Geneza przybrania przez Jerzego Ossolińskiego tytułu „hrabia z Tęczyna”.

• Authors: Górny Rafał

Title variants

EN

Genesis of use of the title "Count of Tęczyn" by Jerzy Ossoliński

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W 1621 r. Jerzy Ossoliński (1595-1650) przyjął tytuł „hrabiego z Tęczyna”. Ponieważ pieczętował się herbem Topór, powstało powszechne przekonanie, że ród Ossolińskich wywodził się z rodu Tęczyńskich, pieczętującego się tym herbem. Pogląd ten, powtarzany w staropolskich herbarzach, obalono w latach 90. XX w. Z powodu braku dokumentów źródłowych nie udało się wyjaśnić kwestii przybrania tytułu „hrabiów z Tęczyna” przez rodzinę Ossolińskich. Argumentacja, jakoby Zbigniew Ossoliński w 1593 r. został adoptowany do nazwiska przez umierającego Jana Tęczyńskiego, podkomorzego krakowskiego, wydaje się być mało przekonująca. Bardziej prawdopodobne jest działanie kancelarii królewskiej, która nadała Jerzemu Ossolińskiemu ten tytuł w instrukcji poselskiej do Anglii. Miało to służyć podniesieniu prestiżu osoby posła, który nie piastował jeszcze żadnych urzędów ani godności. Ten natomiast, w obliczu szerzącej się wówczas ideologii szlacheckiej, opartej o religię i zmitologizowane genealogie, zadbał by przydomek „z Tęczyna” na stałe pozostał przy nazwisku jego rodu. Do tego celu wykorzystał autorytet kancelarii koronnej.

EN

In 1621 Jerzy Ossoliński (1595–1650) assumed the title of "Count of Tęczyn". Because he used the coat of arms Topór (an Ax), there was a widespread belief that Ossolińskis Family was a descendant of Tęczyńskis Family who used the same coat of arms. This view was repeated in the old Polish armorials but overthrown in the 1990s. Due to the absence of source documents it was failed to explain how the Ossoliński family assumed the title of "Counts of Tęczyn". The argument that the dying Jan Tęczyński, chamberlain of Cracow, allegedly adopted Zbigniew Ossoliński in 1593. seems to be unconvincing. More likely it was the outcome of the action of the Royal Chancelery, which added that title to Jerzy Ossoliński’s envoy mandate to England. This was made to increase prestige of an envoy who did not held any office or dignity at that time. Jerzy Ossoliński, however, facing the spreading ideology of the nobility that was based on religion and mythologized genealogies and took care to preserve the title "from Tęczyn" that finally permanently stayed with the name of his family. For this purpose, he used the authority of the Crown Office.

Keywords

PL

Jerzy Ossoliński; szlachectwo; genealogia; kancelaria królewska; Tęczyńscy

EN

Jerzy Ossoliński; the nobility; genealogy; the Royal Chancellery; Tęczyński Family

• Publisher: Archiwum Główne Akt Dawnych i Wydawnictwo DiG
• Journal: Miscellanea Historico-Archivistica
• Year: 2016
• Issue: 23
• Pages: 163-177

