„Byle polski sejm zaciszny, byle polski sejm spokojny”. Budowa i w ygaszanie państwa prawa w II Rzeczypospolitej

• Authors: Stus Marek

Title variants

EN

“May the Polish Sejm be Tranquil, may the Polish Sejm be Quiet”. Building and Phasing out the Legal State in the Second Polish Republic

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

Okres międzywojenny odegrał kluczową rolę w procesie urzeczywistniania idei państwa prawa w Polsce. Zaistniała wtedy, po raz pierwszy od czasu utraty suwerenności pod koniec XVIII w., nieskrępowana możliwość skonstruowania od podstaw formy rządów opartej na solidnych standardach demokracji i praworządności. Znalazła ona swój prawny wy-raz w rozwiązaniach uchwalonej w 1921 r. konstytucji marcowej. Praktyczna realizacja postulatów państwa prawa w II Rzeczypospolitej odbiegała jednak od ideału. Zdecydo-wały o tym różne względy i wyzwania polityczne, społeczne, ekonomiczne i międzyna-rodowe. Nie zawsze fortunnie zredagowana konstytucja marcowa stała się przedmiotem zmasowanej krytykowana, a jej niewygodne rozwiązania ignorowano. Stopniowe odcho-dzenie od praworządności, naznaczone rosnącym autorytaryzmem obozu sanacyjnego po 1926 r., realizowało się na trzech płaszczyznach: tworzenia prawa, w tym kolejnych regulacji konstytucyjnych, jego interpretacji i stosowania. Następstwem tych procesów była stopniowa transformacja parlamentarno-gabinetowego „systemu marcowego” w au-torytaryzm i towarzyszące jej „wygaszanie” państwa prawa. W artykule podjęto próbę analizy doświadczeń międzywojennych z punktu widzenia przebiegu tej degradacji pra-worządności oraz przyczyn jej nietrwałości w II Rzeczypospolitej.

EN

The inter-war period played the key role in the process of realizing the idea of the legal state in Poland. It brought the uninhibited opportunity to establish a new the form of government based on solid democratic standards and the rule of law for the first time since the country had lost its independence in the late 18th century. It was expressed in the legal instruments of the March Constitution of 1921. Practical enforcement of the legal state concept in the Second Polish Republic was far from ideal though. It result-ed from various political, social, economic and international challenges. The March Constitution, not always clearly worded, was subject to widespread criticism and its cumbersome regulations were ignored. Moving gradually away from the rule of law, marked by the Sanacja elites becoming more authoritarian after 1926, was expressed on three levels: creating law, including subsequent constitutional regulations, it’s in-terpretations and enforcement. Gradual transformation of the parliamentary-cabinet system of the March Constitution into authoritarian state was the result of these pro-cesses. The article attempts to analyze the inter-war experience from the point of view of growing degradation of the rule of law and the reasons for its instability in the Sec-ond Polish Republic.

Keywords

PL

II Rzeczpospolita Polska międzywojenna; kreowanie ustroju państwa; państwo prawa; międzywojenny konstytucjonalizm

• Publisher: Wydawnictwo Adam Marszałek
• Journal: Przegląd Prawa Konstytucyjnego
• Year: 2021
• Issue: 3 (61)
• Pages: 79-92

