Irracjonalność jako argument przeciwko idealizmowi. Transcendentalizm Kanta i Husserla w świetle rozumienia irracjonalności Hartmanna

• Authors: ŁACIAK Piotr

Title variants

EN

Irrationality as an Argument against Idealism: Kant’s and Hus­serl’s Transcendentalism in the Light of Hartmann’s Understanding of Irrationality

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

Artykuł prezentuje filozofie Kanta i Husserla w odniesieniu do Hartmannowskiego rozu­mie­nia irracjonalności. W metafizyce poznania Hartmanna irracjonalność, która odpowiada częścio­wej niepoznawalności bytu, okazuje się argumentem przeciwko idealizmowi, który za­kłada całkowitą racjonalność naszego poznania i jego przedmiotu. W artykule autor pokazuje, że można wskazać podobieństwa między Kanta ideą niepoznawalności przedmiotu transcenden­tal­nego, Husserla koncepcją transcendentalnej konstytucji świata i Hartmanna pojęciem gnoseo­logicznej irracjonalności. W transcendentalizmie Kanta irracjonalność implikuje asymetria mię­dzy warun­kami możliwości doświadczenia i warunkami możliwości przedmiotów doświadczenia, jako że niepoznawalność przedmiotu transcendentalnego i rzeczy samej w sobie wskazuje, że nie wszy­stkie warunki przedmiotów są jednocześnie warunkami możliwości doświadczenia. Według Husserla świadomość transcendentalna nie jest racją wystarczającą świata w aspekcie jego Da­sein i Sosein, ponieważ fakt konstytucji świata jest faktem irracjonalnym i nie może być wyprowadzony z istoty świadomości. Autor próbuje wykazać, że analogia między Husserlem i Hartmannem w kwestii irracjonalności otwiera nowe możliwości interpretacyjne relacji między fenomenologią transcendentalną i Hartmannowską filozofią.

EN

The article presents Kant’s and Husserl’s philosophies with reference to Hartmann’s under­standing of irrationality. In Hartmann’s metaphysics of cognition, irrationality, which corres­ponds with partial unknowability of being, appears to be an argument against idealism that assumes a complete rationality of our knowledge and its object. In this article the author shows that it is possible to indicate similarities between Kant’s idea of the unknowability of the transcendental object, Husserl’s conception of the transcendental constitution of the world, and Hartmann’s concept of gnoseological irrationality. In Kant’s transcendentalism, irrationality im­plies an asymmetry between the conditions of the possibility of experience and the conditions of the possibility of the objects of experience, because the unknowability of a transcendental object and a thing in itself indicates that not all conditions of the objects are at the same time conditions of the possibility of experience. According to Husserl, transcendental subjectivity is not a suf­ficient reason for the world in its Dasein and Sosein, because the fact of the constitution of the world is an irrational one and it cannot be derived from the essence of subjectivity. The author tries to demonstrate that this analogy between Husserl and Hartmann, in the question of the irrationality, opens new interpretational possibilities for the relation between transcendental phenomenology and Hartmann’s philosophy.

Keywords

PL

fenomenologia; metafizyka poznania; konstytucja świata; idealizm; subiektywność transcendentalna

EN

phenomenology; metaphysics of cognition; constitution of world; idealism; transcendental subjectivity

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Towarzystwo Naukowe KUL
• Journal: Roczniki Filozoficzne
• Year: 2018
• Volume: 66
• Issue: 1
• Pages: 33-49

