Analiza zespołów eratyków w glinach lodowcowych i ich znaczenie w rekonstrukcji zasięgu lądolodu warciańskiego w obszarze między Piotrkowem Trybunalskim, Radomskiem a Przedborzem

• Authors: Czubla Piotr

Title variants

EN

Indicator erratics analyses in glacial tills and their significance for the reconstruction of ice-sheet dynamics of the area between Piotrków Trybunalski, Radomsko and Przedbórz

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Badania petrograficzne eratyków przewodnich wykazały istnienie co najmniej dwóch litotypów glin (S i O/W), różniących się obszarem alimentacji materiału morenowego. Starszy z nich (S), reprezentowany przez glinę z Mąkolic, został odłożony przez ostatni na tym obszarze awans lądolodu południowopolskiego. Młodszy litotyp (O/W) stanowią osady glacjalne kompleksu środkowopolskiego. Wśród nich możliwe jest wyróżnienie dwóch odmian (sublitotypów), odłożonych prawdopodobnie przez odrębne masy lodu (potoki lodowe). Powyższe sublitotypy są czytelne tylko w południowej części obszaru badań. Ich wzajemne usytuowanie w przestrzeni oraz cechy petrograficzne potwierdzają słuszność wniosków opartych na analizie rzeźby, z których wynika, że określony w tytule obszar był zajęty przez lądolód warciański, który nasuwał się z dwóch kierunków.

EN

Abstract. Petrographic studies of indicator erratics in glacial sediments revealed the existence of at least two lithotypes of glacial tills (marked S and O/W), differing in source area of moraine material. The older one (S), represented by glacial till in Mąkolice, was deposited by the last advance of South Polish Glaciation in the area. The younger lithotype (O/W) includes glacial sediments of Middle Polish Complex. Among them, two varieties (sublitothypes), probably deposited by separate ice masses (but not ice streams), can be distinguished. These sublitotyphes are clearly recognizable only in the southern part of the area under research. Their relative spatial distribution and petrographic features confirm the validity of the conclusions based on the analysis of the relief, which suggests that the ice-sheet during the Middle Polish Glaciation (Odranian/ Wartanian) entered the Piotrków region from two directions.

Keywords

PL

eratyki przewodnie; badania petrograficzne; gliny lodowcowe; stratygrafia czwartorzędu; lądolód warciański; region łódzki; środkowa Polska

EN

indicator erratics; petrographic analyses; glacial deposits; Quaternary stratigraphy; Wartanian ice-sheet; Łódź Region; Central Poland

• Publisher: Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Stowarzyszenie
• Journal: Acta Geographica Lodziensia
• Year: 2015
• Volume: 103
• Pages: 25-43

