Aksjologiczno-pragmatyczny obraz sumienia we współczesnej polszczyźnie

• Authors: Kaczor Monika

Title variants

EN

Axiological and pragmatic view of conscience in contemporary Polish.

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Sumienie jest elementem językowego obrazu człowieka. Sposób konceptualizowania sumienia w języku poświadcza, że jest ono sądem intelektualnym, imperatywem moralnym, refleksją moralną, siłą nakazującą czynić dobro i siłą powstrzymującą przed złem. Określone połączenia językowe poświadczają to, jak rozumiane jest sumienie przez mówiących współczesną polszczyzną. Konteksty występowania sumienia pozwalają na wyróżnienie dwóch orientacji, które są charakterystyczne nie tylko dla myśli chrześcijańskiej. Są to: orientacja aksjologiczna i orientacja pragmatyczna. Pierwsza znajduje realizację w tekstach o charakterze normatywnym, druga – wskazuje na socjologiczne i psychologiczne motywacje użycia pojęcia w określonym kontekście. Pozwala zrekonstruować obraz sumienia na podstawie określonych operacji mentalnych, które wpływają na powstawanie swoistych konstrukcji językowych.

EN

Conscience is an element of the linguistic portrayal of the human person. The manner in which conscience is conceptualized in a language certifies that it is an intellectual judgment, moral imperative, moral reflection, a force to do good and a force restraining from evil. Specific linguistic connections certify what is meant by conscience in contemporary Polish. The contexts of occurrence of conscience allow for distinguishing two orientations, which are not only characteristic of Christian thought. They are: axiological orientation and pragmatic orientation. The first can be found in texts of a legislative nature, the second – points to the sociological and psychological motivations for using the concept in a specific context. This allows for a reconstruction of the image of conscience on the basis of specific mental operations that affect the formation of specific language constructs.

Keywords

PL

etyka; kolokacje; konceptualizowanie; moralność; semantyka leksykalna

EN

ethics; collocations; conceptualized; morality; lexical semantics

• Publisher: Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie
• Journal: Studia Socialia Cracoviensia
• Year: 2013
• Issue: 2(9)
• Pages: 155-163

Dates

published

2013

Contributors

author

Kaczor Monika

• Uniwersytet Zielonogórski

References

• Bednarek A., O sumieniu – rozważania semantyczne, „Polonica”, 1983, VIII, s. 99–116.
• Brożek A., Brożek B., Stelmach J., Fenomen normatywności, Warszawa 2013.
• Cegieła A., Moralność w perspektywie słownika i wypowiedzi. Studium z zakresu leksykologii i pragmatyki językowej, Warszawa 2011.
• Fleischer M., System polskich symboli kolektywnych. Wyniki badań empirycznych, Wrocław 1996.
• Grzegorczykowa R., Jeszcze w sprawie rozumienia dobra i dobroci, [w:] Język w kręgu wartości. Studia semantyczne, red. J. Bartmiński, Lublin 2003, s. 261–272.
• Grzegorczykowa R., Obraz sumienia w języku polskim na tle porównawczym, [w:] Świat widziany przez słowa. Szkice z semantyki leksykalnej, Warszawa 2012, s. 66–75.
• Grzegorczykowa R., Piotrowska A. E., Świat jest teatrem niekończących się zmagań o ludzką godność. Kształtowanie się pojęcia godności w dziejach polszczyzny, [w:] Humanizm w języku polskim. Wartości humanistyczne w polskiej leksyce i refleksji o języku, red. A. Jankowska i in., Warszawa 2011, s. 79–148.
• Klemensiewicz Z., Skupienia, czyli syntaktyczne grupy wyrazowe, Kraków 1948.
• Kleszczowa K., „Moralny” po staropolsku. Studium leksykalno-aksjologiczne, [w:] Studia historycznojęzykowe, pod red. A. Kowalskiej, O. Wolińskiej, Katowice 2001, s. 93–101 (Prace Językoznawcze, t. 26).
• Mała encyklopedia filozofii: pojęcia, problemy, kierunki, szkoły, red. J. Dębowski i in., Bydgoszcz 1996.
• Mały słownik etyczny, red. S. Jedynak, Bydgoszcz 1994.
• Pajdzińska A., Co oko ciału, to sumienie duszy, „Prace Filologiczne” XLVI (2001), s. 463–470.
• Pisarek W., Inauguracja Okrągłego Stołu jako akt medialnej komunikacji politycznej, „Zeszyty Prasoznawcze” nr 4 (1989), s. 29–48.
• Pisarek W., Polskie słowa sztandarowe i ich publiczność, Kraków 2002.
• Pisarek W., Słownik wyrazów ważnych na tle innych słowników, „Zeszyty Prasoznawcze” nr 4 (1989), s. 143–152.
• Przełęcki M., Etyka godności i etyka miłosierdzia, [w:] tegoż, Intuicje moralne, Warszawa 2005, s. 147–148.
• Przybylska R., Dwa semantyczne profile sumienia: potoczny i religijny, [w:] Sprachliche Säkularisierung (Westslawisch-Deutsch), red. A. Nagórko, Hilderheim–Zürich–New York 2011, s. 303–323.
• Puzynina J., Język wartości, Warszawa 1992.
• Rytualny chaos. Studium dyskursu publicznego, red. M. Czyżewski i in., Kraków 1997.
• Słownik katolickiej nauki społecznej, www.kns.gower.pl/slownik/wstep.htm (30.04.2013).
• Słownik psychologii, red. I. Kurcz, K. Skarżyńska, Warszawa 2005.
• Uniwersalny słownik języka polskiego, red. S. Dubisz, Warszawa 2003.
• Stawrowski Z., Niemoralna demokracja, Kraków 2008.
• Wojtak M., Świat wartości nakreślony w rachunku sumienia, [w:] Człowiek wobec wyzwań współczesności.
• Upadek wartości czy walka o wartości, red. J. Mazur i in., Lublin 2007, s. 104–115.
• Ziółkowski M., Pragmatyzacja świadomości społeczeństwa polskiego, „Kultura i Społeczeństwo” nr 4 (1994), s. 11–28.

Identifiers

DOI

http://dx.doi.org/10.15633/ssc.458