Przymiotnikowe derywaty o znaczeniu niepełnej cechy i ich prefigowane synonimy w gwarach Polski centralnej

• Authors: Jaros Irena

Title variants

EN

Adjectival derivatives with the meaning of incomplete feature and their prefixed synonyms in central Poland dialects

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł prezentuje zjawisko synonimii słowotwórczej odprzymiotnikowych formacji o znaczeniu niepełnej cechy, występujące w gwarach Polski centralnej. Na tle innogwarowym i ogólnopolskim omówione zostały typy derywatów sufiksalnych wchodzących w relacje równo- i bliskoznaczności z ich odpowiednikami utworzonymi od tej samej podstawy za pomocą prefiksów oraz w wyniku derywacji prefiksalno-sufiksalnej, np. bladawy – przyblady, rudawy – porudawy, rzadkawy – półrzadki, przyrzadkawy, obrzadni; głupawy, głupowaty, głupkowaty – półgłupi, przygłupi itp. W analizie uwzględniono aspekt geograficzny wariancji, wskazując na jej regionalny i lokalny zasięg.

EN

The article presents the phenomenon of derivational synonymy of forms formed from adjectives with the meaning of incomplete feature which appear in central Poland dialects. Types of suffixal derivatives establishing relations of synonymity and closeness of meaning with their equivalents formed from the same root with the use of prefixes as well as by means of prefix-suffixal derivation are discussed within the context of other dialects and standard Polish, e.g. bladawy – przyblady, rudawy – porudawy, rzadkawy – półrzadki, przyrzadkawy, obrzadni; głupawy, głupowaty, głupkowaty – półgłupi, przygłupi etc. The analysis takes into account the geographical aspect of the variance indicating its regional and local scope.

Keywords

PL

językoznawstwo; słowotwórstwo; synonimia; przymiotniki o znaczeniu cechy niepełnej

EN

linguistics; derivation; synonymy; adjectives with the meaning of incomplete feature

• Publisher: Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Stowarzyszenie
• Journal: Rozprawy Komisji Językowej ŁTN
• Year: 2016
• Volume: LXIII
• Pages: 17-34

Dates

published

2016

Contributors

author

Jaros Irena

• Uniwersytet Łódzki, Wydział Filologiczny Katedra Dialektologii Polskiej i Logopedii