Dates

published

2015

Contributors

author

Czubla Piotr

• Uniwersytet Łódzki, Wydział Nauk Geograficznych, Pracownia Geologii

References

• Balwierz Z., J. Goździk, B. Marciniak. 2006. „Palinologiczne i diatomologiczne badania osadów inter-glacjału mazowieckiego z odsłonięcia w kopalni Bełchatów”. Przegląd Geologiczny 54 (1): 61-67.
• Balwierz Z., J. Goździk, B. Marciniak. 2008. „Geneza misy jeziornej i warunki środowiskowe akumulacji limniczno-bagiennej w interglacjale mazowieckim w rowie Kleszczowa (środkowa Polska)”. Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego 428: 3-22.
• Baraniecka M.D., J. Goździk, J. Ziomek. 1995. „Lithologic, mineralogic and petrographic composition of tills from the vicinity of Bełchatów”. Acta Geographica Lodziensia 68: 29-46.
• Ber A., L. Lindner, L. Marks. 2007. „Propozycja podziału stratygraficznego czwartorzędu Polski”. Przegląd Geologiczny 55 (2): 115-118.
• Czerwonka J.A., D. Krzyszkowski. 1990. „Saalian tills in the Bełchatów outcrop, central Poland”. Bulletin of the Polish Academy of Sciences: Earth Sciences 38: 63-75.
• Czerwonka J.A., D. Krzyszkowski. 1992. „Till characteristics and stratigraphy in the Kleszczów Graben (Central Poland)”. Quaternary Studies in Poland 11: 43-64.
• Czubla P. 2001. Eratyki fennoskandzkie w utworach czwartorzędowych Polski Środkowej i ich znaczenie stratygraficzne. Acta Geographica Lodziensia 80.
• Czubla P. 2006. „The stratigraphic significance of Indicator Erratics Counts from Glacial Deposits – An Example from Eastern Wielkopolska (Great Poland Lowland)”. Archiv für Geschiebekunde [Festband Gerd Lüttig] 5 (1-5): 177-190.
• Czubla P. 2015. Eratyki fennoskandzkie w osadach glacjalnych Polski i ich znaczenie badawcze. Łódź: Wydawnictwo UŁ.
• Czubla P., J. Forysiak. 2013. Na czym stoi grodzisko w Tumie koło Łęczycy? – rezultaty badań petro-graficznych na tle stratygrafii regionu. W: Plejstocen przedpola Sudetów Środkowych. XX Konferencja „Stratygrafia Plejstocenu Polski”. Lasocin 2–6 września 2013, 41-45.
• Czubla P., J. Forysiak, J. Petera-Zganiacz. 2010. „Lithological and petrographic features of tills in the Koźmin region and their value for stratigraphical interpretation of glacial Lake Koźmin deposits, Cen-tral Poland”. Geologija 52 (1/4): 1-8.
• Czubla P., J. Forysiak, J. Petera-Zganiacz, M. Grajoszek, M. Wiśniewska. 2013a. „Charakterystyka litologiczno-petrograficzna osadów czwartorzędowych w dolinie Warty (stanowisko Koźmin Północ)”. Przegląd Geologiczny 61 (2): 120-126.
• Czubla P., J. Forysiak, J. Twardy. 2013b. „Diamicton in Besiekierz (Central Poland) – how to avoid misinterpretation of superposition in Quaternary geology”. Geological Quarterly 57 (4): 629–636.
• Czubla P., D. Gałązka, M. Górska. 2006. „Eratyki przewodnie w glinach morenowych Polski”. Przegląd Geologiczny 54 (4): 352-362.
• Czubla P., L. Wachecka-Kotkowska. 2009. Pozycja stratygraficzna glin lodowcowych w Masłowicach (Wyżyna Przedborska) w świetle badań petrograficznych. W Strefa marginalna lądolodu zlodowace-nia warty i pojezierza plejstoceńskie na południowym Podlasiu. XVI Konferencja „Stratygrafia Plejstocenu Polski”. Zimna Woda k. Łukowa 31 sierpnia–4 września 2009, 56-57.
• Gałązka D. 2004. Zastosowanie makroskopowych badań eratyków do określenia stratygrafii glin lodowcowych środkowej i północnej Polski. Maszynopis pracy doktorskiej. Warszawa: Archiwum Wydziału Geologii UW.
• Górska M. 2000. „Wybrane właściwości petrograficzne vistuliańskich moren dennych środkowej i zachodniej Wielkopolski oraz ich znaczenia dla oceny dynamiki ostatniego lądolodu”. Prace Poznań-skiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk 26: 1-145.
• Górska-Zabielska M. 2008. Fennoskandzkie obszary alimentacyjne osadów akumulacji glacjalnej i glacjofluwialnej lobu Odry. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM. Geografia 78.
• Lindner L. 1992. Stratygrafia (klimatostratygrafia) czwartorzędu. W Czwartorzęd: osady, metody badań, stratygrafia, 441-633. Warszawa: PAE.
