Kariery urzędnicze i parlamentarne Żółkiewskich herbu Lubicz w XVI–XVII wieku

• Authors: Jusiak Paweł

Title variants

EN

The clerical and parliamentary careers of the Żółkiewski family of the Lubicz coat of arms in the 16th–17th centuries

RU

Сановные и парламентские карьеры Жолкевских герба Любич в XVI-XVII веках

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Ważnym czynnikiem ukazującym znaczenie rodziny w społeczeństwie szlacheckim była służba publiczna, czyli pełnienie urzędów i sprawowanie funkcji parlamentarnych. Należy bowiem pamiętać, że piastowanie urzędów, nawet tych najniższych, dawało szlachcicowi powagę i splendor. Żółkiewscy wywodzący się z Żółkwi koło Krasnegostawu w ziemi chełmskiej w XV i XVI wieku zabiegali i sięgali po urzędy na które miała wpływ szlachta mieszkająca w najbliższym sąsiedztwie ich siedzib. Cieszyli się wśród nich prestiżem i uznaniem. Pozwala to zaliczyć rodzinę Żółkiewskich do elity urzędniczej o znaczeniu regionalnym, związanej z konkretną ziemią w tym przypadku głównie chełmską oraz bełską. Tylko trzem reprezentantom Żółkiewskich udało się sięgnąć po urzędy w innych częściach Rusi Czerwonej a jedynie dwóch zdołało objąć urzędy senatorskie. Największą karierę zrobił Stanisław Żółkiewski, kanclerz i hetman wielki koronny, zarazem najbardziej znany reprezentant rodu.

EN

Public service, i.e. holding office and exercising parliamentary functions, was an important factor in showing the importance of the family in nobility society. It should be remembered that holding offices, even the lowest ones, gave the nobleman seriousness and splendour. In the 15th and 16th centuries, the Żółkiewski family, coming from Żółkiew near Krasnystaw in the Chełm land, tried and occupied offices which were influenced by nobility living in the immediate vicinity of their seats. They enjoyed prestige and recognition among them. This allows to include this family among the official elite of regional significance, associated with a particular territory, in this case mainly Chełm and Belsk lands. Only three representatives of the Żółkiewski family reached for offices in other parts of the Red Ruthenia and only two managed to take up senatorial positions. Stanisław Żółkiewski, the Chancellor and the Grand Crown Hetman, the best known representative of the family made the greatest career.

RU

Важным фактором, демонстрирующим значимость семьи в шляхетском обществе, была публичная служба, т.е. исполнение должностей по выборам и выполнение парламентских функций. Следует помнить, что получение даже самых низких должностей в земской иерархии придавало дворянству уважения и великолепия. Жолкевские, происходящие из местности Жолкев близ Красныстава расположенного в Хелмской земле, в 15-м и 16-м веках искали и добивались до титулов по выборам шляхты, живущей в непосредственной близости от их усадеб. Они пользовались уважением и признанием среди них. Это позволяет считать эту семью за часть элиты регионального значения, связанной с определенной землей, в данном случае в основном Хелмской и Белзкой. Только трем представителям семьи Жолкевских удалось добраться до постов в других частях т.н. Красной Руси, и только двум удалось получит сенаторские должности. Станислав Жолкевский, канцлер и великий коронный гетман, самый известный представитель этой семьи, сделал самую большую карьеру.

Keywords

PL

Żółkiewscy; urzędnik; kariera; ziemia chełmska; poseł; żołnierz

EN

Żółkiewski family; official; career; Chełm land; deputy; soldier

RU

Жолкевские; сановник; карьера; хелмская земля; посол; гетман; Станислав Жолкевский

• Publisher: Towarzystwo Nauki i Kultury Libra
• Journal: Wschodni Rocznik Humanistyczny
• Year: 2019
• Volume: XVI (2019)
• Issue: 2: „Jedno nierozdzielne i nieróżne ciało”. Studia z dziejów polsko-litewskiej Rzeczypospolitej, pod red. Artura Goszczyńskiego
• Pages: 9-27

