Władimir Toporow i jego teksty

• Authors: Tołstojowa Swietłana

Title variants

EN

Vladimir Toporov and his work

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W artykule przedstawiono całościowo życie i naukową twórczość Władimira Toporowa (1928--2005), jednego z najwybitniejszych rosyjskich uczonych XX wieku, filologa, lingwisty, literaturoznawcy, folklorysty, badacza starożytności indoeuropejskich i słowiańskich, mitologii i religii, semiotyka, kulturoznawcy, filozofa, autora fundamentalnych prac w dziedzinie bałtystyki (między innymi pięciotomowego słownika języka pruskiego), indologii, bałkanistyki, filologii klasycznej. Urodzony w Moskwie, Toporow całe swe życie przepracował w Instytucie Słowianoznawstwa Akademii Nauk obok innych wybitnych uczonych, takich jak: Wiaczesław Iwanow, Nikita Tołstoj, Oleg Trubaczew, Władimir Dybo, Andriej Zalizniak. Z nazwiskami Toporowa i Iwanowa związany jest rozwój strukturalnego kierunku w slawistyce oraz powstanie słynnej moskiewskotartuskiej szkoły semiotycznej. W swoich wspólnych pracach zaproponowali oni rekonstrukcję prasłowiańskiego tekstu mitologicznego, tzw. „mitu podstawowego” o walce gromowładcy z przeciwnikiem chtonicznym. Autorka wskazuje i analizuje kluczowe pojęcia, które cały bogaty dorobek uczonego scalają w jeden „hipertekst”, takie jak czas, miejsce, rzecz, czyn, myśl, słowo, liczba, imię, świętość, los. Szczególne znaczenie nadawał Toporow tekstowi. Pojęcie tekstu uczony wyprowadził poza ramy wąskiego znaczenia filologicznego (werbalnego) i skojarzył ze zorganizowaną w określony sposób semantyczną sekwencją znaków różnego rodzaju dźwięków, gestów, kolorów, obrazów itd. Tekst, któremu jako konstytutywną cechę Toporow przypisywał sens, stał się głównym przedmiotem strukturalnosemiotycznych badań nad kulturą.

EN

The article presents the life and work of Vladimir Toporov (1928--2005), one of the most distinguished Russian scholars of the 20th century, a philologist, linguist, literary analyst, folklorist, a student of Indo-European and Slavic ancient heritage, mythology and religion, a semiotician, theorist of culture, philosopher, the author of fundamental works in Baltic studies (among others, a five-volume dictionary of Prussian), Indian and Balkan studies or classic philology. Born in Moscow, Toporov worked all his life at the Institute of Slavic Studies of the Academy of Sciences, together with other distinguished scholars, such as Vyacheslav Ivanov, Nikita Tolstoy, Oleg Trubachev, Vladimir Dybo or Andrey Zaliznyak. The names of Toporov and Ivanov are associated with the development of structuralism in Slavic studies and the emergence of the famous Moscow-Tartu semiotic school. In their work they proposed a reconstruction of the proto-Slavic mythological text, the so called “basic myth”, about a struggle of the “master of thunder” with chthonian creatures. The author indicates and analyzes key concepts, such as time, place, thing, act, thought, word, number, name, sanctity, fate, which unite the whole rich legacy of the scholar into a single “hypertext”. A special meaning was given by Toporov to the conception of text. He extended it beyond the narrow philological (verbal) meaning and associated it with a specially organized semantic sequence of signs of a different kind: sounds, gestures, colours, pictures etc. Text, whose constitutive feature Toporov identified to be SENSE, became the major object of structuralsemiotic research on culture.

Keywords

PL

Władimir Toporov; strukturalizm; moskiewsko-tartuska szkoła semiotyczna; prasłowiański tekst mitologiczny; hipertekst; strukturalno-semiotyczne badania nad kulturą

EN

Valdimir Toporov; structuralism; Moscow-Tartu semiotic school; Proto-Slavic myth; hypertext; structural-semiotic cultural studies

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
• Year: 2007
• Volume: 19
• Pages: 11-30

