Kilka uwag na temat różnych koncepcji świątyni w Starym i Nowym Testamencie

• Authors: Lemański Janusz

Title variants

EN

Some remarks on the different concepts of the temple in the Old and New Testaments

DE

Einige Kommentare zu den verschiedenen Konzepten des Tempels im Alten und Neuen Testament

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W artykule podjęta jest kwestia sposobów, w jakie patrzono na świątynię na przestrzeni czasów biblijnych. Najpierw analizowana jest starożytna, bliskowschodnia koncepcja świątyni jako góry Boga; miejsca łączącego niebo i ziemię oraz spinającego cały porządek stworzenia i jego powiązania z osobą króla. Następnie wykazane są podobieństwa i różnice pomiędzy tą koncepcją i starotestamentalnym sposobem postrzegania tzw. Pierwszej Świątyni zbudowanej przez Salomona. W dalszej części omówiona jest nowa koncepcja tzw. Drugiej Świątyni odbudowanej po wygnaniu babilońskim, której ideową reminiscencją jest opis namiotu–świątyni (Księga Wyjścia) oraz przepisów dotyczących sprawowanego w niej kultu i osób biorących w niej udział (Księga Kapłańska). Nowa koncepcja postrzega przede wszystkim sanktuarium jako rzeczywistość „w drodze”, niezwiązaną z konkretnym miejscem geograficznym ani tym bardziej jakimkolwiek królem. Istotą tak rozumianej świątyni jest zabezpieczenie obecnego w niej sacrum i umożliwienie jego emanacji na uczestników kultu. Ta swoista „inkarnacja” sacrum znajduje swoje odzwierciedlenie także w tekstach Nowego Testamentu, gdzie ukazuje się Jezusa Chrystusa jako nową świątynię, której zwieńczeniem jest świątynia niebiańska i pełny w niej udział wszystkich wiernych.

EN

The article deals with the ways in which the temple was viewed over Biblical times. First, the ancient, Middle Eastern concept of the temple as the mountain of God is analyzed; a place connecting heaven and earth, and also connecting the entire order of creation, and its connection with the person of the king. Next, similarities and differences between this concept and Old Testament’s perception of the so-called First Temple built by Salomon. Next, a new concept of the so-called The second Temple rebuilt after the Babylonian exile, whose ideological reminicescence is the description of the tent–temple (Book of Exodus) and the regulations regarding the worship and people participating in it (Leviticus). The new concept sees above all the sanctuary as a reality “on the road”, not related to a particular geographical location, much less any king. The essence of the temple understood in this way is to secure the sacred present in it and to enable its emanation on worshipers. This specific “incarnation” of the sacred is also reflected in the texts of the New Testament, where Jesus Christ appears as a new temple, culminating in the heavenly temple and the full participation of all the faithful.

Keywords

PL

Świątynia; świętość; obecność Boga; Namiot Spotkania; świątynia ciała

EN

Temple; holiness; God’s presence; Encounter Tent; temple of the body

• Publisher: Biblioteka Wyższego Seminarium Duchownego Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej
• Journal: Rocznik Skrzatuski
• Year: 2020
• Volume: 8
• Pages: 13-35

Contributors

author

Lemański Janusz

• Wydział Teologiczny Uniwersytetu Szczecińskiego
• Wyższe Seminarium Duchowne w Koszalinie