Dates

published

2018-03-26

Contributors

author

ŁACIAK Piotr

References

• Hartmann, Nicolai. „Diesseits von Idealismus und Realismus. Ein Beitrag zur Scheidung des Geschichtlichen und Übergeschichtlichen in der Kantischen Philosophie”. W: Nicolai Hart­mann. Kleinere Schriften. 2. Bd.: Abhandlungen zur Philosophie-Geschichte, 278–322. Ber­lin: Walter de Gruyter & Co, 1957.
• Hartmann, Nicolai. Zarys metafizyki poznania. Przeł. Ewa Drzazgowska i Paweł Piszczatowski. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN, 2007.
• Husserl, Edmund. Ding und Raum. Vorlesungen 1907. Red. Ulrich Claesges. Husserliana 16. Den Haag: Martinus Nijhoff, 1973.
• Husserl, Edmund. Erste Philosophie (1923/24). Teil 1: Kritische Ideengeschichte. Red. Rudolf Boehm. Husserliana 7. Den Haag: Martinus Nijhoff, 1956.
• Husserl, Edmund. Grenzprobleme der Phänomenologie. Analysen des Unbewusstseins und der Instinkte. Metaphysik. Späte Ethik. Texte aus dem Nachlass (1908–1937). Red. Rochus Sowa i Thomas Vongehr. Husserliana 42. Dordrecht, Heidelberg, New York, London: Springer Ver­­lag, 2014.
• Husserl, Edmund. Idee czystej fenomenologii i fenomenologicznej filozofii. Księga pierwsza. Przeł. Danuta Gierulanka. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1975.
• Husserl, Edmund. Logika formalna i logika transcendentalna. Próba krytyki rozumu logicz­nego. Przeł. Grzegorz Sowinski. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN, 2011.
• Husserl, Edmund. Zur Lehre vom Wesen und zur Methode der eidetischen Variation. Texte aus dem Nachlass (1891–1935). Red. Dirk Fonfara. Husserliana 41. Dordrecht, Heidelberg, Lon­don, New York: Springer Verlag, 2012.
• Judycki, Stanisław. „Fenomenologia a metafizyka. W perspektywie rozważań Edmunda Hus­serla”. Zeszyty Naukowe KUL 31 (1988), 3 (123): 11–17.
• Judycki, Stanisław. „O metafizycznych założeniach refleksyjnej analizy poznania”. Studia Filo­zoficzne 281 (1989), 4: 103–116.
• Kant, Immanuel. Krytyka czystego rozumu. Przeł. Roman Ingarden. Kęty: Wydawnictwo Antyk, 2001.
• Kant, Immanuel. Krytyka władzy sądzenia. Przeł. Jerzy Gałecki. Warszawa: Wydawnictwo Nau­ko­we PWN, 2004.
• Kern, Iso. Husserl und Kant. Eine Untersuchung über Husserls Verhältnis zu Kant und zum Neukantianismus. Den Haag: Martinus Nijhoff, 1964.
• Leszczyński, Damian. Realizm i sceptycyzm. Studia analityczne. Wrocław: Wydawnictwo Uni­wersytetu Wrocławskiego, 2012.
• Łaciak, Piotr. „Fenomenologia transcendentalna i metafizyka”. Archiwum Historii Filozofii i Myśli Społecznej 60 (2015): 255–277.
• Łaciak, Piotr. „Racjonalność świata jako irracjonalny fakt w filozofii krytycznej Kanta”. Prze­gląd Filozoficzny – Nowa Seria 95 (2015), 3: 143–158.
• Noras, Andrzej J. „Problem metafizyki. Nicolai Hartmann a Immanuel Kant”. Folia Philo­sophica 17 (1999): 67–78.
• Schnädelbach, Herbert. Filozofia w Niemczech 1831–1933. Przeł. Krystyna Krzemieniowa. War­szawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992.
• Tischner, Józef. „Ingarden — Husserl: Spór o istnienie świata”. W: Fenomenologia Romana Ingardena. Wydanie specjalne „Studiów Filozoficznych”, 127–143. Warszawa: IFiS PAN, 1972.
• Windelband, Wilhelm. „Geschichte und Naturwissenschaft (Straßburger Rektoratsrede. 1894)”. W: Wilhelm Windelband. Präludien. Aufsätze und Reden zur Philosophie und ihrer Ge­schichte. Bd. 1–2, 136–160.
• Tübingen: J. C. B. Mohr (Paul Siebeck), 1915.

Identifiers

DOI

10.18290/rf.2018.66.1-2