bolesława Śmiałego. Polityka i jej odzwierciedlenie w literaturze średniowiecznej, Gdańsk 1992 .
• Powierski J ., Ruś w opiniach najwcześniejszych polskich kronikarzy, [w:] Polacy o Ukraińcach, Ukraińcy o Polakach. Materiały z sesji naukowej (Gdańsk, 8-9 maja 1992), red . T . Stegner, Gdańsk 1993 .
• Priselkov M .D ., Očerki cerkovno-političeskoj istorii Kijevskoj Rusi X-XII vv ., Sankt Peterburg 1913 .
• Rüss H ., Evpraksiâ-Adelgeida: biografičeskij etûd , „Rossica Antiqua” 2012, No 2 .
• Schieffer T ., Adelheid (Eupraxia, Praxedis), [w:] Lexikon des Mittlalters, Bd . 1, München 1995 .
• Sielicki F ., Polsko-ruskie stosunki kulturalne, do końca XV wieku, „Acta Universitatis Wratislaviensis. Slavica” 1997, nr 1834 .
• Skibński E ., Przemiany władzy. Narracyjna koncepcja Anonima tzw. Galla i jej podstawy, Poznań 2009 .
• Szujski J ., Dzieje Polski podług ostatnich badań, t . 1, Lwów 1862 .
• Ŝ apov  . N ., Gosudarstvo i cerkov’ Drevnej Rusi XI-XII vv . Moskva 1989 .
• Tęgowskі J., Kontakty rodzіnne dynastów polskіch i ruskіch w średnіowіeczu, [w:] Mіędzy sobą. Szkіce hіstoryczne polsko-ukraіńskіe, red. T. Chynczewska-Hennel, N. Jakowenko, Lublіn, 2000.
• Trawkowski S ., Piotr Włostowic, [w:] Polski słownik biograficzny , t . 26/2, z . 109, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1981 .
• Trawkowski S ., Władysław I Herman, [w:] Poczet królów i książąt polskich, red . A . Garlicki, Warszawa 1978 .
• Vojtovič L ., Knâža doba: portety elity, Bila Cerkva 2006 .
• Wiszewski P ., Z badań nad zaginionym światem opowieści o przeszłości Polski. Uwagi na marginesie pracy Edwarda Skibińskiego, Przemiany władzy. Narracyjna koncepcja Anonima tzw. Gall i jej podstawy, Poznań 2009, Instytut Historii UAM, ss. 264, 2 nlb ., „Kwartalnik Historyczny” 2012, R . 69, z . 1 .
• Zakrzewski S ., Źródła podań wiślicko-tynieckich, „Kwartalnik Historyczny” 1914, 28 .