O pojęciach religijnych w sowieckim totalitarnym dyskursie o kulturze w latach 1953-1957

• Authors: Zemszał Piotr

Title variants

EN

Religious terms in the Soviet totalitarian discourse about culture in 1953–1957

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Celem artykułu jest próba pragmatycznej analizy sposobów funkcjonowania pojęć związanych ze sferą religijną w tekstach oficjalnego sowieckiego dyskursu o kulturze w okresie tzw. odwilży. Status tych pojęć w tym dyskursie nie jest łatwy do sprecyzowania. Na pewno brak mu waloru stałości. Obiegowe twierdzenie, że leksyka religijna została w ramach tzw. nowomowy całkowicie zmarginalizowana, musi budzić, jak każdy tego typu ogólnik, podejrzenia. Analizowana grupa wyrażeń była poprzez swoje silne nacechowanie emocjonalne i głębokie zakorzenienie w uzusie (religijnym bądź, czterdzieści lat po rewolucji, ateistycznym) istotnym środkiem w tworzeniu dyskursu perswazyjnego. Była ona tym bardziej użyteczna w tekstach dotyczących kultury, w której w czasie odwilży po raz kolejny zaktualizował się konflikt między tym, co nadawca badanych komunikatów uważał za racjonalne (socrealizm) i nieracjonalne (np. kierunki modernistyczne). Do obrazowania tych napięć doskonale nadawał się zestaw pojęć związanych z religią.

EN

This paper attempts a pragmatic analysis of a way in which terms related to the sphere of religion functioned in publications of the official Soviet discourse about culture during the so-called thaw. The status of those terms in the said discourse is not easy to determine precisely. Certainly, it lacks the value of stability. The common opinion that the religious lexis was completely marginalised in the so-called newspeak must raise doubts, as any generalisation of this kind. The analysed group of expressions represented an important measure in development of persuasive discourse, with their strong emotional load and deep rooting in usage (religious or, forty years after the revolution, atheistic). It was even more useful in texts concerning culture, in which the conflict between what was considered rational (socialist realism) and irrational (e.g., modernist trends) by a sender of analysed communications was revived again during the thaw. The set of religion-related terms was perfect for visualisation of those tensions.

Keywords

PL

leksyka religijna; dyskurs ideologiczny; kultura w ZSRR

EN

religious lexis; ideological discourse; culture in the USSR

• Publisher: Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk
• Journal: Socjolingwistyka
• Year: 2015
• Issue: 29
• Pages: 227-244

Dates

published

2015

Contributors

author

Zemszał Piotr

• Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń

References

• Heller M. 1989: Maszyna i śrubki. Jak hartował się człowiek sowiecki, Warszawa: Pomost.
• Imos R. 2007: Wiara człowieka radzieckiego, Kraków: Nomos.
• Nagórko A. 2012: Od antychryst do zbawić — sakralne i świeckie w leksyce, [w:] D. Zdunkiewicz-Jedynak (red.), Słowa i ich opis. Na drogach współczesnej leksykologii, Warszawa: Wydział Polonistyki UW, 183–195.
• Lewicki R. 2002: Chrześcijaństwo. Słownik rosyjsko-polski, Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX.
• Rutkowski K. 2007: Leksyka konfesyjna w języku rosyjskim okresu radzieckiego, Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
• Ryklin M. 2008: Kommunismus als Religion. Die Intellektuellen und die Oktoberrevolution, Frankfurt am Main: Verlag der Weltreligionen.
• Азаров А.А. 2002: Русско-английский словарь религиозной лексики, Москва: Руссо.
• Афиани В.Ю. 2001: Аппарат ЦК КПСС и культура. Документы, Москва: Росспэн.
• Гадомский А.К. 2007: Польская и русская религиозная лексика: попытка систематизации, [в:] А.К. Га дом ский (ред.), Крымско-польский сборник научных работ. Krymsko-polskie zeszyty naukowe.
• Кримсько-польський збірник наукових праць. Т. VI: Симферополь: Универсум, 287–296.
• Гадомский А.К. 2008: Определение религиозной лексики как одна из проблем современной теолингвистики, [в:] Г.Ю. Богданович (ред.), Диалог культур. Теория и практика преподавания языков. Материалы 2 международной научно-практической конференции, посвященной 30-летию первого выпуска иностранных студентов филологического факультета 6-8 сентября 2007: Симферополь: Издательство „ДОЛЯ”, 2008, 135–146.
• Данн Дж. 2009: Трансформация русского языка из языка советского типа в язык западного образца, [в:] Э.В. Будаев, А.П. Чудинов (ред.), Лингвистическая советология, Екатеринбург: ГОУ ВПО «Урал. гос. пед. ун-т», 274–291.
• Купина А.Н. 1995: Тоталитарный язык: словарь и речевые реакции, Екатеринбург–Пермь: Изд-во Урал. ун-та.
• Мокиенко В.М., Никитина Т.Г. 2005: Толковый словарь языка Совдепии, Москва: АСТ.
• Ор у э л л Дж., Политика и английский язык, Политическая лингвистика, вып. 20, Екатеринбург, 280–294.
• Романенко А. П. 2000: Образ ритора в советской словесной культуре, Саратов: Изд-во Сарат. ун-та.
• Селищев А.М. 2003: Язык революционной эпохи. Из наблюдений над русским языком,Москва: УРСС.
• Червинский П. 2011: Негативно оценочные лексемы языка советской действительности. Обозначение лиц, Томск: Изд. «КИТ».
• Фе с е н ко А. и Ф. 1955: Русский язык при советах, Нью-Йорк: Rausen Bros.
• Якимов П.А. 2011: О сущности понятия «религиозная лексика» в современной лингвистике, Весмник ОГУ 11 (130), 74–76.

Identifiers

DOI

10.17651/SOCJOLING.29.14