References

• Alexander, T. Desmond. Exodus. Apollos Old Testament Commentaries 2 (AOTC). London–Downers Grove: Apollos/InterVarsity Press, 2017.
• Averbeck, Richard E. „debîr”. W: New International Dictionary of the Old Testament Theology and Exegesis. T. 1, red. Willem A. VanGemeren, 910. Carlislie: Paternoster Press, 1997.
• Clifford, Richard J. The Cosmic Mountain in Canaan and the Old Testament. Harvard Semitic Monographs 4 (HSM). Cambridge: Harvard University Press, 1972.
• Douglas, Mary. Purity and Danger. An Analysis of Concepts of Pollution and Taboo. London: Routledge & Kegan Paul Ltd., 1966; reprint z 1984.
• Dozeman, Thomas B. Exodus. The Eerdmans Critical Commentary (ECC). Grand Rapids–Cambridge: Eerdmans, 2009.
• Dozeman, Thomas B. The Pentateuch. Introducing the Torah. Minneapolis: Fortress Press 2017.
• Enuma Eliš, czyli opowieść babilońska o powstaniu świata, red. Józef Bromski, Bogusław Bednarek. Wrocław: W. Bagiński, 1998; przedruk z 1925.
• Fretheim, Terence E. „The Priestly Document: Anti-Temple?”. Vetus Testamentum 18 (1968): 313–329.
• Fretheim, Terence E. Exodus. Interpretation. A Bible Commentary for Teaching and Preaching. Louisville: John Knox, 1991.
• George, Andrew R. „Bond of the Lands: Babylon, the Cosmic Capital”. W: Die orientalische Stadt: Kontinuität, Wandel, Bruch. Bd. 1, red. Gernot Wilhelm. Colloquien der Deutschen Orient-Gesellschaft 1 (CDOG), 125–145. Saarbrücken: Publishing House, 1997.
• George, Andrew R. Babylonian Topographical Texts (BTT). Orientalia Lovaniensia Analecta 40 (OLA). Leuven: Peeters, 1992.
• Hamilton, Victor P. Exodus. An Exegetical Commentary. Grand Rapids: Backer Academic, 2011.
• Hartenstein, Friedhelm. Die Unzugänglichkeit Gottes im Heiligtum. Jes 6 und der Wohnort Jahwes in der Jerusalemer Kulttradition. Wissenschaftliche Monographien zum Alten und Neuen Testament 75 (WMANT). Neukirchen-Vluyn: Neukirchener Verlag, 1997.
• Hurowitz, Victor. „The Priestly Account of the Building of the Tabernacle”. Journal of the American Oriental Society 105 (1985): 21–30.
• Hurowitz, Victor. I Have Built You an Exalted House: Temple Building in the Bible in Light of Mesopotamian and Northwest Semitic Writings. Journal for the Study of the Old Testament Supplement 115 (JSOP.S). Sheffield: Academic Press, 1992.
• Janowski, Bernd. „Der Himmel auf Erden. Zur kosmologischen Bedeutung des Tempels in der Umwelt Israels”. W: Das biblische Weltbild und seine altorientalischen Kontexte, red. Bernd Janowski, Beate Ego, 229–260. Forschungen Zum Alten Testament 32 (FAT). Tübingen: Mohr Siebeck, 2001.
• Janowski, Bernd. „Die heilige Wohnung des Höhsten. Kosmologische Implikationen der Jerusalem Tempeltheologie”. W: Der Gott des Lebens. Beiträge zur Theologie des Alten Testaments 3, red. Bernd Janowski, 27–71. Neukirchen-Vluyn: Neukirchener Verlag, 2003.
• Janowski, Bernd. „Tempel und Schöpfung. Schöpfungstheologische Aspekte der priesterschriftlischen Heiligtumskonception”. W: Gottesgegenwart in Israel. Beiträge zur Theologie des Alten Testaments, red. Bernd Janowski, 214–246. Neukirchen-Vluyn: Neukirchener Verlag, 1993.
• Kalimi, Isaac. Starożytny historyk Izraelski. Studium o Kronikarzu, jego epoce, miejscu działania i dziele. Tłum. Małgorzata Wiertlewska. Kraków: Nomos, 2016.
• Koch, Christoph. Gottes himmlische Wohnstatt. Forschungen zum Alten Testament 119 (FAT). Tübingen: Mohr Siebeck, 2018.
• Kodeks Hammurabiego. Tłum. Marek Stępień. Warszawa: Alfa, 2000.
• Lambert, Wilfred G. „The Cosmology of Summer and Babylon” (1975). W: Ancient Mesopotamian Religion and Mythology, red. Andrew R. George, Takayoshi M. Oshima.
• Orientalische Religionen in der Antike 15 (ORA), 108–121. Tübingen: Mohr & Siebeck, 2016.
• Leeuw, Gerardus van der. Religion in Essence and Manifestation. T. 1. Tłum. John Evan Turner. Princeton: University Press, 1963.
• Lemański, Janusz. Arka Przymierza w dziejach narodu wybranego. Pomiędzy historią a teologią. Studia i Rozprawy 9 (SiR). Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 2006.