Dates

published

2019

Contributors

author

Jusiak Paweł

• Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie

References

• Bardach J., Historia państwa i prawa Polski, t. 1: Do połowy XV wieku, Warszawa 1964.
• Bardach J., O przekładach ruskich polskich statutów ziemskich XIV i początku XV w., „Studia Źródłoznawcze”, 1962, t. 7, s. 77–97.
• Bartoszewicz J., Żółkiewski, [w:] Encyklopedia powszechna (Orgelbranda), t. 28, Warszawa 1868, s. 1034–1043.
• Besala J., Stanisław Żółkiewski, Warszawa 1988.
• Bieniak J., Urząd jak droga awansu w średniowiecznej Polsce. Tezy, [w:] Pamiętnik XII Powszechnego Zjazdu Historyków Polskich, cz. 2, Katowice 1979, s. 56–60.
• Bondyra W., Ostatni przedstawiciele rodu Żółkiewskich w Żółkiewce w XVII i I połowie XVIII w., [w:] Żółkiewscy w ziemi chełmskiej, Żółkiewka 2011, s. 65–87.
• Bondyra W., Ostatni przedstawiciele rodu Żółkiewskich w Żółkiewce w XVII i I połowie XVIII w. [w:] Historia Żółkwi współczesnej Żółkiewki w powiecie krasnostawskim, red. B. Kiełbasa, Żółkiewka 2013, s. 75–91.
• Boniecki A., Herbarz polski, t. 13, Warszawa 1909.
• Buczek K., Uposażenie urzędników w Polsce wczesnofeudalnej, „Małopolskie Studia Historyczne”, 1962, t. 5, s. 55–87.
• Byliński J., Sejm z roku 1611, Wrocław 1970.
• Capek A., Awanse urzędników ziemskich na Rusi Czerwonej w XIV–początek XVII w., [w:] Ludzie i herby w dawnej Polsce, red. P. Dymmel, Lublin 1995, s. 55–77.
• Chłapowski K., Starostowie w Małopolsce 1565–1668, [w:] Społeczeństwo Staropolskie, t. 4, red. A. Izydorczyk, A. Wyczański, Warszawa 1986, s. 105–178.
• Czarnecki W., Dynamika procesów osadniczych w ziemi chełmskiej do końca XVI wieku, "Rocznik Chełmski", 2001, t. 7, s. 47–93.
• Czarnecki W., Kształtowanie podstaw terytorialnych ziemi chełmskiej w średniowieczu i jej obraz naturalny, "Rocznik Chełmski", 2007, t. 11, s. 11–31.
• Czarnecki W., Nobiles chelmenses: wybrane rodziny w późnym średniowieczu i wczesnej nowożytności: studia osadniczo-genealogiczne, Stary Toruń 2016.
• Czarnecki W., Przemiany sieci osadniczej w ziemi chełmskiej od 1511 do końca XVI wieku, "Rocznik Chełmski" 2000, t. 6, s. 7–54.
• Czarnecki W., Rozwój sieci osadniczej ziemi chełmskiej w latach 1451–1510, "Rocznik Chełmski", 1999, t. 5, s. 9–59.
• Czarnecki W., Sieć osadnicza ziemi chełmskiej od połowy XIV do połowy XV wieku, "Rocznik Chełmski", 1997, t. 3, s. 9–63.
• Czarnecki W., Szlachta ziemi chełmskiej do połowy XVI wieku, Białystok 2012.
• Czarnecki W., Żółkiewscy herbu Lubicz w ziemi chełmskiej do połowy XVI wieku, „Rocznik Lubelski”, 2010, t. 36, s. 9–24.
• Czarnecki W., Żółkiewscy herbu Lubicz w ziemi chełmskiej do połowy XVI wieku, [w:] Żółkiewscy w ziemi chełmskiej, Żółkiewka 2011, Żółkiewka 2013, s. 27–52.
• Czarnecki W., Żółkiewscy herbu Lubicz w ziemi chełmskiej do połowy XVI wieku, [w:] Historia Żółkwi współczesnej Żółkiewki w powiecie krasnostawskim, red. B. Kiełbasa, Żółkiewka 2013, s. 33–57.
• Czarnecki W., Żółkiewscy herbu Lubicz, [w:] Szlachta ziemi chełmskiej do połowy XVI wieku, Białystok 2012, s. 330–348.
