„Ludzie niezłomni” na Środkowym Nadodrzu Rekonesans badawczy

• Authors: Budniak Marek

Title variants

EN

Indomitable people in the Middle Odra Region. Research reconnaissance

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Człowiek niezłomny, niepodatny na naciski, niezachwiany w przekonaniach, wierny swoim ideałom i wartościom był realnym zagrożeniem dla systemu stalinowskiego. Rozpoczęto totalną walkę z nim, najpierw poprzez zmianę prawa, następnie eliminując z życia społecznego. Jedyną w miarę skuteczną metodą, były represje. W latach 1950 – 1954 funkcjonował w Zielonej Górze Wojskowy Sąd Rejonowy, w którego jurysdykcji znajowali się mieszkańcy województwa zielonogórskiego. Zgodnie tzw. prawem dekretowym okresu stalinowskiego wydawał on surowe wyroki na osoby cywilne, które dopuściły się wystąpień przeciwko „państwu i władzy ludowej”. Skazywano ludzi za byle błahostki jak również za poważne przestępstwa, np. krytyka rządu, słuchanie audycji radiowych nadawanych w języku polskim z zachodu, zorganizowanie nielegalnego związku, organizacji, zbieranie tajnych informacji i przekazywanie ich na zachód. Kilka osób rozstrzelano, inni szli na długie lata do więzienia. Badając źródła w postaci dokumentów WSR w Zielonej Górze natrafiamy na blisko 200 osób, które zostały poddano represjom w majestacie ówczesnego prawa. Zdecydowana większość z nich z godnością przeszła drogę szykan i tortur. Próbowali niejednokrotnie szukać sprawiedliwości u sędziego wojskowego, po tym, co przeszli w trakcie śledztwa. Jednak sędzia nie widział człowieka we „wrogu klasowym”- miał przed sobą „kontrrewolucjonistę”, którego należało wyeliminować. W artykule przestawiam kilkanaście osób, które na etapie moich obecnych badań zasługują na omówienie – Jan Kudła, Jan Olejnik, Eliasz Mroczek, Jakub Czaja, Kazimierz Kos, Aleksander Szcześniewicz, Aleksander Wiewiór, Stanisław Romanowski, Henryk Stańda, Marian Suchocki, Zbigniew Śliski, Aleksander Kaniowski, Jan Przygoda, Kazimierz Bętkowski, Tadeusz Klara, Stanisław Jaborski, Wacław Worotyński.

EN

An indomitable man, unsusceptible to pressure, of unwavering beliefs in ideals and values, was a real threat to the Stalinist system. A total fight with him was commenced; first by changing the law, then by eliminating him form social life. Repressions were the only method which proved moderately effective. Between 1950 and 1954 Military District Court in Zielona Góra was in session. The court had jurisdiction over the inhabitants of Zielona Góra province. Under the so-called decree law, the court passed harsh sentences on civilians who opposed “the state and People’s authorities”. People were sentenced for trifles as well as serious crimes, e.g. criticising the government, listening to Polish-language radio programmes broadcast from the west, organising an illegal union, organizing and collecting classified information and sending them to the west. Several people were executed by a firing squad, some were imprisoned for years. Such sources as the documents of the Military District Court in Zielona Góra reveal nearly 200 people who were submitted to repression with the full sanction of the law of the day. The vast majority of them faced tortures and harassment with dignity. On many an occasion, they tried to seek justice with the military judge after what they had gone through in investigation. But the judge saw in the “class enemy” nothing more than just a “counter-revolutionary” who was to be eliminated. The article deals with the following people: Jan Kudła, Jan Olejnik, Eliasz Mroczek, Jakub Czaja, Kazimierz Kos, Aleksander Szcześniewicz, Aleksander Wiewiór, Stanisław Romanowski, Henryk Stańda, Marian Suchocki, Zbigniew Śliski, Aleksander Kaniowski, Jan Przygoda, Kazimierz Bętkowski, Tadeusz Klara, Stanisław Jaborski, Wacław Worotyński

Keywords

PL

system stalinowski; Wojskowy Sąd Rejonowy; ludzie niezłomni; represje; „wróg klasowy”; opór; opozycja

