Początki kształcenia akuszerek w Krakowie (1780–1805)

• Authors: Stawiak-Ososińska Małgorzata

Title variants

EN

The Beginnings of Midwives Education in Cracow (1780–1805)

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Powołanie do życia krakowskiej szkoły akuszerek nierozerwalnie związane jest z reformą Akademii Krakowskiej przeprowadzonej w drugiej połowie lat siedemdziesiątych XVIII wieku przez Hugona Kołłątaja. W ówczesnej Polsce wyniszczonej wewnętrznie i słabej politycznie nikt nie zajmował się kwestią zapewnienia społeczeństwu szkoły kształcącej przyszłych medyków – lekarzy, cyrulików czy też położnych. Korzystne warunki do stworzenia takiej placówki pojawiły się dopiero po utworzeniu Komisji Edukacji Narodowej, której głównym zadaniem stała się reforma szkolnictwa na wszystkich szczeblach. W zakresie szkolnictwa wyższego zreformowane zostały dwie uczelnie: w Krakowie i w Wilnie. W Krakowie utworzono nowoczesny Wydział Lekarski, w ramach którego funkcjonowała Katedra Chirurgii i Położnictwa. To przy niej, zgodnie z założeniami projektodawcy uniwersyteckiego modelu kształcenia medycznego na Akademii Krakowskiej – Andrzeja Badurskiego, zdecydowano otworzyć dwu- lub trzymiesięczne praktyczne kursy dla niewiast pragnących w przyszłości zajmować się pomocą położniczą. Szkoła od początku swego istnienia borykała się z przeróżnymi problemami; ówczesna klinika położnicza dysponowała zaledwie jednym łóżkiem dla położnic, brakowało tzw. materiału klinicznego (czyli kobiet, które zdecydowałyby się „rodzić publicznie”), na którym uczennice mogłyby ćwiczyć umiejętności praktyczne, problem był też z przekazem wiedzy (którą dla mężczyzn wykładano po łacinie, a dla kobiet trzeba było podawać po polsku, bowiem pierwsze uczennice były analfabetkami), gdyż do tej pory nie istniała terminologia położnicza w języku polskim. Ogromne zasługi dla rozwoju kształcenia położniczego w Krakowie położył pierwszy nauczyciel profesor Rafał Czerwiakowski – dzięki niemu szkoła powoli, ale systematycznie rozwijała się. Te pierwsze lata istnienia szkoły akuszerek, mimo że bardzo trudne, pozwoliły na stworzenie instytucji, która przez cały XIX wiek nieprzerwanie kształciła położne niemal dla całej Galicji.

EN

Establishing midwives school of Kraków was inseparably related to the Kraków Academy reform conducted in the late 70s of the 18th century by Hugo Kołłątaj. In contemporary Poland, destroyed from inside and politically weak, nobody took care of providing the society with the school which would educate the future medical practitioners – doctors or midwives. Favourable conditions to establish such an institution occurred after appointing the Commission of National Education, the main responsibility of which was the education reform on all levels. With respect to the higher education, two universities were subject to the reform: the one in Kraków and the one in Vilnius. In Kraków, the modern, at that time, Faculty of Medicine was formed, as a part of which the Surgery and Midwifery Division was established. According to the assumptions of the initiator of the university model of medical education at the University of Kraków – Mr Andrzej Badurski, it was decided to initiate two or three-month practical courses for the female students willing to engage in midwifery assistance in the future. The school, from its early days, encountered various problems; the contemporary maternity clinic was equipped with only one bad for the newly delivered mothers, there was deficiency of so called clinic material i.e. women who would decide to give birth in public, the students could practice their skills, acquiring the knowledge was also a problem (male students had lectures in Latin, female students in Polish, since the first students were illiterate), because so far the Polish maternity terminology was unavailable. The first teacher, professor Rafał Czerwiakowski had considerable achievements with reference to the development of maternity education in Kraków. Thanks to him, the school developed gradually. The first years of midwives school, although very difficult, allowed to establish the institution which continuously provided education to midwives in almost entire area of Galicia for the whole 19th century.

Keywords

PL

położnictwo; historia; kształcenie akuszerek; Kraków; XVIII wiek

EN

midwifery; history; training of midwives; Cracow; 18th century

• Publisher: Akademia Ignatianum w Krakowie
• Journal: Studia Paedagogica Ignatiana
• Year: 2016
• Volume: 19
• Issue: 3
• Pages: 35-54

Dates

online

2016-12-23

Contributors

author

Stawiak-Ososińska Małgorzata

• Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, Wydział Pedagogiczny i Artystyczny, Instytut Pedagogiki i Psychologii, Zakład Pedagogiki Społecznej