Contributors

author

Tołstojowa Swietłana

• Oddział Etnolingwistyki i Folkloru RAN

translator

Lappo Irina

References

• [Redakcja] Vladimiru Nikolaeviču Toporovu — 70 let, „Živaja starina”, 1998, nr 2, s. 54.
• Bušuj A.M., Sudnik T.M., Tolstaja S.M., Bibliografičeskij ukazatel’ po slavjanskomu i obščemu jazykoznaniju. Vladimir Nikolaevič Toporov, Wstępem opatrzył Wiaczesław Iwanow, Samarkand, 1989.
• Dybo V.A., K semidesjatipjatiletiju V.N.Toporova, „Balto-slavjanskie issledovanija”, Moskva, 2004, vyp. XVI, s. 357-360.
• Ivanov V.V., Toporov V.N., Issledovanija v oblasti slavjanskich drevnostej. Moskva, 1974.
• Ivanov V.V., Toporov V.N., Veles, [w:] Mify narodov mira. Moskva, 1987, izd. 2-e, t. 1, s. 227.
• Nikolaeva T.M., Akademik Vladimir Nikolaevič Toporov (k 70-letiju so dnja roždenija), „Izvestija Akademii Nauk”. Serija literatury i jazyka. 1998, t. 57, nr 4, s. 78-80;.
• Nikolaeva T.M., Vvedenie, [w:] Iz rabot moskovskogo semioticheskogo kruga, Moskva, 1997, s. VII-XLIX.
• Revzin I. I. Vospominanija. Čast' II. K istorii našego sektora, [w:] Iz rabot moskovskogo semioticheskogo kruga, Moskva, 1997, s. 820-841.
• Simpozium po strukturnomu izučeniju znakovych sistem. Tezisy dokladov. Moskva, 1962.
• Tolstaja S. M., Petruchin V.J., K 75-letiju V. N. Toporova, „Odissej”, 2003, s. 437-440.
• Toporov V. N., Ob odnom sposobe sochranenija tradicii vo vremeni: imja sobstvennoe v mifopojetičeskom aspekte,[w:] Problemy slavjanskoj etnografii (k 100-letiju so dnja roždenija čl.-korr. AN SSSR D. K. Zelenina). Moskva, 1979, s. 141-149.
• Toporov V.N. Drevnjaja Moskva v baltijskoj perspektive, [w:] Balto-slavjanskie issledovanija. 1981. Moskva, 1982, s. 3-61.
• Toporov V.N., Iz nabljudenij nad zagadkoj, [w:] Issledovanija v oblasti balto-slavjanskoj duchovnoj kul'tury. Zagadka kak tekst. 1. Moskva, 1994, s. 10-117.
• Toporov V.N., K semantike četveričnosti (anatolijskoe *meu- i dr.), [w:] Etimologija 1981. Moskva, 1983, s. 108-130.
• Toporov V.N., «Odičeskaja pesn' gorodu Rige» (1595) Bazilija Plinija, [w:] Balto-slavjanskie issledovanija. Vyp. XV. Moskva, 2002, s. 42-46.
• Toporov V.N., «Skrytoe» imja v russkoj poezii, [w:] Issledovanija po strukture teksta. Moskva, 1987, s. 215-228.
• Toporov V.N., «Vtoroe» proischoždenie — zagadka v rituale (vedijskaja kosmologičeskaja zagadka tipa brahmodya: struktura, funkcija, proischoždenie), [w:] Issledovanija v oblasti balto-slavjanskoj duchovnoj kul'tury. Zagadka kak tekst. 2. Moskva, 1999, s. 8-80.
• Toporov V.N., Bogi, [w:] Slavjanskie drevnosti. Etnolingvističeskij slovar', pod red. N. I. Tolstogo, Moskva, 1995, t. 1, s. 210-211.
• Toporov V.N., Čelovek i Vremja (k 75-letiju so dnja roždenija Vjač. Vs. Ivanova), [w:] Balto-slavjanskie issledovanija. Moskva, 2004, vyp. XVI, s. 364-365.
• Toporov V.N., Čislo i tekst, [w:] Struktura teksta-81. Tezisy simpoziuma. Moskva, 1981, s. 76-88.
• Toporov V.N., Čislovoj kod v zagovorach. Po materialam sbornika L.N.Majkova «Velikorusskie zaklinanija», [w:] Zagovornyj tekst. Genezis i struktura. Moskva, 2005, s. 194-246.
• Toporov V.N., Detskaja igra «v nožički» i ee miforitual'nye istoki, [w:] Slovo i kul'tura. Pamjati N.I. Tolstogo. Moskva, 1998, t. 2, s. 242-273.