• Ćwik W., Reder J., Lubelszczyzna. Dzieje rozwoju terytorialnego, podziałów administracyjnych i ustroju władz, Lublin 1977.Kariery urzędnicze i parlamentarne Żółkiewskich herbu Lubicz 25
• Dworzaczek W., Hetman Jan Tarnowski. Z dziejów możnowładztwa małopolskiego, Warszawa 1985.
• Dzięgielewski J., Sejmy elekcyjne, elektorzy, elekcje 1573–1674, Pułtusk 2003.
• Gąsiorowski A., Rotacje elity władzy w średniowiecznej Polsce, [w:] Społeczeństwo Polski średniowiecznej, red. S. K. Kuczyński, t. 1, Warszawa 1981 s. 266–272.
• Góralski Z., Urzędy i godności w dawnej Polsce, Warszawa 1998.
• Grzybowski J., Jan Zamoyski, Warszawa 1994.
• Halecki O., Geografia polityczna ziem ruskich Polski i Litwy 1340–1569 , „Sprawozdania z posiedzeń Towarzystwa Naukowego Warszawskiego”, Wydział 1–2, 1917, R. 10, z. 2, s. 5–24.
• Janeczek A., Między sobą. Polacy i Rusi na wspólnym pograniczu w XIV–XV w., [w:] Między sobą. Szkice historyczne polsko-ukraińskie, red. T. Chynczewska-Hennel, N. Jakowenko, Lublin 2000, s. 37–55.
• Janeczek A., Osadnictwo pogranicza polsko-ruskiego. Województwo bełskie od schyłku XIV do początku XVII wieku, Wrocław 1991.
• Janeczek A., Udział szlachty w kolonizacji Rusi Koronnej: migracje rodów i ich nowa własność (XIV–XV w.). Próba ujęcia syntetycznego, [w:] Rody na Śląsku, Rusi Czerwonej i w Małopolsce: średniowie-
• cze i czasy nowożytne, red. W. Zawitkowska, A. Pobóg-Lenartowicz, Rzeszów 2010, s. 59–91.
• Kamieński A., Żółkiewski Stanisław, [w:] Britannica. Edycja polska, t. 48, Poznań 2005.
• Kaniewska I., Małopolska reprezentacja sejmowa za czasów Zygmunta Augusta 1548–1572, Kraków 1974.
• Kersten A., Warstwa magnacka – kryterium przynależności, [w:] Magnateria polska jako warstwa społeczna, Toruń 1974, s. 8–12.
• Kurtyka J., Posiadłość, dziedziczność i prestiż. Badania nad późnośredniowieczną i wczesnonowożytną wielką własnością możnowładczą w Polsce XIV–XVII wieku, RH, 1999, t. 65, s. 161–194.
• Kurtyka J., Z dziejów walki szlachty ruskiej o równouprawnienie: represje lat 1426–1427 i sejmiki roku 1439, "Roczniki Historyczne", 2000, t. 66, s. 83–120.
• Kutrzeba Z., Historia ustroju Polski w zarysie, Korona, Poznań 2001.
• Leśniowski S., Stanisław Żółkiewski herbu Lubicz, [w:] Poczet hetmanów polskich i litewskich, Bydgoszcz 1992, s. 117–142.
• Litwin H., Magnateria polska 1454–1648. Kształtowanie się stanu, "Przegląd Historyczny", 1983, t. 74, s. 451–470.
• Matuszewski J., Tytułomania szlachecka w świetle patronimików od urzędniczych, cz. 2, „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego”, 1970, t. 16, s. 157–190.
• Mazur K., W stronę integracji z Koroną. Sejmiki Wołynia i Ukrainy w latach 1569–1648, Warszawa 2006.
• Nagielski M., Stanisław Żółkiewski herbu Lubicz (1547–1620) hetman wielki, [w:] Hetmani Rzeczypospolitej Obojga Narodów, red. M. Nagielski, Warszawa 1995, s. 131–144.
• Nagielski M., Stanisław Koniecpolski herbu Pobóg (ok. 1592–1646), hetman wielki, [w:] Hetmani Rzeczypospolitej Obojga Narodów, red. M. Nagielski, Warszawa 1995, s. 145–159.