References

• [Bandurski A.], Odpowiedzi na pytania podane od JW JMci Xiędza Kołłątaja, „Rocznik Wydziału Lekarskiego w Uniwersytecie Jagiellońskim” 1840, t. 3.
• Badurski A., Propositio instituendi Collegi Medici causa facta; a reformatio hodierno medicae artis Studio petita, atque opportuniori modo ordinationis accommodata a. 1776, „Rocznik Wydziału Lekarskiego w Uniwersytecie Jagiellońskim” 1840, t. 3.
• Brodowicz J., Rys historyczny zakładów klinicznych przy Uniwersytecie Jagiellońskim, „Rocznik Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Jagiellońskiego” 1845.
• Bucholc-Srogosz K., Formalno-prawna kontrola uprawnień do leczenia w Rzeczypospolitej w II połowie XVIII wieku, w: Społeczno-ideowe aspekty medycyny i nauk przyrodniczych XVIII–XX wieku, red. B. Płonka-Syroka, „Arboretum”, Wrocław 2002.
• Chamcówna M., Uniwersytet Jagielloński w dobie Komisji Edukacji Narodowej. Szkoła Główna Koronna w okresie wizyty i rektoratu Hugona Kołłątaja 1777–1786, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1957.
• Filar Z., Pomoc położnicza przed założeniem szkół położnictwa, „Archiwum Historii Medycyny” 1959, z. 4.
• Filar Z., Szkic historyczny początków położnictwa, „Położna” 1951, nr 5.
• Filar Z., U kolebki polskiego położnictwa klinicznego, „Położna” 1957, nr 2.
• Gajda Z., Rys historii nauczania medycyny w Krakowie, w: Dzieje nauczania medycyny na ziemiach polskich, red. M. Żydowo, PAU, Kraków 2001.
• Grabowiecka L., Ojciec chirurgii polskiej. Prof. Dr Rafał Józef Czerwiakowski (24 X 1743–5 VII 1816), „Położna” 1952, nr 5.
• Kołłątaj H., Raporty o wizycie i reformie Akademii Krakowskiej, PAN, Wrocław–Warszawa–Kraków 1967.
• Kołłątaj H., Stan oświecenia w Polsce w ostatnich latach panowania Augusta III (1750-1764), Zakład. Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1953.
• Krawczyk K., Problemy sanitarno-zdrowotne w pracach Departamentu Policji Rady Nieustającej w latach 1778–1780, w: Zdrowie i choroba jako problem polityczny i społeczny. Medycyna w kontekście działań państwa, red. B. Płonka-Syroka, „Arboretum”, Wrocław 2005.
• Kwaśnicki A., Rozwój nauk i nauczania w Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Jagiellońskiego w XIX stuleciu, „Nowiny Akuszeryjne” 1905, z. 7.
• Leśniak F., Profesor Andrzej Badurski w służbie wielkiej reformy. Szpital kliniczny św. Barbary w Krakowie, w: Komisja Edukacji Narodowej. Kontekst historyczno-pedagogiczny, red. K. Dormus, B. Popiołek, A. Chłosta-Sikorska, R. Ślęczka, Wydawnictwo Wydziału Pedagogicznego Uniwersytetu Pedagogicznego im. Komisji Edukacji Narodowej, Kraków 2014.
• Łapiński Z., Narodziny i rozkwit nauki położniczej w Krakowie, „Ginekologia Polska” 1977, nr 3.
• Łapiński Z., Początki nauczania położnych – nowy etap polskiego położnictwa, „Polski Tygodnik Lekarski” 1976, nr 35.
• Łapiński Z., Stan położnictwa przed powstaniem szkół położniczych, „Polski Tygodnik Lekarski” 1976, nr 36.
• Ogrodowska B., Medycyna tradycyjna w Polsce, Sport i Turystyka – Muza, Warszawa 2012.
• Paluch A., Świat roślin w tradycyjnych praktykach leczniczych wsi polskiej, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1988.
• Peszke J., Przed 116-u laty, „Gazeta Lekarska” 1907, nr 17.
• Piotrowski W., Polska medycyna oświeceniowa, Towarzystwo Miłośników Jawora, Jawor 1997.
• Pisarski T., Obara M., Waszyński E., Szkoły i twórcy współczesnej ginekologii polskiej, Polskie Towarzystwo Ginekologiczne, Poznań 1991.
• Rybak J., Tradycje krakowskiej szkoły położnych, „Pielęgniarka i Położna” 1980, nr 3.
• Sapia-Drewniak E., Działalność oświatowa Uniwersytetu Krakowskiego w dobie Komisji Edukacji Narodowej, w: Komisja Edukacji Narodowej. Kontekst historyczno-pedagogiczny, red. K. Dormus, B. Popiołek, A. Chłosta-Sikorska, R. Ślęczka, Wydawnictwo Wydziału Pedagogicznego Uniwersytetu Pedagogicznego im. Komisji Edukacji Narodowej, Kraków 2014.
• Schwarz S., Nauka i nauczanie położnictwa i chorób kobiecych w Krakowskim Wydziale Lekarskim, „Polski Tygodnik Lekarski” 1964, nr 13.
• Schwarz S., Nauka i nauczanie położnictwa i chorób kobiecych na Krakowskim Wydziale Lekarskim, w: Sześćsetlecie medycyny krakowskiej, t. 2, Historia katedr. W sześćsetlecie Uniwersytetu Jagiellońskiego, PWN, Kraków 1964.
• Stawiak-Ososińska M., Rys historyczny kształcenia akuszerek w Krakowie (do 1914 roku), w: Galicja i jej dziedzictwo, t. 20, Historia wychowania. Misja i edukacja, red. J. Dybiec i K. Szmyd, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2008.
• Szumowski W., Krakowska Szkoła Lekarska po reformach Kołłątaja, Tow. Miłośników Historji i Zabytków Krakowa, Kraków 1929.
• Śliwiński S., Projekt nowoczesnej reformy fakultetu medycznego w Krakowie z r. 1777 (w 200-setną rocznicę projektu reformy), „Wiadomości Lekarskie” 1977, nr 24.
• Waszyński E., Historia położnictwa i ginekologii w Polsce, „Volumed”, Wrocław 2000.
• Zieleniewski M., Notatki do historyi akuszeryi w Polsce, Druk Gazety Polskiej, Warszawa 1862.
• Żeleńska-Chełkowska A., Kołłątajowskie koncepcje organizacji Uniwersytetu, w: W kręgu wielkiej reformy, red. K. Mrozowska i R. Dutkowa, PWN, Warszawa 1977.

Identifiers

ISSN

2450-5366

DOI

10.12775/SPI.2016.3.002