EN

Stalinist system; Military District Court; indomitable people; repression; “class enemy”; resistance; opposition

• Publisher: Wyższe Seminarium Duchowne w Gościkowie-Paradyżu
• Journal: Studia Paradyskie
• Year: 2018
• Issue: 28
• Pages: 119-143

Contributors

author

Budniak Marek

References

• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Poznaniu
• Wojskowy Sąd Rejonowy w Zielonej Górze: AIPN Po 401/1, AIPN Po 401/4, AIPN Po 401/6, AIPN Po 401/8, AIPN Po 401/10, AIPN Po 401/11, AIPN Po 788/4, AIPN Po 788/5, AIPN Po788/6, AIPN Po 788/7, AIPN Po 788/8, AIPN Po 788/9143
• „Ludzie niezłomni” na Środkowym Nadodrzu Teczki spraw karnych
• Kudła Jan i inni, AIPN Po 2/2077/1, AIPN Po 2/2077/2
• Romanowski Stanisław i inni, AIPN Po 2/2178/1, AIPN Po 2/2178/2
• Przygoda Jan, AIPN Po 2/1849
• Bętkowski Kazimierz, AIPN Po 2/1892
• Klara Tadeusz, AIPN Po 2/1881
• Jaborski Tadeusz, AIPN Po 401/23
• Worotyński Wacław, AIPN Po 401/24, AIPN Po 401/25, AIPN Po 401/26, AIPN Po 401/27, cz.1 i cz. 2, AIPN Po 401/28
• Dekret z dnia 31 sierpnia 1944 r. o wymiarze kary dla faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy winnych zabójstw i znęcania się nad ludnością cywilną, jeńcami oraz zdrajców narodu polskiego (DzU, 1944, nr 4, poz. 16).
• Dekret z dnia 23 września 1944 – Prawo o ustroju sądów wojskowych i prokuratury wojskowej (DzU, 1944, nr 6, poz.29).
• Dekret z dnia 28 lutego 1945 o wykluczeniu ze społeczeństwa polskiego wrogich elementów, https://pl.wikipedia.org/wiki/Volkslista, (20. 09. 2017).
• Dekret z dnia 23 czerwca 1945 r. – Kodeks wojskowego postępowania karnego (DzU, 1945, nr 36, poz. 216).
• Dekret z dnia 13 czerwca 1946 r. o przestępstwach szczególnie niebezpiecznych w okresieodbudowy państwa (DzU, 1946 nr 30, poz.192).
• Ustawa z 28 czerwca 1950 r. o zmianach podziału administracyjnego Państwa (DzU 1950, nr 28, poz.255).
• Ustawa z dnia 23 lutego, 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (DzU, 1991, nr 34, poz. 149).
• Biegalski B., Organizacje podziemne na Środkowym Nadodrzu w latach 1945-1956, Zielona Góra 1999.
• Błaszczyk K., Z dziejów organizacji niepodległościowych w Wielkopolsce w latach 1945-1956, Wolsztyn 2014.
• Budniak M., Major Wacław Worotyński, rezydent wywiadu amerykańskiego (w świetle dokumentów Wojskowego Sądu Rejonowego w Zielonej Górze), [w:] Wokół zagadnień niepodległości Polski. Przegląd myśli społeczno-politycznej, M. Maciąg, K. Maciag [red.], Lublin 2017, s. 65- 74.
• Budniak Marek, Stanisław Jaborski skazany na karę śmierci za szpiegostwo w świetle Wojskowego Sądu Rejonowego w Zielonej Górze, [w:] Studia Zielonogórskie, Toczewski A. [red.], tom XXII, Zielona Góra 2017, s. 155-167
• Inwentarz archiwalny Wojskowego Sądu Rejonowego w Zielonej Górze 1950-1954, „Studia i materiały poznańskiego IPN” tom XXV, Dokumenty, Oddział Instytutu Pamięci Narodowej –Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Poznaniu, Poznań 2013.
• Musiał Feliks, Rehabilitacje – wspomnienia Józefa Waszkiewicza, „Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989”, IPN Kraków, 2005, nr 1(2), s. 432-437.
• 1944-1989”, IPN Kraków, 2005, nr 1(2), s. 432-437.