Rola czynników ideologicznych i językowo-kulturowych w procesie zmian nazwisk

• Authors: Rafał Zarębski

Title variants

EN

The role of ideological and linguistic-cultural factors in the process of change surnames

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W artykule omówiono czynniki, które wpływają na proces zmian nazwisk. Z jednej strony wskazano tu na działanie uwarunkowań polityczno-ideologicznych, które prowadziły do polonizacji nazwisk obcych w okresie powojennym, np. Hoffman → Liwiński, a które także mogą działać współcześnie, np. na terenach pogranicznych, np. Gawryluk → Błahuszewski. Z drugiej strony omówiono rolę ekspresji językowej i negatywnego nacechowania stylistycznego podstaw pewnych nazwisk, jako najczęstszych powodów ich zmian, np. Żaba → Żabski. Podkreślono, że w kontekście odchodzenia od nazwisk ośmieszających pojawia się problem znaczenia nazw własnych, które z założenia w opozycji do słownictwa apelatywnego charakteryzują się brakiem znaczenia leksykalnego. W pewnych okolicznościach niektóre nazwy (tu nazwiska) nabierają różnego rodzaju znaczeń: metaforycznych, asocjacyjnych czy kulturowych. Tematyka podjęta w artykule może stanowić obszar zainteresowania różnych metodologii językoznawczych: nie tylko onomastyki, ale także stylistyki, aksjologii językoznawczej i kognitywizmu.

EN

The article discusses the factors which influence the process of change surnames in Poland. Firstly, the author discusses the activity of political and ideological considerations. They caused polonization foreign surnames in the postwar period, e.g. Hoffman → Liwiński. These factors may also act today in frontier areas, e.g. Gawryluk → Błahuszewski. Secondly, the author described the role of linguistic expression and negative stylistic value of bases of some surnames as the most frequent reasons of these changes, e.g. Żaba → Żabski. The author emphasized that the issue of changes of ridiculing surnames was connected with a problem of meaning of proper names which versus for common words don’t have lexical meaning. In certain circumstances some names (this is surnames) receive meanings of different kind: metaphorical, associative or cultural. The issues discussed in the article may be an area of interest of different linguistic methodologies: not only onomastics, but also of stylistic, linguistic axiology and cognitivism.

Keywords

PL

antroponimia; nazwisko; znaczenie; nacechowanie stylistyczne

EN

anthroponymy; surname; meaning; stylistic value

• Publisher: Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Stowarzyszenie
• Journal: Rozprawy Komisji Językowej ŁTN
• Year: 2014
• Volume: LX (60)
• Pages: 313-326

Dates

published

2014

Contributors

author

Rafał Zarębski

• Uniwersytet Łódzki, Wydział Filologiczny, Katedra Historii Języka Polskiego

References

• Bartmiński Jerzy, Panasiuk Jolanta, 2001, Stereotypy językowe, [w:] J. Bart-miński, red., Współczesny język polski, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, s. 371–395.
• Bartmiński Jerzy, 2001, Styl potoczny, [w:] J. Bartmiński, red., Współczesny język polski, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, s. 115–134.
• Belchnerowska Aleksandra, 1998, Zmiany nazwisk mieszkańców Pomorza Za¬chodniego w ostatnim pięćdziesięcioleciu XX w., [w:] E. Jakus-Borkowa, K. Nowik, red., Najnowsze przemiany nazewnicze, Energeia, Warszawa, s. 89–92.
• Bubak Józef, 1982, Socjolingwistyczny i prawny aspekt zmiany nazwiska w Pol¬sce, „Onomastica”, 27, s. 91–108.
• Dacewicz Leonarda, 1998, Socjoonomastyczne uwarunkowania zmiany nazwisk i imion w Białymstoku w latach 1994–1996, [w:] E. Jakus-Borkowa, K. No¬wik, red., Najnowsze przemiany nazewnicze, Energeia, Warszawa, s. 83–87.
• Dacewicz Leonarda, 2003, Znaczenie nazw własnych w kontekście zmian nazwisk, [w:] R. Łobodzińska, red., Przeszłość, teraźniejszość, przyszłość polskiej onomastyki, Wrocławskie Towarzystwo Naukowe. Wydawnictwo, Wrocław, s. 123–128.
• Dąbrowska Anna, 2008, Zmiany obszarów podlegających tabu we współczesnej kulturze, „Język a kultura”, 20, s. 173–196.
• Gala Sławomir, 1983, Kategorie semantyczne a odmiany stylistyczne w antro¬ponimii, „Onomastica”, 28, s. 105–131.
• Jakus-Borkowa Ewa, 1998, Zmiany nazwisk ośmieszających w powojennej prak¬tyce administracyjnej, [w:] E. Jakus-Borkowa, K. Nowik, red., Najnowsze przemiany nazewnicze, Energeia, Warszawa, s. 93–101.
• Kaleta Zofia, 1998, Nazwisko w kulturze polskiej, Slawistyczny Ośrodek Wy¬dawniczy (SOW) przy Instytucie Slawistyki PAN, Warszawa.
• Łobodzińska Romana, 1991, Zmiany imion i nazwisk we Wrocławiu w latach 1945–1950 (zarys problematyki), „Rozprawy Komisji Językowej Wrocław¬skiego Towarzystwa Naukowego”, 17, s. 173–178.
• Malec Maria, 2001, Imię w polskiej antroponimii i kulturze, Wydawnictwo Naukowe DWN, Kraków.
• Miniak Robert, 1995, Współczesne zmiany nazwisk. Powiązania strukturalne między formami pierwotnymi i wtórnymi, „Rozprawy Komisji Językowej ŁTN”, 40, s. 197–206.
• Miniak Robert, 1998, Nacechowanie ekspresywne w nazwiskach łodzian, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica”, 37, s. 133–141.
• https://www.msw.gov.pl/pl/sprawy-obywatelskie/rejestracja-stanu-cywi/4513, Zmiana-imienia-i-nazwiska.html (dostęp: 20.04.2014).

Identifiers

ISSN

0076-0390