• Nalewajek A., Żółkiewscy w służbie królewskiej na przełomie XV i XVI w., „Rocznik Lubelskiego Towarzystwa Genealogicznego”, 2013(2014), t. 5, s. 95–109.
• Niesiecki K., Herbarz polski, wyd. J. N. Bobrowicz, t. 9, Lipsk, 1845.
• Olejnik K., Stefan Batory 1533–1586, Warszawa 1988.
• Pałucki W., Studia nad uposażeniem urzędników ziemskich w Koronie do schyłku XVI wieku, Wrocław 1961.
• Papeé F., Aleksander Jagiellończyk, Kraków 1949 (reprint: Kraków 2006).
• Paprocki B., Herby rycerstwa polskiego, wyd. K. J. Turowski, Kraków 1858.
• Plewczyński M., Żołnierz obrony potocznej za czasów Zygmunta Augusta. Studia nad zawodem wojskowym w XVI w., Warszawa 1985.
• Podhorodecki L., Hetman Stanisław Żółkiewski, Warszawa 1988.
• Podhorodecki L., Hetman Żółkiewski, Warszawa 1968.
• Podhorodecki L., Stanisław Żółkiewski, [w:] Sławni hetmani Rzeczypospolitej, Warszawa 1994, s. 167–240.
• Podhorodecki L., Wielki hetman Rzeczypospolitej. Opowieść o Stanisławie Żółkiewskim, Warszawa 1987.
• Posłowie ziemscy koronni 1493–1600, oprac. W. Uruszczak, I. Kaniewska, M. Ferenc, J. Byliński, Warszawa 2013.
• Potocki W., Ogród fraszek, t. 2, wyd. A. Brückner, Lwów 1907.
• Prochaska A., Hetman Stanisław Żółkiewski, Warszawa 1927.
• Prochaska A., Z dziejów samorządu ziemi chełmskiej, "Przegląd Historyczny", 1908, t. 6, s. 33–49.
• Samsonowicz H., Droga awansu majątkowego w Polsce średniowiecznej, [w:] Pamiętnik XII Powszechnego Zjazdu Historyków Polskich, cz. 2, Katowice 1979, s. 61–73.
• Seredyka J., Sejm z 1618 roku, Opole 1988.
• Sochacka A., Powiązania lubelskiej i chełmskiej hierarchii urzędniczej w XV wieku, [w:] Urzędy państwowe, organy samorządowe oraz ich kancelarie na polsko-ruskim pograniczu kulturowym i etnicznym w okresie od XV do XIX wieku, red. H. Gmiterek, J. Łosowski, Kraków 2010, s. 17–35.
• Sochacka A., Ziemia lubelska pomostem w migracji szlachty polskiej na Ruś w późnym średniowieczu, [w:] Regimen. Dominium. Societas Nobilium. Z dziejów gospodarki, administracji i polityki w Lubelskiem w średniowieczu, red. A. Obara-Pawłowska, D. Wróbel, Lublin 2014, s. 223–246
• Sochacka A., Związki rodzinne szlachty lubelskiej ze szlachtą ziemi chełmskiej w późnym średniowieczu, [w:] Narodziny Rzeczypospolitej. Studia z dziejów średniowiecza i czasów nowożytnych, t. 1, red.
• W. Bukowski, T. Jurek, Kraków 2013, s. 497–518.
• Swieżawski A., Wcielenie ziemi rawskiej, gostyńskiej i bełskiej do Korony 1462, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego”, 1962, z. 27, s. 35–45.
• Swieżawski A., Ziemia bełska. Zarys dziejów politycznych do roku 1462, Częstochowa 1990.
• Szczygieł R., Etapy lokacji miast nadbużańskich w XVI–XV wieku. Jedna czy dwie lokacje Chełma na prawie niemieckim?, [w:] Ojczyzna bliższa i dalsza. Studia historyczne ofiarowane Feliksowi Kirykowi w sześćdziesiątą rocznicę urodzin, red. J. Chrobaczyński, A. Jureczko i M. Śliwa, Kraków 1993, s. 5–130.
