Mądrze i taktownie, przystępnie i zrozumiale – czyli o śmierci w literaturze dziecięcej

• Authors: Dmitruk-Sierocińska Katarzyna

Title variants

EN

Wisely and Tactfully, Accessibly and Clearly: About Death in Children’s Literature

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Śmierć, mimo że obecna i widoczna w życiu, uznawana jest za społeczne tabu. Dorośli często chronią dzieci przed tym tematem. Z jednej strony myślą, że dzięki takiemu postępowaniu unikną trudnych tematów, z drugiej nie wiedzą, jak rozpocząć rozmowę. Oprócz wytłumaczenia, czym jest śmierć, boją się też odczuć i emocji temu towarzyszących – rozpaczy, smutku, żalu, tęsknoty, żałoby. Ich obawy, a może i niewiedza, spychają ten temat na margines życia rodzinnego. A przecież śmierć występuje nie tylko w świecie ludzi, ale też zwierząt i roślin. Trzeba o niej mówić i zaspokajać naturalną dziecięcą ciekawość. Do takiej rozmowy należy się przygotować. Pierwszym krokiem jest wybranie właściwej literatury dziecięcej. Dobór powinien być podyktowany wiekiem dziecka i sytuacją, jaką chcemy przedstawić. Do wyboru mamy książki dotyczące śmierci jednego z rodziców, śmierci dziadka, śmierci kogoś z dalszego otoczenia (śmierć rodziców kolegi z przedszkola), śmierci zwierząt i roślin. Historie zawarte w książkach powinny przedstawiać śmierć w sposób łagodny ale zgodny z rzeczywistością. Kolejnym krokiem jest stworzenie odpowiedniej atmosfery i dobranie właściwych słów. A zatem, na sposób zrozumienia śmierci przez dzieci w wieku od 3 do 10 lat mają wpływ osoby z ich najbliższego otoczenia. Wspólne rozmowy, poparte odpowiednią literaturą, pomogą najmłodszym oswoić się ze zjawiskiem śmierci i właściwie przejść przez etapy żałoby. Artykuł, po koniecznym rozbudowanym wprowadzeniu na temat zjawiska śmierci, jej miejsca w obecnym świecie i rozumienia jej przez dzieci, wskazuje i omawia właściwą literaturę dziecięcą. Zaprezentowane pozycje książkowe poruszające zagadnienie śmierci, są tylko wskazówką i wyznaczają tor dalszych poszukiwań wartościowych książek dla dzieci.

EN

Death, although present and visible in life, is considered a social taboo and adults often protect their children from this topic. On the one hand, they think that by doing so they will avoid difficult topics, on the other hand, they do not know how to start a conversation. Besides explanation of what death is, they are also afraid of the feelings and emotions which accompany it: despair, sadness, grief, longing, mourning. Their fears and perhaps also their lack of knowledge push this topic to the margins of family life. And yet, death occurs not only in the world of humans but also of animals and plants. It should be talked about and the children’s natural curiosity should be satisfied. Such conversations should be prepared. The first step is to choose the right children’s literature. The choice should be based on the age of a child and the situation we want to present. We have books about the death of a parent, the death of a grandfather, death of someone from a distant environment (death of a parent of a kindergarten friend), death of animals and plants. The stories in books should describe death in a gentle but consistent way. The next step is the creation of the right atmosphere and the selection of the right words. The understanding of death by children between the ages of 3 to 10 is influenced by those in their immediate surroundings. Conversations, supported by the appropriate literature, will help the youngest to get used to the phenomenon and to go through the stages of mourning.The article, after the necessary extensive introduction to the phenomenon of death, its place in the present world and its understanding by children, indicates and presents the appropriate children’s literature. The presented books about death are only indications and set the course for further exploration of valuable books for children.

Keywords

PL

dziecko w wieku od 3 do 10 lat; rodzice; rozmowy o śmierci; wartości literatury dziecięcej; śmierć w literaturze dziecięcej

EN

the child between 3 and 10 years of age; parents; talks about death; values in children’s literature; death in children’s literature

• Publisher: Akademia Ignatianum w Krakowie, Instytut Nauk o Wychowaniu, ul. Kopernika 26, 31-501 Krakow, Poland
• Journal: Edukacja Elementarna w Teorii i Praktyce
• Year: 2017
• Volume: 12
• Issue: 3(45)
• Pages: 36-67