• Toporov V.N., Enej — čelovek sud'by. K sredizemnomorskoj personologii. Moskva, 1993.
• Toporov V.N., Ešče raz o dr.-greč. ΣΟΦΙΑ: proischoždenie slova i ego vnutrennij smysl, [w:] Struktura teksta. Moskva, 1980, s. 148-173.
• Toporov V.N., Imja kak faktor kul'tury, [w:] Vsesojuznaja naučno-praktičeskaja konferencija «Istoričeskie nazvanija — pamjatniki kul'tury». Moskva, 1989, s. 125-129; Dve zametki iz oblasti onomatologii, [w:] Imja: vnutrennjaja struktura, semantičeskaja aura, kontekst. Tezisy meždunarodnoj konferencii. Moskva, 2001, s. 61-69.
• Toporov V.N., Iz moskovskich tekstov. 1.Vospominanija o Moskve 1930-ch godov, „Živaja starina”, 1997, nr 2, s. 25-27.
• Toporov V.N., Iz moskovskich tekstov. 2. «Mifologija» Moskvy 1930-h godov, „Živaja starina” 1997, nr 3.
• Toporov V.N., K etimologii slav. myslь, [w:] Etimologija. Issledovanija po russkomu i drugim jazykam. Moskva, 1963, s. 3-13.
• Toporov V.N., K issledovaniju anagrammatičeskih struktur. IV. Anafamma v zagadkach, [w:] Issledovanija po strukture teksta. Moskva, 1987, s. 232-238.
• Toporov V.N., K rekonstrukcii indoevropejskogo rituala i ritual'no-poetičeskich formul (na materiale zagovorov), [w:] Σηµειωτικη´. Trudy po znakovym sistemam. Tartu, 1969, vyp. 4, s. 9-49.
• Toporov V.N., K semantike troičnosti (slav. *trizna i dr.), [w:] Etimologija 1977. Moskva, 1979, s. 3-20.
• Toporov V.N., Lokativ v slavjanskich jazykach. Moskva, 1962.
• Toporov V.N., Mif. Ritual. Simvol. Obraz. Issledovanija v oblasti mifopojetičeskogo. Izbrannoe. Moskva, 1995.
• Toporov V.N., Moskovskie ljudi XVII veka (k zlobe dnja), [w:] Philologia slavica. K 70-letiju akademika N.I.Tolstogo. Moskva, 1993.
• Toporov V.N., O čislovych modeljach v archaičnych tekstach, [w:] Struktura teksta. Moskva, 1980, s. 3-58.
• Toporov V.N., O ponjatii mesta, ego vnutrennich svjazjach, ego kontekste (značenie, smysl, etimologija), [w:] Jazyk kul'tury: semantika i grammatika. K 80-letiju so dnja roždenija akademika Nikity Il'iča Tolstogo (1923-1996). Moskva, 2004.
• Toporov V.N., O rituale. Vvedenie v problematiku, [w:] Arhaičeskij ritual v fol'klornyh i ranneliteraturnyh pamjatnikach. Moskva, 1988, s. 7-60.
• Toporov V.N., O vedijskoj zagadke tipa brahmodya, [w:] Paremiologičeskie issledovanija. Moskva, 1984, s. 14-46 (współautor T.J. Elizarenkova).
• Toporov V.N., Ob indoevropejskoj zagovornoj tradicii (Izbrannye glavy), [w:] Issledovanija v oblasti balto-slavjanskoj duchovnoj kul'tury. Zagovor. Moskva, 1993, s. 3-103.
• Toporov V.N., Ob odnoj miforitualnoj «korov'e-byč'ej» konstrukcii u vostočnyh slavjan v sravnitel'no-istoričeskom i tipologičeskom kontekstach, [w:] Slavjanskie etjudy. Sb. k jubileju S.M. Tolstoj. Moskva, 1999, s. 491-532.
• Toporov V.N., Ob otraženii nekotorych motivov «osnovnogo» mifa v russkich detskich igrach (prjatki, žmurki, gorelki, salki-pjatnaški), [w:] Balto-slavjanskie issledovanija. Moskva, 2004, vyp. XVI, s. 9-64.
• Toporov V.N., Peterburgskij tekst russkoj literatury. Sankt Petersburg, 2003.
• Toporov V.N., Prostranstvo i tekst, [w:] Tekst: semantika i struktura. Moskva, 1983.
• Toporov V.N., Prusskij jazyk. Moskva, 1975-1990. [T. 1-5]. A-L.
