Rabunek lubelskiej relikwii Drzewa Krzyża Świętego w 1655 roku oraz jej zwrot do Rzeczypospolitej

• Authors: Adam Pawłowski

Title variants

The theft of the Holy Cross Wood Relic in Lublin in 1655 and its return to the Republic of Poland

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

Niniejszy artykuł jest poświęcony problematyce rabunku Drzewa Krzyża Świętego przez wojska rosyjskie w Lublinie w 1655 roku, a następnie jego tajemniczego (w sensie daty tego wydarzenia) zwrotu do Rzeczypospolitej. Relikwia Drzewa Krzyża Pańskiego przez wieki była przechowywana w lubelskim kościele dominikańskim św. Stanisława. Zrabowana została podczas okupacji miasta przez wojska rosyjsko-kozackie na wniosek Piotra Iwanowicza Potiomkina. Źródła do zajęcia i grabieży Lublina przez Kozaków i Rosjan są liczne, ale bardzo rozbieżne, m. in. w kwestii tego czy całe Drzewo Krzyża Świętego zostało wywiezione na wschód, czy też może tylko jakaś jego część. Brak jest również jasnych przesłanek do tego, aby konkretnie określić datę powrotu relikwii z Rosji do Lublina pomimo, iż dwóch historyków podjęło taką próbę. Skłaniają się oni ku temu, iż był to 1667 rok. Przeczą temu jednak negocjacje i w związku z tym kolejne umowy państwa polsko-litewskiego i Rosji dotyczące zakończenia działań zbrojnych, uregulowania sporów i otwartych spraw np. zwrotu przedmiotów o znaczeniu ekonomicznym i sakralnym. Zagadki powrotu Drzewa Krzyża nie tylko nie rozwiązują współczesne publikacje historyczne, ale również dawni autorzy przebywający w Lublinie (Niemcewicz, Kraszewski) oraz historycy z XIX i 1 poł. XX wieku, którzy – jeśli już podają o rabunku relikwii, a następnie jej powrocie – to ograniczają się jedynie do wzmianek na ten temat bez podania choćby przypuszczanej daty.

EN

This article is dedicated to the issue of the theft of the Holy Cross Wood Relic by the Russian army in Lublin in 1655, and then its mysterious (in terms of the precise date of this event) return to the Republic of Poland. For centuries, the Holy Cross Wood Relic had been kept in St. Stanislaus Dominican Church in Lublin. The relic was stolen during the occupation of the town by the Russian-Cossack forces by the decision of Peter Ivanovitch Potemkin. The sources concerning the seizing and plundering of the city by the Cossacks and Russians are numerous, but they are inconsistent, i.a. when it comes to the fact whether the entire Holy Cross Wood had been transported to the East, or just some part of it. There are also no prerequisites to determine the exact date of the return of the relic from Russia to Lublin, although two historians have made such attempts. They incline towards the assumption that it most probably happened in 1667. However, the negotiations, and following them the agreements between the Polish Lithuanian Commonwealth and Russia aimed to end hostilities, settling all the disputes and unresolved issues, i.e. the return of objects of economic and sacral significance. The mystery of the return of the Holy Cross Wood Relic has not been resolved, not only by contemporary historical publications, but even authors living in Lublin in the past (Niemcewicz, Kraszewski). Also the historians from the 19th and the first half of the 20th century, even if they do mention the theft of the relic and its return, provide only a reference to this event without offering any date, even an assumed one.

Keywords

PL

relikwia; Kościół; Lublin; kozacy

• Publisher: Towarzystwo Nauki i Kultury Libra
• Journal: Radzyński Rocznik Humanistyczny
• Year: 2014
• Volume: 12
• Pages: 7-21