Contributors

author

Dmitruk-Sierocińska Katarzyna

References

• Aakeson K. F., Esben i duch dziadka, Media Rodzina, Poznań 2006.
• Andersen H. Ch., Baśnie, Media Rodzina, Poznań 2005.
• Antoszewska B., Binnebesel J. red. Porozmawiajmy o śmierci..., UWM, Olsztyn 2014.
• Antropologia śmierci. Myśl francuska, WN PWN, Warszawa 1993, przekł. S. Cichowicz.
• Ariés P., Człowiek i śmierć, PIW, Warszawa 1992.
• Bettelheim B., Cudowne i pożyteczne. O znaczeniach i wartościach baśni, W.A.B., Warszawa 2010.
• Binnebesel J., Tanatopedagogika w doświadczeniu wielowymiarowości człowieka i śmierci, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2013.
• Binnebesel J., Janowicz A., Krakowiak P., Jak rozmawiać z uczniami o końcu życia i wolontariacie hospicyjnym, Fundacja Hospicyjna, Gdańsk 2009.
• Borecka I., Biblioterapia formą terapii pedagogicznej, Wydawnictwo PWSZW, Wałbrzych 2001.
• Borkowski J., Dzisiaj oswoimy śmierć: tanatopedagogiczna literatura adresowana do dzieci na współczesnym polskim rynku książki, „Śląski Kwartalnik Naukowy”, 2016, nr 1.
• Buscaglia L., Jesień liścia Jasia. Opowieść o życiu, dla małych i dużych, GWP, Gdańsk 2011.
• Dąbrowski Z., Pedagogika opiekuńcza w zarysie, Wydawnictwo UWMO, Olsztyn 2006, t. 1.
• Dymel-Trzebiatowska H., W poszukiwaniu odrobiny pocieszenia. Biblioterapeutyczny potencjał utworów Astrid Lindgren z perspektywy narratologii i psychoanalizy literackiej, Wydawnictwo UG, Gdańsk 2014.
• Dzieciństwo i sacrum. Studia i szkice literackie, red. J. Papuzińska, G. Leszczyński, SPKdM Warszawa 1998.
• Dzieciństwo i sacrum 2. Studia i szkice literackie, red. J. Papuzińska, G. Leszczyński, SPKdM Warszawa 2000.
• Erlbruch W., Gęś, śmierć i tulipan, Hokus-Pokus, Warszawa 2008.
• Gałuszka M., Potoczna interpretacja śmierci, [w:] Umierać bez lęku. Wstęp do bioetyki kulturowej, red. M. Gałuszka, K. Szewczyk, WN PWN, Warszawa‒Łódź 1996.
• Goldman L., Jak rozmawiać z dziećmi, kiedy ktoś umiera: odpowiedzi na pytania dzieci o śmierć w rodzinie, gronie przyjaciół, szkole, Wydawnictwo JK, Łódź 2012.
• Gray P., Wolne dzieci. Jak zabawa sprawia, że dzieci są szczęśliwsze, bardziej pewne siebie i lepiej się uczą? Wydawnictwo MiND, Podkowa Leśna 2015.
• Gwadera M., „Śmierć dla początkujących”. Kres życia w literaturze popularnonaukowej dla młodego odbiorcy, [w:] Problemy współczesnej tanatologii, red. J. Kolbuszewski, Wrocławskie Towarzystwo Naukowe, Wrocław 2009.
• Izdebska H., Szczęście dziecka, Instytut Wydawniczy CRZZ, Warszawa 1979.
• Jalonen R., Dziewczynka i drzewo kawek, Wydawnictwo Tatarak, Warszawa 2008.
• Jansson T., Bezpieczeństwo i strach w książkach dla dzieci, „Literatura na świecie” 1978, nr 6.
• Kergoraly-Soubrier M.M., Śmierć oczami dziecka. Jak pomagać w żałobie?, Salwator, Kraków 2011.
• Kommedal H.R., Czy tata płacze?, FISO, Gdańsk 2008.
• Korczak J., Dzieła, tom 7, Jak kochać dziecko. Dziecko w rodzinie, Oficyna Wydawnicza Latona, Warszawa 1993.
• Korczak J., Wybór pism, Nasza Księgarnia, Warszawa 1958, t. 3.
• Kübler-Ross E., Rozmowy o śmierci i umieraniu, Media Rodzina, Poznań 1998.
• Leist M., Dzieci poznają tajemnice śmierci, Wydawnictwo Święty Wojciech, Poznań 2009.