Dates

published

2016-11-30

Contributors

author

Górny Rafał

• Archiwum Główne Akt Dawnych, Warszawa

References

• Archiwum Główne Akt Dawnych, Archiwum Lubomirskich z Małej Wsi, sygn. 1228; Metryka Koronna, sygn. 185, 189-190; Zbiór dokumentów pergaminowych, sygn. 4479
• Baczewski S., Szlachectwo. Studium z dziejów idei w piśmiennictwie polskim. Druga połowa XVI wieku, XVII wiek, Lublin 2009
• Czapliński W., Ossoliński Jan Zbigniew h. Topór [w:] Polski słownik biograficzny, t. 24, s. 428–431
• Czapliński W., Ossoliński Jerzy [w:] Polski słownik biograficzny, t. 24, s. 403–410
• Długosz J., Mecenat kulturalny i dwór Stanisława Lubomirskiego wojewody krakowskiego, Wrocław 1972
• Dworzaczek W., Genealogia, Warszawa 1959
• Dzięgielewski J., O ustrojowo-politycznych aspektach orderu Niepokalanego Poczęcia i uznaniu Najświętszej Maryi Panny królową Korony Polskiej, „Studia Claromontana”, t. 23, 2005
• Giergiel T., Dowód rywalizacji genealogicznej Ossolińskich? O makacie heraldycznej ze zbiorów Muzeum Diecezjalnego „Dom Długosza” w Sandomierzu [w:] Między tekstem a znakiem. Prace ofiarowane Profesor Barbarze Trelińskiej w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, red. A Jaworska, S. Górzyński, Warszawa 2013
• Gloger Z., Encyklopedia staropolska ilustrowana, t. 4, Warszawa 1903
• Historia dyplomacji polskiej, t. 3, red. Z. Wójcik, Warszawa 1982
• Jaworska A., Treść dekoracji dokumentu Władysława IV dla Ludwiki Marii Gonzagi z 1646 roku [w:] Między tekstem a znakiem. Prace ofiarowane Profesor Barbarze Trelińskiej w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, red. A Jaworska, S. Górzyński, Warszawa 2013
• Kaniewska I., Ossoliński Hieronim (Jarosz) h. Topór [w:] Polski słownik biograficzny, t. 24, s. 396–399
• Kantorowicz E., Dwa ciała króla: studium ze średniowiecznej teologii politycznej, tł. M. Michalski, A. Krawiec, red. J. Strzelczyk, Warszawa 2007
• Kodeks Dyplomatyczny Małopolski, t. 1, wyd. F. Piekosiński, Kraków 1876
• Krzyżanowski S., De Simonis Okolscii vita et scriptis historicis, Cracovia 1870
• Kubala L., Jerzy Ossoliński, Lwów 1924
• Kurtyka J., O rzekomym wspólnym pochodzeniu Ossolińskich i Tęczyńskich, „Teki Krakowskie”, t. 5, 1997
• Kurtyka J., Tęczyńscy. Studium z dziejów polskiej elity możnowładczej w średniowieczu, Kraków 1997
• Niesiecki K., Herbarz Polski, t. 7, Lipsk 1841
• Okolski S., Orbis Poloni Tomus III. In quo antiqua Sarmatorum gentilitia et Arma quaecunquae a litera S usquae ad finem alphabeti suam incipiunt et recenzent denominationem, continentur et dilucidantur, Cracovia [1645]
• Orzechowski S., Żywot i śmierć Jana Tarnowskiego [w:] tenże, Wybór pism, oprac. J. Starnawski, Wrocław 1972
• Ossoliński J. M., Wiadomości historyczno-krytyczne do dziejów literatury polskiej, o pisarzach polskich, także postronnych, którzy w Polscze albo o Polscze pisali, t. 1, Kraków 1819
• Ossoliński J., Pamiętnik, oprac. W. Czapliński, Warszawa 1976
• Ossoliński Z., Pamiętnik, oprac. J. Długosz, Warszawa 1983
• Paprocki B., Gniazdo cnoty, skąd herby rycerstwa sławnego Królestwa Polskiego, Wielkiego Księstwa Litewskiego, Ruskiego, Pruskiego, Mazowieckiego, Żmudzkiego i inszych państw do tego królestwa należących początek swój mają, Kraków 1578
• Paprocki B., Herby Królestwa Polskiego na pięcioro ksiąg rozdzielone, Kraków 1584.
• Paprocki B., Herby rycerstwa polskiego, Kraków 1858 [reprint wydania z 1584 r.]
• Przyłuski J., Prawa czyli statuty [w:] Filozofia i myśl społeczna XVI wieku, oprac. L. Szczucki, Warszawa 1977
• Radziwiłł A. S., Pamiętnik o dziejach w Polsce, t. 2, oprac. A. Przyboś, R. Żelewski, Warszawa 1980
• Siarczyński F., Obraz wieku panowania Zygmunta III króla polskiego i szwedzkiego zawierający opis osób żyjących pod jego panowaniem, cz. 3, Lwów 1828
• Sikora F., Ossoliński Jan h. Topór [w:] PSB, t. 24, s. 400–401
• Sowa J., Fantomowe ciało króla. Peryferyjne zmagania z nowoczesną formą, Kraków 2011
• Tomaszek A., Projekt Orderu Niepokalanego Poczęcia NMP, „Odrodzenie i Reformacja w Polsce”, t. 32, 1987
• Volumina Legum, t. 2-3, Petersburg 1859
• Wisner H., Zygmunt III Waza, Wrocław-Warszawa-Kraków 2006
• Wojtczak-Szyszkowski J., Dekret Władysława IV i bulla Urbana VIII (1634) erygujące Zakon Rycerski w Polsce [w:] Rycerze Jasnogórskiej Bogarodzicy, red. A. Napiórkowski, Częstochowa-Bydgoszcz 2001
• Zakład Narodowy im. Ossolińskich we Wrocławiu, rkps 541/IV (mf 9851)