Dates

published

2021-06-30

Contributors

author

Stus Marek

• Uniwersytet Jagielloński

References

• Ankieta o Konstytucji z 17 marca 1921, red. W.L. Jaworski, Kraków 1924.
• Ankieta w sprawie rewizji konstytucji polskiej i ordynacji wyborczej, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 1925, z. 2.
• Czajowski J., Senat Rzeczypospolitej Polskiej pierwszej kadencji 1922–1926, Warszawa 1999.
• Dyjakowska M., Realizacja zasady trójpodziału władzy w konstytucji marcowej, „Teka Komisji Prawniczej” 2013, t. VI.
• Dziadzio A., Koncepcja państwa prawa w XIX wieku – idea i rzeczywistość, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 2005, z. 1.
• Fuks M., Regnis czyli Singer (Bernard Singer), „Kwartalnik Historii Prasy Polskiej” 1992, nr 3–4.
• Gdulewicz E, Gwiżdż A., Witkowski Z., Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 1935 r., [w:] Konstytucje Polski. Studia monograficzne z dziejów konstytucjonalizmu, t. 2, red. M. Kallas, Warszawa 1990.
• Granat M., Problem konstytucyjności prawa w Polsce międzywojennej, [w:] Prawo konsty tucyjne II Rzeczypospolitej. Nauka i instytucje, red. P. Sarnecki, Kraków 2006.
• Habielski R., Ewolucja prawa prasowego w Drugiej Rzeczypospolitej. Zakres i recepcja, „Studia Medioznawcze” 2013, nr 4.
• Grodziski S., Porównawcza historia ustrojów państwowych, Kraków 2008
• Jastrzębski R., Konstytucyjność aktów ustawodawczych w judykaturze II Rzeczypospolitej, „Przegląd Sejmowy” 2010, nr 2.
• Komarnicki W., Polskie prawo polityczne. Geneza i system, Warszawa 1922.
• Komarnicki W., Ustrój państwowy Polski współczesnej. Geneza i system, Warszawa 1937.
• K(onic) H., Uchwalenie Konstytucji, „Gazeta Sądowa Warszawska” 1921, nr 13.
• K(onic) H., Rok 1923, „Gazeta Sądowa Warszawska” 1923, nr 1.
• Kulesza W.T., Nowela sierpniowa z 1926 r., „Przegląd Sejmowy” 2006, nr 4.
• Kulig A., Kształtowanie formy rządów w konstytucji kwietniowej z 1935 r., „Przegląd Sejmowy” 2015, nr 2.
• Krukowski S., Geneza konstytucji z 17 marca 1921 r., Warszawa 1977.
• Krukowski S., Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 1921 r., [w:] Konstytucje Polski. Studia monograficzne z dziejów konstytucjonalizmu, t. 2, red. M. Kallas, Warszawa 1990.
• Langrod S., Praworządność w problemie odszkodowania, „Gazeta Sądowa Warszawska” 1926, nr 21.
• Lis-Staranowicz D., Kilka uwag do art. 77 i 81 Konstytucji marcowej, [w:] Prawo konstytucyjne II Rzeczypospolitej. Nauka i instytucje, red. P. Sarnecki, Kraków 2006.
• Ławnikowicz G., Z rozważań nad polskim autorytaryzmem. Pewność stanowiska sędziego w Konstytucji kwietniowej, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, sectio G” 2019, vol. LXVI.
• Łętowska E., Zajadło J, O wygaszaniu państwa prawa, Warszawa 2020.
• Malec D., Elementy zasady państwa prawa w Polsce w okresie dwudziestolecia międzywojennego, [w:] Prawo konstytucyjne II Rzeczypospolitej. Nauka i instytucje, red. P. Sarnecki, Kraków 2006.
• Malec D., Najwyższy Trybunał Administracyjny 1922–1939 w świetle własnego orzecznictwa, Warszawa–Kraków 1999.
• Nasza konstytucja. Cykl odczytów urządzonych staraniem Dyrekcji Szkoły Nauk Politycznych w Krakowie od dnia 12–25 maja 1921 r., Kraków 1922.
• O naprawie Rzeczypospolitej, red. K.W. Kumaniecki, Kraków 1922.
• Pietrzak M., Państwo prawne w Konstytucji z 17 marca 1921 r., „Czasopismo Prawno- -Historyczne” 1987, z. 2.
• Pietrzak M., Konstytucja z 17 marca 1921 r. z perspektywy 80 lat, „Przegląd Sejmowy” 2002, nr 2.
• Sarnecki P., Konstytucja marcowa a rozwój konstytucjonalizmu polskiego, „Przegląd Sej mowy” 2002, nr 2.
• Singer B., Od Witosa do Sławka, Paryż 1962.
• Starzyński S., Kilka uwag o Konstytucji Rzeczypospolitej polskiej z 17 marca 1921, „Ruch Prawny, Ekonomiczny i Socjologiczny” 1921, nr 1.
• Uruszczak W., Dziedzictwo prawne XX wieku oczami historyka prawa, [w:] Dziedzictwo prawne XX wieku. Księga Pamiątkowa z okazji 150-lecia Towarzystwa Biblioteki Słuchaczów Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2001.

Identifiers

ISSN

2082-1212