• Lind A., Chusta babci, Wydawnictwo Zakamarki, Poznań 2013.
• Lindgren A., Bracia Lwie Serce, Nasza Księgarnia, Warszawa 1985.
• Lindgren A., Mio, mój Mio, Nasza Księgarnia, Warszawa 1968.
• Mikołajewski J., Kiedy kiedyś, czyli Kasia, Panjan i Pangór, Literacki Egmont, Warszawa 2011.
• Molicka M., Bajkoterapia. O lękach dzieci i nowej metodzie terapii, Media Rodzina, Poznań 2002.
• Niesporek-Szamburska B., Oswoić ze śmiercią ‒ o jednej z ról literatury dziecięcej, [w:] Noosfera literacka. Problemy wychowania i terapii poprzez literaturę dla dzieci, red. A. Ungeheuer-Gołąb, M. Chrobak, Wydawnictwo UR, Rzeszów 2012.
• Nilsson U., Żegnaj, panie Muffinie!, Wydawnictwo EneDueRabe, Gdańsk 2008.
• Nilsson U., Rozmowa na tematy tabu może pomóc dzieciom, [w:] Tabu w literaturze i sztuce dla dzieci, red. B. Sochańska, J. Czechowska, Media Rodzina, Warszawa 2012.
• Nowak M., Rozmowy z dzieckiem o śmierci [w:] Problemy współczesnej tanatologii, red. J. Kolbuszewski, Wrocławskie Towarzystwo Naukowe, Wrocław 2010.
• Ostrowska A., Śmierć w doświadczaniu jednostki i społeczeństwa, PAN, Warszawa 1991. Ossolineum, Wrocław 2002.
• Problemy współczesnej tanatologii, red. J. Kolbuszewski, Wrocławskie Towarzystwo Naukowe, Wrocław 1997‒2012, tom 1‒16.
• Skowera M., „Mała syrenka nie czuła wcale śmierci”. O tanatologicznych aspektach baśni Hansa Christiana Andersena, [w:] Śmierć w zwierciadle humanistyki, Stowarzyszenie „Nowa Humanistyka”, Poznań 2013, tom pokonferencyjny.
• Słownik literatury dziecięcej i młodzieżowej, red. B. Tylicka, G. Leszczyński, Ossolineum, Wrocław 2002.
• Stalfelt P., Mała książka o śmierci, Jacek Santorski & Co, Warszawa 2008.
• Stanecka Z., Basia i dziadkowie, Literacki Egmont, Warszawa 2011.
• Stanecka Z., Basia kolega z Haiti, Literacki Egmont, Warszawa 2011.
• Szczepański J., Elementarne pojęcia socjologii, PWN, Warszawa 1966.
• Szewczyk K., Lęk, nicość i respirator. Wzorzec śmierci w nowożytnej cywilizacji Zachodu, [w:] Umierać bez lęku. Wstęp do bioetyki kulturowej, red. M. Gałuszka, K. Szewczyk, WN PWN, Warszawa‒Łódź 1996.
• Szuman S., Dzieła wybrane. Studia nad rozwojem psychicznym dziecka, WSiP, Warszawa 1985, t. 1.
• Wojciechowska D., Po co komu smutne baśnie ‒ o problemach dziecięcej tanatologii, [w:] Baśnie nasze współczesne, red. J. Ługowska, Biblioteka Literatury Ludowej, Wrocław 2005.
• Young B., Papadatou D., Dziecięca śmierć i żałoba w kulturach, [w:] C.M. Parkes, P. Laungani, B., Young (red.), Przemijanie w kulturach: obyczaje żałobne, pocieszenie i wsparcie, Wydawnictwo Astrum, Wrocław 2001.
• Zabawa K., Literatura dla dzieci w kontekstach edukacyjnych, WAM, Kraków 2017.
• Zabawa K., Rozpoczęta opowieść. Polska literatura dziecięca po 1989 roku wobec kultury współczesnej, WAM, Kraków 2013.
• Ziemiński I., Metafizyka śmierci. Myśl filozoficzna, WAM, Kraków 2010.
• tvnmeteo.tvn24.pl/archiwum-2017-09-14,1/irma-zabila-81-osob-jose-oslabl-ale-moze-przybrac-na-sile,240727,0.html [dostęp: 16.09.2017].
• wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/7,114883,22381644,kierowca-bmw-smiertelnie-potracil-rowerzyste-sila-byla-tak.html#MTstream [dostęp: 16.09.2017].