• Lemański, Janusz. „Bóg sprawiedliwy i miłosierny – w poszukiwaniu źródeł zapoznania miłosiernego charakteru Boga Izraela”. W: Miłosierdzie a sprawiedliwość, red. Janusz Lemański, Edward Sienkiewicz i in. Studia i Rozprawy 47 (SiR), 15–41. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 2017.
• Lemański, Janusz. Księga Wyjścia. Nowy Komentarz Biblijny Starego Testamentu 2 (NKB.ST). Częstochowa: Edycja Świętego Pawła, 2009.
• Lemański, Janusz. „Od Ducha Bożego/JHWH do Ducha Świętego”. W: Duch Święty, red. Janusz Królikowski, Grzegorz M. Baran, Piotr Łabuda. Scripturae Lumen. Biblia i jej oddziaływanie 8, 63–84. Tarnów: Biblos, 2016.
• Lemański, Janusz. Pięcioksiąg dzisiaj. Studia Biblica 4 (SB). Kielce: ITB Verbum, 2002.
• Lemański, Janusz. „Rdz 1,1–2,3 na nowo odczytane? Czyli pytanie o to, czy możliwe jest nowe spojrzenie na kapłański opis stworzenia?”. Studia Koszalińsko-Kołobrzeskie 23 (2016): 71–105.
• Majewski, Marcin. Mieszkanie chwały. Teologia sanktuarium Izraela na pustyni. Kraków: WN PAT, 2008.
• Majewski, Marcin. Pięcioksiąg odczytany na nowo. Przesłanie autora kapłańskiego (P) i jego wpływ na powstanie Pięcioksięgu. Kraków: UPJP II, 2018.
• Matysiak, Bogdan W. Izraelskie sanktuaria okresu przedkrólewskiego. Olsztyn: Hosianum, 2003.
• Metzger, Martin. „Himmlische und irdische Wohnstatt Jahwes”. Ugarit-Forschungen 2 (1970): 139–158.
• Meyers, Carol L. „Świątynia”. W: Encyklopedia biblijna, red. Paul J. Achtemeier, 1208–1218.
• Warszawa: Vocatio, 1999.
• Meyers, Carol L. „Temple, Jerusalem”. W: The Anchor Bible Dictionary. T. 6, red. David N. Freedman, 350–360. New York: Doubleday, 1992.
• Niwiński, Andrzej. Mity i symbole starożytnego Egiptu. Warszawa: Pro-Egipt, 22001.
• Ollenburger, Ben. Zion, the City of the Great King. A Theological Symbol for the Jerusalem Cult. Journal for the Study of the Old Testament Supplement 41 (JSOT.S). Sheffield: JSOT Press, 1987.
• Oswald, Wolfgang. Israel am Gottesberg. Eine Untersuchung zur Literargeschichte der vorderen Sinaiperikope. Ex 19–24 und deren historischem Hintergrund. Orbis Biblicum et Orientalis 159 (OBO). Freiburg–Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht, 1998.
• Poniży, Bogdan. „Pierwsze sanktuaria Izraela”. W: Życie religijne w Biblii, red. Gabriel Witaszek, 9–36. Lublin; KUL, 1999.
• Propp, William H.C. Exodus 19–40. Anchor Bible 2A (AB). New York: Doubleday, 2006.
• Renz, Johannes, Wolfgang Röllig. Handbuch der Althebräischen Epigraphik. T. 1. Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft, 1995.
• Rosik, Mariusz. Pierwszy list do Koryntian. Nowy Komentarz Biblijny Nowego Testamentu 7 (NKB.NT). Częstochowa: Edycja Świętego Pawła, 2009.
• Ross, Allen P. A Commentary on the Psalms. Vol. 3. (90–150). Kregel Exegetical Library (KEL). Grand Rapids: Kregel Academic, 2016.
• Saldarini, Anthony J. „Świętość”. W: Encyklopedia biblijna, red. Paul J. Achtemeier, 1227. Warszawa: Vocatio, 1999.
• Sauer, George. Jesus Sirach/Ben Sira. Das Alte Testament Deutsch. ATD Apokryphen Band 1. Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht, 2000.
• Schmidt, Klaus. Budowniczowie pierwszych świątyń. Zagadkowy ośrodek kultu myśliwych z epoki kamienia. Odkrycie archeologiczne na Göbekli Tepe. Tłum. Bogdan Baran. Warszawa: PIW, 2010.
• Smith, Jonathan Z. To Take Place: Toward Theory in Ritual. Chicago Studies in the History of Judaism. Chicago: University Press, 1987.
• Steck, Odil Hannes. Friedensvorstellungen im alten Jerusalem. Psalmen – Jesaja – Deuterojesaja. Theologische Studien 111 (ThSt). Zürich: TVZ, 1972.
• Taboła, Łukasz. Cykl Baala z Ugarit. Kraków–Mogilany: The Enigma Press, 2008.
• The Context of Scripture. T. 2, red. William W. Hallo. Leiden–Boston: Brill, 2003.
• Tomaszewski, Tomasz. Jezus Chrystus nową świątynią. Studium egzegetyczno-teologiczne J 10,22–39. Koszalin: Feniks, 2012.
• Walton, John H. Genesis 1 as Ancient Cosmology. Winona Lake: Eisenbrauns, 2011.
• Wielki słownik hebrajsko-polski i aramejsko-polski Starego Testamentu. T. 1, red. Ludwig Koehler, Walter Baumgartner, Johann J. Stamm. Warszawa: Vocatio, 2008.