• Lindner L. 2005. „Nowe spojrzenie na liczbę, wiek i zasięgi zlodowaceń środkowopolskich w połu-dniowej części środkowowschodniej Polski”. Przegląd Geologiczny 53 (2): 145-150.
• Lindner L., L. Marks. 2012. „O podziale klimatostratygraficznym kompleksu środkowopolskiego w plejstocenie Polski”. Przegląd Geologiczny 60 (1): 36-45.
• Lipka E. 2011. Zróżnicowanie cech petrograficznych osadów polodowcowych na Wysoczyźnie Lubu-skiej. Maszynopis pracy doktorskiej. Poznań: Repozytorium Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.
• Lüttig G. 1958. „Methodische Fragen der Geschiebeforschung“. Geologisches Jahrbuch 75: 361-418.
• Marczinski R. 1968. „Zur Häufigkeit und Verteilung von Geschieben in verschiedenen Korngroßen-Bereichen saaleglazialer Ablagerungen Norddeutschlands“. Mitteilungen aus dem Geologischen Institut der Technischen Universität Hannover 8: 74-86.
• Marks L., A. Ber, W. Gogołek, K. Piotrowska. 2006. Mapa Geologiczna Polski w skali 1:500 000. War-szawa: Państwowy Instytut Geologiczny.
• Meyer K.-D. 1983. Indicator pebbles and stone count methods. W: Glacial Deposits in North-West Europe, 275-287. Rotterdam: Balkema.
• Nunberg J. 1971. „Próba zastosowania metod statystycznych do badań zespołu głazów fennoskandyjskich występujących w utworach glacjalnych północno-wschodniej Polski”. Studia Geologica Polonica 37: 1-103.
• Pawłowska K., H. Greenfield, P. Czubla. 2014. „‘Steppe’ mammoth (Mammuthus trogontherii) re-mains in their geological and cultural context from Bełchatów (Poland): A consideration of human exploitation in the Middle Pleistocene”. Quaternary International 326-327: 448-468.
• Puranen R. 1990. Modelling of glacial transport of tills. W Glacial Indicator Tracing, 15-34. Rotterdam: Balkema.
• Roman M. 2012. Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000 ark. Gostynin (481). Warsza-wa: Państwowy Instytut Geologiczny-Państwowy Instytut Badawczy.
• Różycki S.Z. 1972. Plejstocen Polski Środkowej na tle przeszłości w górnym trzeciorzędzie. Warszawa: PWN.
• Rudolph F. 2008a. Noch mehr Strandsteine; Sammeln und Bestimmen von Steinen an der Nord- und Ostseeküste. Neumünster (Wachholtz).
• Rudolph F. 2008b. Strandsteine; Sammeln und Bestimmen von Steinen an der Ostseeküste 8. Aufl. Neumünster (Wachholtz).
• Saarnisto M. 1990. An outline of glacial indicator tracing. W Glacial Indicator Tracing, 1-13. Rotter-dam/Brookfield: Balkema.
• Schuddebeurs A.P. 1980/1981. „Die Geschiebe im Pleistozän der Niederlande”. Der Geschiebesammler 13: 163-178, 14: 33-40, 91-118, 147-198, 15: 73-90, 137-157, 181-187.
• Schulz W. 2003. Geologischer Führer für den norddeutschen Geschiebesammler, cw Verlagsgruppe. Schwerin.
• Smed P. 1993. „Indicator studies: a critical review and a new data – presentation method”. Bulletin of the Geological Society of Denmark 40: 332-340.
• Smed P. 1994, 2002 (2. wyd.). Steine aus dem Norden: Geschiebe als Zeugen der Eiszeit in Nord-deutschland. Berlin–Stuttgart: Gebrüder Borntraeger.
• Turkowska K. 2006. Geomorfologia regionu łódzkiego. Łódź: Wydawnictwo UŁ.
• Vinx R. 2015 (4. wyd.; poprzednie w 2005, 2008, 2011). Gesteinsbestimmung im Gelände. Berlin, Heidelberg: Springer Spektrum.
• Vinx R., A. Grube, F. Grube. 1997. „Vergleichende Lithologie, Geschiebeführung und Geochemie eines Prä–Elster–I–Tills von Lieth bei Elmshorn“. Leipziger Geowissenschaften 5: 83-103.
• Virkkala K. 1974. On the Würmian till deposits in Finland. Zeszyty Naukowe UAM, Geografia 10: 59-80.
• Wachecka-Kotkowska L. 2015. Rozwój rzeźby obszaru pomiędzy Piotrkowem Trybunalskim, Radom-skiem a Przedborzem w czwartorzędzie. Łódź: Wydawnictwo UŁ.
• Wachecka-Kotkowska L., P. Czubla, M. Górska-Zabielska, E. Król. 2012. „Poligeneza pagóra w okoli-cach Mąkolic na wododziale Wisły i Odry na Wysoczyźnie Bełchatowskiej, region łódzki”. Acta Geo-graphica Lodziensia 100: 161-178.
• Zandstra J.G. 1999. Platenatlas van noordelijke kristallijne gidsgesteenten, Foto’s in kleur met toelichting van gesteentetypen van Fennoscandinavië. Leiden: Backhuys.

Identifiers

ISSN

00665-1249