Contributors

author

Adam Pawłowski

References

• S. Długoborski, „Pokonałem go, zabrałem ze sobą jego bogów”. Sakralne trofea wojenne władców asyryjskich, „Rocznik Koła Naukowego Historyków Studentów Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II”, nr 6 (2009)
• J. A. Wadowski, Kościoły lubelskie, Kraków 1907
• J. Brzuszkiewicz, Gdzie są zrabowane relikwie? On wie, kto je ukradł, 23.04.2010, (dostęp z dn. 27.03.2013), URL: <http://lublin.gazeta.pl/lublin/1,35640,7806333,Gdzie_sa_zrabowane_relikwie__On_wie__kto_je_ukradl.html>
• J. Brzuszkiewicz, Jeszcze jedne relikwie Krzyża Świętego w Lublinie, 23.04.2010, (dostęp z dn. 27.03.2013), URL: <http://www.dziennikwschodni.pl/apps/pbcs.dll/article?AID=/20100223/LUBLIN/760564474>
• A. Grychowski, Lublin i Lubelszczyzna w życiu i twórczości pisarzy polskich, Lublin 1974
• K. Dębiński, Drzewo Krzyża świętego w kościele świętego Stanisława B. M.; „Przegląd Katolicki”, Warszawa 1895
• A. Kossowski, Lublin w latach „Potopu”, „Roczniki Humanistyczne”, 6 (1958)
• J. Wzorek, Drzewo Krzyża Świętego. Kościół OO. Dominikanów w Lublinie, Lublin 1991
• H. Łaszkiewicz, Legenda o pochodzeniu drzewa Krzyża Świętego, „Zeszyty Naukowe KUL”, 3-4 (1994)
• L. Wojciechowski, Drzewo przenajszlachetniejsze. Problematyka Drzewa Krzyża w chrześcijaństwie zachodnim (IV-połowa XVII wieku). Od legend do kontrowersji wyznaniowych i piśmiennictwa specjalistycznego, Lublin 2003
• H. Łopaciński, Z czasów Wojen Kozackich. Przyczynki do dziejów Lublina z lat 1648-1655, ze źródeł współczesnych zebrane, „Przegląd Historyczny”, 9 (1909)
• L. Zalewski, Cząstka Krzyża Chrystusowego w kościele św. Stanisława OO. Dominikanów, Lublin 1946
• W. J. Śliwina, Legendy i opowiadania lubelskie, Lublin 1948
• T. Panfil, Przejawy wiary w Bożą pomoc w czasie wojny w literaturze i obyczaju staropolskim, „Zeszyty Naukowe KUL”, 3-4 (1996)
• H. Łopaciński, Z czasów Wojen Kozackich, s. 232-233; Materjały do monografji Lublina. Wilkierze XV – XVII w., wyd. L. Białkowski, Lublin 1928
• A. Gil, Rosja jako państwo-imperium – powstanie i rozwój do końca XVII wieku, [w:] Federacja Rosyjska – Wspólnota Niepodległych Państw, t. 2, red. T. Kapuśniak, Lublin-Warszawa 2011
• M. Stankowa, Zmierzch znaczenia Lublina. Upadek (1648- 1764), [w:] Dzieje Lublina. Próba syntezy, t. I, red. J. Mazurkiewicz, Lublin 1965
• E. A. Mierzwa, S. Tworek, W okresie wojen i konfederacji 1648-1696, [w:] Dzieje Lubelszczyzny, red. T. Mencel, t. 1, Warszawa 1974
• T. Wasilewski, Ostatni Waza na polskim tronie, Wrocław 1984
• L. Podhorodecki, Wazowie w Polsce, Warszawa 1985
• A. Kersten, Hieronim Radziejowski. Studium władzy i opozycji, Warszawa 1988, s. 413
• M. Jemiołowski, Pamiętnik dzieje Polski zawierający (1648-1679), oprac. J. Dzięgielewski, Warszawa 2000
• J. Kowalczyk, Architektoniczno-rzeźbiarskie dzieło Falconiego w Lublinie (Kaplica Św. Krzyża przy kościele Dominikanów), „Biuletyn Historii Sztuki”, 1962 (24), nr 1
• H. Mącik, Kościół OO. Dominikanów pw. św. Stanisława, (dostęp z dn. 27.03.2013), URL: <http://www.lublin.eu/images/upload/dominikanie.pdf>)
• Z. Wójcik, Traktat Andruszowski 1667 roku i jego geneza, Warszawa 1959
• J. A. Chrapowicki, Diariusz. Cześć druga: lata 1665-1669, oprac, wstęp A. Rachuba, T. Wasilewski, Warszawa 1988
• W. K. Zieliński, Monografia Lublina, t. 1, Lublin 1878
• J. Chachaj, Początki kościołów lubelskich w świetle legend i przekazów historycznych, Lublin 2011
• J. Mazurkiewicz, Okres upadku i reform, w: Zarys dziejów Lublina 1317-1967, red. H. Zins, Lublin 1967