• Toporov V.N., Slovo pri otkrytii-vosstanovlenii Biblioteki-čital'ni imeni I.S.Turgeneva 9 nojabrja 1998 goda, [w:] Turgenevskie čtenija. Vyp. 1. Moskva, 1999.
• Toporov V.N., Svjatost' i svjatye v russkoj duchovnoj kul'ture. Moskva, 1995. T. I. Pervyj vek christianstva na Rusi; 1998. T. II. Tri veka christianstva na Rusi (XII-XIV vv.).
• Toporov V.N., Tekst goroda-devy i goroda-bludnicy v mifologičeskom aspekte,[w:] Issledovanija po strukture teksta. Moskva, 1987, s. 121-132.
• Toporov V.N., Vergilianskaja tema Rima, [w:] Issledovanija po strukture teksta. Moskva, 1987, s. 196-215.
• Toporov V.N., Vešč’ v antropocentričeskoj perspektive (apologija Pljuškina), [w:] Toporov V.N., Mif. Ritual. Simvol. Obraz. Issledovanija v oblasti mifopojetičeskogo. Izbrannoe. Moskva, 1995, s. 7-111.
• Toporov V.N., Vilnius, Wilno, Vilnia: gorod i mif, [w:] Balto-slavjanskie jetno-jazykovye kontakty. Moskva, 1980, s. 3-71.
• Toporov V.N., Vmesto predislovija, [w:] Serebrjanyj vek v Rossii. Izbrannye stranicy, Moskwa 1993.
• Toporov V.N., Vmesto predislovija. K publikacii novoj knigi o zagovorach, [w:] Zagovornyj tekst: genezis i struktura. Moskva, 2005, s. 8.
• Toporov V.N., Vmesto vospominanija, [w:] Moskovsko-Tartuskaja semiotičeskaja škola. Istorija. Vospominanija. Razmyšlenija. Moskva, 1998.
• Toporov V.N., Zametka o čislovom kode russkih zagadok, [w:] Čislo. Jazyk. Tekst. Sb. statej k 70-letiju Adama Evgen'eviča Supruna. Minsk, 1998, s. 247-258.
• Toporow Władimir N., Ewolucja rosyjskiej samoświadomości trwa. Przemówienie z okazji otrzymania Nagrody Sołżenicyna. Przekład Natalia Rusiecka, Jerzy Bartmiński, „Etnolingwistyka” 2000, nr 12, s. 11-24.
• Toporow Władimir, Miasto i mit. Wybór, przekład i wstęp Bogusław Żyłko, Gdańsk 2000.
• Toporow Władimir, Odpowiedź literatury rosyjskiej na pierwszy rozbiór Polski (przypadek N. Murawjowa). Przekład Irina Kisielowa, Irina Lappo, „Etnolingwistyka” 2005, nr 17, s. 55-68.
• Toporow Władimir, Odpowiedź literatury rosyjskiej na pierwszy rozbiór Polski. Przekład Bogusław Żyłko, „Teksty Drugie” 2006, nr 1-2.
• Toporow Władimir, Przestrzeń i rzecz. Przekład Bogusław Żyłko, Kraków 2004.
• Toporow Władimir, Rzecz i człowiek. Przekład Bogusław Żyłko, „Odra” 2003, nr 5.
• Toporow Władimir, Wokół rekonstrukcji mitu o jaju kosmicznym (na podstawie baśni rosyjskich) [w:] Semiotyka kultury, Warszawa 1975.
• Uspenskij B.A., K probleme genezisa Tartusko-Moskovskoj semiotičeskoj školy, [w:] Moskovsko-Tartuskaja semiotičeskaja škola. Istorija. Vospominanija. Razmyšlenija. Moskva, 1998.
• Vladimir Nikolaevič Toporov (1928-2005). Sost. i avtory vstup. statej Vjač. Ivanov, N. Kazanskij, Moskva 2006.
• Z myśli Władimira N. Toporowa, „Etnolingwistyka” 2005, nr 17, s. 9-10.

Notes

Jest to skrócona wersja artykułu pt. Vladimir Nikolaevič Toporov i jego teksty, który został opublikowany w: Slavjanskij i balkanskij fol’klor, vyp. 10, Moskva, 2006, s. 538--559, pierwszy wariant pt. Gipertekst Vladimira Nikolaeviča Toporova ukazał się w: „Novoe literaturnoe obozrenie” nr 77, 2006, s. 71--88. Pamięci Władimira Toporowa, zmarłego 5 grudnia 2005, redakcja „Etnolingwistyki” poświęciła 17. tom pisma. [Red.] [Toporov V. N.] Vmesto predislovija, w: Serebrjanyj vek v Rossii. Izbrannye stranicy, Moskwa 1993, s. 4.