References

• Burska-Ratajczyk Beata, 2001, Wariantywność gwarowych formacji słowotwórczych – współczesność wobec tradycji, w: K. Wojtczuk, red., Leksyka a gramatyka w tekście językowym, Wydawnictwo Akademii Podlaskiej, Siedlce, s. 205–222.
• Chludzińska-Świątecka Jadwiga, 1956, Przymiotniki w gwarach Warmii i Mazur (Uwagi słowotwórczo-semantyczne), „Poradnik Językowy”, z. 1, s. 21–27.
• Cyran Władysław, 1977, Tendencje słowotwórcze w gwarach polskich, Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Łódź.
• Górnowicz Hubert, 1973, Dialekt malborski, t. II, Gdańskie Towarzystwo Naukowe, Gdańsk.
• Grochowska Alina, 1975, Przymiotniki z sufiksem -awy we współczesnym języku polskim, „Język Polski, 57, z. 5, s. 333–342.
• Grzegorczykowa Renata, 1984, Zarys słowotwórstwa polskiego: słowotwórstwo opisowe, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
• Jadacka Hanna, 1978, O interpretacji derywatów odprzymiotnikowych z sufiksem -awy, „Poradnik Językowy”, z. 4, s. 146–159.
• Jadacka Hanna 1986, Synonimia słowotwórcza – perspektywy badawcze, „Poradnik Językowy”, z. 6, s. 404–412.
• Janowska Aleksandra, 2003, O tautologicznych derywatach czasownikowych w staropolszczyźnie, w: K. Kleszczowa, J. Sobczykowa, red., Śląskie studia lingwistyczne, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, s. 151–156.
• Janowska Aleksandra, 2007, Polisemia staropolskich czasowników. Źródła, swoistość, konsekwencje, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
• Janus Elżbieta, 1981, Wykładniki intensywności cechy (na materiale polskim i rosyjskim), Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo PAN, Wrocław.
• Jaros Irena, 2002, Zagadnienie wariantywności słowotwórczej na przykładzie nazw środków czynności, „Rozprawy Komisji Językowej ŁTN”, XLVII, s. 51–70.
• Jaros Irena, 2009, Nazwy środków czynności w gwarach łęczycko-sieradzkich. Studium słowotwórczo-leksykalne, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
• Jaros Irena, 2015, Głos w dyskusji nt. miejsca słowotwórstwa w systemie języka na podstawie faktów gwarowych, w: E. Wierzbicka-Piotrowska, red., Dialog pokoleń, Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, s. 179–186.
• Jaros Irena, 2016, Przymiotnikowe synonimy w gwarach polskich (zarys problemu), w: Dawne z nowym łącząc… In memoriam Mariani Kucała, Wydawnictwo KUL, Lublin (w druku).
• Kąś Józef, 2011, Słownik gwary orawskiej, t. 1–2, Księgarnia Akademicka, Kraków.
• Kąś Józef, 2015, Ilustrowany leksykon gwary i kultury podhalańskiej, t. 1–2, Bukowiańskie Centrum Kultury „Dom Ludowy”, Bukowina Tatrzańska.
• Kleszczowa Krystyna, 1985, Złożenia (?) imienne z pół-, w: H. Wróbel, red., Z problemów współczesnej polszczyzny, „Prace Naukowe UŚ w Katowicach, Prace Językoznawcze”, 10, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, s. 74–85.
• Kleszczowa Krystyna, 1998, Staropolskie kategorie słowotwórcze i ich perspektywiczna ewolucja. Rzeczowniki, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
• Kleszczowa Krystyna, 2003, Staropolskie derywaty przymiotnikowe i ich perspektywiczna ewolucja, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
• Kurkowska Halina, 1954, Budowa słowotwórcza przymiotników polskich, Zakład im. Ossolińskich – Wydawnictwo PAN, Wrocław.
• Maciejewski Jerzy, 1969, Słownik chełmińsko-dobrzyński, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Toruń.
• Malec Tadeusz, 1976, Budowa słowotwórcza rzeczowników i przymiotników w gwarze wsi Rachanie pod Tomaszowem Lubelskim, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo PAN, Wrocław.
• Marciniak-Firadza Renata, 2013, Nazwy osobowych wykonawców czynności w gwarach małopolsko-mazowieckiego pogranicza językowego. Cz. I. Studium słowotwórczo-leksykalne, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
• Maryniakowa Irena, 2011, Słownik dawnej mowy mieszkańców Ciechanowca i okolicznych wsi na Podlasiu, Łomżyńskie Towarzystwo Naukowe, Łomża.
• Osowski Błażej, 2009, Przymiotniki z elementem -w- w części sufiksalnej w „Tekstach gwarowych ze środkowej Wielkopolski” Zenona Sobierajskiego, w: M. Skarżyński, A. Czelakowska, red., Język z różnych stron widziany, Biblioteka LingVariów, t. 3. Księgarnia Akademicka, Kraków.
• Osowski Błażej, 2012, Morfologiczne i leksykalne wykładniki gradacji cechy wyrażonej przymiotnikiem w językach mieszkańców dwóch miejscowości w Wielkopolsce, „Poradnik Językowy”, z. 8, s. 76–78.
• Pastuchowa Magdalena, 2007, Dlaczego słowotwórstwo leksykalistyczne? Ogląd faktów diachronicznych, „LingVaria”, nr 2, s. 121–129.
• Pepłowski Franciszek, 1974, Odczasownikowe nazwy wykonawców czynności w XVI w., Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo PAN, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk.
• Perzowa Henryka, 1969, Stopniowanie przymiotników polskich z przedrostkiem przy-, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo PAN, Wrocław.
• Satkiewicz Halina, 1987, Zagadnienia poprawności słowotwórczo-semantycznej, w: D. Buttler, H. Kurkowska, H. Satkiewicz, Kultura języka polskiego. Zagadnienia poprawności leksykalnej (słownictwo rodzime), Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, s. 229–439.
• Sierociuk Jerzy, 1991, W sprawie wariantywności słowotwórczej w gwarach, w: S. Gajda, red., Wariancja w języku, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej, Opole, s. 175–178.
• Sierociuk Jerzy, 2004, Niektóre aspekty wariantywności słowotwórstwa gwarowego, w: M. Imrichová, red., Slovenčina na začiatku 21. storočia. Na počest’ profesora Ivora Ripku, Prešovská univerzita v Prešove. Fakulta humanitarných a prírodných vied, Prešov, s. 24–29.
• Sierociuk Jerzy, 2006, Specyfika wariantywności słowotwórczej w gwarach, w: idem, red., Gwary dziś. 3. Wewnętrzne zróżnicowanie języka wsi, Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Poznań, s. 209–214.
• Skubalanka Teresa, Książek-Bryłowa Władysława, 1992, Wariantywność polskiej fleksji, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
• Steffen Wiktor, 1984, Słownik warmiński, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo PAN, Wrocław.
• Sychta Bernard 1985, Słownictwo kociewskie na tle kultury ludowej, t. 1–3, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo PAN, Wrocław.
• Sychta Bernard, 1967–1976, Słownik gwar kaszubskich na tle kultury ludowej, t. 1–7, Komitet Językoznawstwa PAN, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
• Szczaus Agnieszka, 2005, Rzeczownikowe synonimy słowotwórcze w polszczyźnie XVI wieku, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin.
• Trześniewska Lidia, 1975, Przymiotniki odprzymiotnikowe w polskich dialektach, w: M. Karaś, red., Słownictwo gwarowe a kultura. Księga referatów, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, s. 139–159.
• Trześniewska Lidia, 1996, Przymiotniki odprzymiotnikowe o znaczeniu niepełnej cechy w dialektach zachodniosłowiańskich, w: J. Reichan, red., Studia Dialektologiczne 1, Instytut Języka Polskiego PAN, Kraków, s. 207–220.
• Witkowska-Gutkowska Maria, 1999, Staropolskie prefiksalne dublety czasownikowe i ich współczesne odpowiedniki, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
• Zarębski Rafał, 2015, Synonimia słowotwórcza w świetle derywacji z udziałem sufiksów obcych (perspektywa historyczno-językowa), „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego”, LXXI, s. 127–140.

Identifiers

ISSN

0076-0390