Wobec Niemożliwego – estetyka negatywna i efekt obcości w audiowizualnych realizacjach Béli Tarra i Krystiana Lupy

• Authors: Joanna Sarbiewska

Title variants

EN

In View of the Impossible – Negative Aesthetics and the Effect of Strangeness in Audiovisual Works of Béla Tarr and Krystian Lupa

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Zwrot ikoniczny w kulturze to fakt dokonany. Współczesny prymat świadomości obrazowej trafnie rozpoznał Ferdinand Fellmann, konstatując, że przeciwstawia się ona specyfice językowego odsłaniania świata, pozwalając wybrzmieć wymiarowi obrazu, który nie mieści się w granicach świadomości intencjonalnej. Ten ikoniczny zwrot odnajduje szczególną realizację w twórczości Béli Tarra i Krystiana Lupy. Niezależnie od różnicy medium, to właśnie w przestrzeni audiowizualnej ich dzieł konstytuuje się estetyka negatywna i efekt obcości, które rezonują z koncepcją „mocy wizualnego zdarzenia” Georges’a Didi-Hubermana. Strategia estetyczna obu reżyserów jest w istocie strategią poznawczą – dekonstrukcja/oczyszczanie filmowej i teatralnej widzialności z pozytywnych środków przedstawienia, linearnej narracji, klasycznego modelu projekcji-identyfikacji służy eksploracji Niemożliwego. Negatywność i obcość ciemnych, pustych przestrzeni odsłania się tu w kontemplatywnym rytmie nicościowania i wyciszania struktur świata przedstawionego bądź wyłania się z gestów wizualno-audialnej intensyfikacji, doprowadzanej do ekstremum i zestawianej z fazami radykalnego milczenia i bezruchu. Estetyczna apofaza, na wzór Derridiańskiej „chory”, celuje w doświadczenie nad-widzenia (i nad-słuchu), realizując swoisty model mistyki negatywnej, którą otwiera śmierć metafizyki obecności. Autorka analizuje ową strategię na przykładzie obrazów „Potępienia” Tarra i „Wymazywania” Lupy.

EN

Iconic revolution in culture is a fait accompli. The contemporary primacy of image based consciousness was correctly recognised by Ferdinand Fellmann, who noted that it opposes the specifics of language based vision of the world by letting the dimension of the image which extends beyond intentional consciousness to take its full course. This iconic change is particularly important in the work of Béla Tarr and Kristian Lupa. Independently of the difference in media, it is in the audiovisual dimension of their work, that the negative aesthetics and the effect of strangeness are constituted, which resonate with Georges Didi-Huberman’s concept of the power of visual event. The aesthetic strategy of both directors appears to be a cognitive one – deconstruction/cleansing of the visible in the film and theatre from positive means of presentation, linear narrative, the classic model of projection-identification serves the exploration of the Impossible. The negativity and strangeness of dark, empty spaces is revealed here in contemplative rhythm of nothing making and muting the structures of the world represented, or it emerges from gestures of audio-visual intensification, taken to the extreme and contrasted with phases of total silence and absolute stillness. The aesthetic apophasis, like Derridean Khôra, aims at the experience of over-seeing (and over-hearing), realising a specific model of negative mysticism, which is initiated by the death of metaphysics of presence. The article examines this strategy using the examples of Lupa’s „Extinction” („Wymazywanie”) and Tarr’s „Damnation” („Kárhozat”).

Keywords

PL

Lupa Krystan; Béla Tarr

EN

Lupa Krystan; Béla Tarr

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Journal: Kwartalnik Filmowy
• Year: 2014
• Issue: 87-88
• Pages: 262-270

Contributors

author

Joanna Sarbiewska

References

• Augustyniak, Piotr. 2013. Istnienie jest Bogiem, ja jest grzechem. Warszawa: Kronos.
• Brecht, Bertold. 1959. Krótki opis nowej techniki sztuki aktorskiej mającej na celu wywołanie efektu obcości. Tłum. Z. Krawczykowski. „Dialog” 7.
• Derrida, Jacques. 1999. Chora. Tłum. M. Gołębiewska. Warszawa: KR.
• Derrida, Jacques. 1999. Wiara i wiedza. W: Religia. Seminarium na Capri prowadzone przez Jacques’a Derridę i Gianniego Vattimo. Tłum. M. Kowalska i in. Warszawa: KR.
• Didi-Huberman, Georges. 2011. Przed obrazem. Pytanie o cele historii sztuki. Tłum. B. Brzezicka. Gdańsk: Słowo/obraz terytoria.
• Eckhart, Mistrz. 2013. Dzieła wszystkie. Tłum. W. Szymona. Poznań: W drodze.
• Fellmann, Ferdinand. 2005. Phänomenologie zur Einführung. Hamburg: Junius.
• „Frankfurtczyk”. 2013. Teologia niemiecka. Tłum. P. Augustyniak. Warszawa: Kronos.
• Heidegger, Martin. 1977. Czym jest metafizyka. Tłum. K. Pomian. W: M. Heidegger. Budować, mieszkać, myśleć. Warszawa: Czytelnik.
• Marion, Jean-Luc. 1996. Bóg bez bycia. Tłum. M. Frankiewicz. Kraków: Znak.
• Nancy, Jean-Luc. 2001. The Evidence of Film/L’Evidence du film. Abbas Kiarostami. Trans. Ch. Irizarry, V. A. Conley. Bruxelles: Yves Gevaert Publisher.
• „Rozmowa z Krystianem Lupą”. 2009. W: K. Lupa. Kalkwerk według Thomasa Bernharda. Warszawa: Polskie Wydawnictwo Audiowizualne.
• Sarbiewska, Joanna. 2013. Kalkwerk/Kalkwerk. Wapienna toń Niemożliwego. W: D. Czaja (red.). Inne przestrzenie, inne miejsca. Mapy i terytoria. Wołowiec: Czarne.
• Sarbiewska, Joanna. 2013. Doświadczenie krańcowości i negatywności w świetle problemu ogołocenia. Świadomość i obraz w drodze do Rzeczywistości (na przykładzie Konia turyńskiego Béli Tarra). W: J. C. Kałużny, A. Żywiołek (red.). Kulturowe paradygmaty końca. Studia komparatystyczne. Częstochowa: Akademia im. Jana Długosza w Częstochowie.
• Sarbiewska, Joanna. 2013. Po dekonstrukcji – doświadczenie kenotyczne w kinie w świetle teologii negatywnej i mistycznej nocy ciemnej (na przykładzie analizy filmu Odgłosy robaków. Zapiski mumii Petera Lechtiego). W: S. J. Konefał, M. Zelent, K. Kornacki (red.). Sacrum w kinie. Dekadę później. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
• Schrader, Paul. 1972. Transcendental Style in Film: Ozu, Bresson, Dreyer. Berkeley: Da Capo Press.
• Sontag, Susan. 1999. Duchowy styl filmów Roberta Bressona. Tłum. E. Mazierska. „Film na świecie” 400.