• Szczygieł R., Lokacje miast w Polsce XVI w., Lublin 1989.
• Ternes J., Przyczynki do genealogii Żółkiewskich w XVI w., „Rocznik Lubelskiego Towarzystwa Genealogicznego”, 2012, t. 4, s. 84–95.
• Ternes J., Sejmik chełmski za Wazów (1587–1668), Lublin 2004.
• Ternes J., Żółkiewscy z ziemi chełmskiej w drugiej połowie XVI wieku, [w:] Żółkiewscy w ziemi chełmskiej, Żółkiewka 2011, s. 53–64.
• Ternes J., Żółkiewscy z ziemi chełmskiej w drugiej połowie XVI wieku, [w:] Historia Żółkwi współczesnej Żółkiewki w powiecie krasnostawskim, red. B. Kiełbasa, Żółkiewka 2013, s. 59–69.
• Tomkiewicz W., Zasięg kolonizacji polskiej na ziemiach ruskich, „Przegląd Powszechny”, 1933, t. 197, nr 589, s. 32–57.
• Urwanowicz J., Od towarzysza obrony potocznej do kasztelana halickiego. Pierwszy etap kariery Stanisława Żółkiewskiego (1520–1580), [w:] Historia testis temporum, lux veritatis, vita memoriae, nuntia vetustatis. Księga Jubileuszowa dedykowana Profesorowi Włodzimierzowi Kaczorowskiemu, red. E. Kozerska, M. Maciejewski, P. Stec, Opole 2015, s. 183–198.
• Urwanowicz J., Stanisław Żółkiewski w życiu publicznym: wybory-zachowania-poglądy, „Barok. Kariery urzędnicze i parlamentarne Żółkiewskich herbu Lubicz, "Barok. Historia–Literatura–Sztuka”, 2011, R. 18, nr 1(35), s. 223–235.
• Urwanowicz J., Śmierć Stanisława Żółkiewskiego 6/7 października 1620 r. legenda a rzeczywistość, [w:] Mare Integrans. Studia nad dziejami wybrzeży Morza Bałtyckiego, t. 11, „Śmierć w dziejach człowieka”. Nowożytność, red. M. Franz, K. Kościelniak, Z. Pilarczyk, Toruń 2016, s. 71–84.
• Urwanowicz J., Żółkiewscy w trzecim bezkrólewiu (1586–1588), [w:] Wokół wolnych elekcji w państwie polsko-litewskim XVI–XVIII wieku. O znaczeniu idei wyboru – między prawami a obowiązkami, red. M. Markiewicz, D. Rolnik, F. Wolański, Katowice 2016, s. 180–199.
• Urzędnicy centralni i nadworni Polski XIV–XVIII wieku. Spisy, oprac. K. Chłapowski, S. Ciara, Ł. Kądziela, T. Nowakowski, E. Opaliński, G. Rutkowska, T. Zielińska, red. A. Gąsiorowski, Kórnik 1992.
• Urzędnicy województwa bełskiego i ziemi chełmskiej XIV–XVIII wieku. Spisy, oprac. H. Gmiterek, R. Szczygieł, red. H. Gąsiorowski, Kórnik 1992.
• Urzędnicy województwa kijowskiego i czernichowskiego XV–XVIII wieku. Spisy, oprac. E. Janas i W. Kłaczewski, Kórnik 2002.
• Urzędnicy województwa ruskiego XIV–XVIII wieku. Spisy, oprac. K. Przyboś, Wrocław 1987.
• Wierzbicki L. A., Senatorowie koronni na sejmach Rzeczypospolitej, Warszawa 2017.
• Witusik A. A., Starosta hrubieszowski Jan Żółkiewski, [w:] A. A. Witusik, Z raptularza historyka, Lublin 1982, s. 85–88.
• Witusik A. A., Uczeń Jana Zamoyskiego, [w:] A. A. Witusik, O Zamoyskich, Zamościu i Akademii Zamojskiej, Lublin 1978, s. 83–88.
• Witusik A. A., Wierny ojczyźnie i królowi do ostatka, [w:] A. A. Witusik, Z raptularza historyka, Lublin 1982, s. 133–140.
• Wyczański A., Polska w Europie XVI stulecia, Poznań 1999.
• Wyczański A., Szlachta polska XVI wieku, Warszawa 2001.

Identifiers

DOI

10.36121/PJUSIAK.16.2019.2.009