O warstwach leksyki pochodzenia litewskiego na obszarze ignalińsko-jezioroskim

• Authors: Rutkowska Krystyna

Title variants

EN

About layers of lexis of Lithuanian origins in the Ignalina–Zarasai region

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W niniejszym opracowaniu poddano analizie lituanizmy leksykalne, funkcjonujące na obszarze ignalińsko-jezioroskim, znajdującym się na pograniczu litewsko-łotewsko-białoruskim. Wpływy litewskie na gwary słowiańskie mają tu dawną historię – w dostępnych źródłach językowych pojawiają się dość wcześnie. Badając leksykę litewską w analizowanych gwarach, można jednocześnie obserwować dynamikę tych wpływów, bowiem kontakt z językiem litewskim trwał na tym terenie nieustannie. Zanotowane lituanizmy dają się podzielić na kilka grup w zależności od okresu i sposobu zapożyczenia: a) warstwę zapożyczeń o szerokim zasięgu, wspólną wielu zespołom językowym, poświadczoną w języku polskim, rosyjskim, ukraińskim i białoruskim; b) warstwę lituanizmów kontaktowych, poświadczonych w pasie przygranicznym z Litwą i występującej polszczyźnie i w gwarach białoruskich, też w rosyjskich gwarach staroobrzędowców; słownictwo to może mieć szerszy zasięg występowania lub być notowane w obrębie jednego obszaru językowego, np. tylko na terenie ignalińsko-jezioroskim lub wileńskim; c) zapożyczeń mających rangę infiltracji, wynikających z czynnych kontaktów z językiem i gwarami litewskimi.

EN

In this study lexical lithuanisms were analysed, functioning in the Ignalina–Zarasai area, on the Lithuanian–Latvian–Belarussian borderland. Lithuanian proceeds on Slavic dialect have an ancient history, which can be associated with a period, dated quite early based on sources of language. Studying Lithuanian vocabulary in these dialects, the dynamics of influences can be observed simultaneously, as contacts between Lithuanian and other dialects existed in this area for a long time. Therefore, several layers of lithuanisms, differentiated based on time and manner of borrowing, can be distinguished: a) a layer of borrowings with a wide range, shared by many language groups, certified in Polish, Russian, Ukrainian and Belarusian languages; b) a layer of contact lithuanisms, certified in the border zone of Lithuania and the Polish language, dialects occurring in Belarus, also in the Russian dialects of Old Believers; this vocabulary can have a wider range of occurrence or be listed within a single language area, for example only in the Ignalina–Zarasai or Vilnius region; c) borrowings with the rank of infiltration, resulting from active contacts with the Lithuanian language and dialects.

Keywords

EN

lithuanisms; Polish language in Lithuania; borrowing; Baltic-Slavic borderland

• Publisher: Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk
• Journal: Acta Baltico-Slavica
• Year: 2014
• Volume: 38
• Pages: 126-152

Dates

published

2014-12-31

Contributors

author

Rutkowska Krystyna

• Vilniaus universitetas [Vilnius University], Vilnius, Lithuania

References

• Ananiewa, N. (2003). Słownictwo fitonimiczne (nazwy roślin) w polskich gwarach kresowych. In E. Wrocławska & J. Zieniukowa (Eds.), Języki mniejszości a języki regionalne (pp. 337–342). Warszawa: SOW.
• Anikin, A. (2005). Opyt slovaria baltizmov v russkom iazyke [OСБ]. Novosibirsk: Nauka.
• Avanesaŭ, R. I., Krapiva, K. K., & Matskevich, IU. F. (Eds.). (1963). Dyialektalagichny atlas belaruskaĭ movy [ДАБМ]. Minsk: Vyd-va AN BSSR.
• Birgiel, N. (2011). Język litewski na Brasławszczyźnie. In E. Smułkowa (Ed.), Brasławszczyzna: pamięć i wspόłczesność (T I: Historia regionu. Charakterystyka socjolingwistyczna. Świadectwo mieszkańcόw) (pp. 184–206). Warszawa: WUW.
• Bulyka, A. M., & ZHuraŭski, A. I. (Eds.). (1982-2012). Histarychny sloŭnik belaruskaĭ movy [ГСБМ] (vypusk 1–32). Minsk: Belaruskaia navuka.
• Dwilewicz, B. (1997). Język mieszkańców wsi Bujwidze na Wileńszczyźnie [Dwil]. Warszawa: DiG.
• Giułumianc, K., & Czekman, W. (1971). Polska gwara m. Widze i okolicy (na substracie białorusko-litewskim). Slavia Orientalis, (3), 313–325.
• Grinaveckienė, E. (1977). Lietuviškos kilmės leksika Aukštadvario lenkų šnektoje. Lietuvių kalbotyros klausimai, 17, 133–142.
• Grinaveckienė, E. (1983). Lietuviškos kilmės leksika Lietuvos paribio baltarusių šnektose. Lietuvių kalbotyros klausimai, 22, 182–204.
• Grinaveckienė, E. (1991). Buivydžių apylinkių (Vilniaus raj.) lenkų šnektos lituanizmai. Lietuvių kalbotyros klausimai, 29, 47–64.
• Grinaveckienė, E. (1993). Kamojų apylinkių (Baltarusijos Pastovių raj.) baltarusių šnektos lituanizmai. Lietuvių kalbotyros klausimai, 30, 113–133.
• Grinaveckienė, E. (1995). Vidžių apylinkių baltarusių šnektos lituanizmai. Lietuvių kalbotyros klausimai, 35, 32–53.
• Jablonskis, K. (1941). Lietuviški žodžiai senosios Lietuvos raštinių kalboje [Jabl] (Vol. 1: Tekstai). Kaunas: Lietuvos istorijos draugija.
• Karaś, H. (2001). O sytuacji języka polskiego na tzw. obszarze smołwieńskim na Litwie. Prace Filologiczne, 46, 267–292.
• Karaś, H. (2004). O polszczyźnie wokół Jeziorosów na Litwie. Studia nad Polszczyzną Kresową, 11, 35–72.
• Karaś, H. (2009). Polszczyzna okolic Jeziorosów jako wariant terytorialny języka polskiego na Litwie. In E. Dzięgiel & A. Zielińska (Eds.), Polszczyzna za granicą jako język mniejszości i języki mniejszościowe w Polsce (pp. 25–46). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego.
• Kardelis, V., Sinočkina, B., Wiemer, B., & Zielińska, A. (2003). Sytuacja językowa na terenie od Wisagini do Hoduciszek na Litwie. Raport z badań terenowych. Acta Baltico-Slavica, 27, 33–52.
• Karłowicz, J. (1900-1911). Słownik gwar polskich [SGP] (Vol. 1–4). Kraków: Nakł. Akademii Umiejętności.
• Kurzowa, Z. (1993). Język polski Wileńszczyzny i kresów północno-wschodnich XVI – XX w. [Kurz]. Warszawa-Kraków: PWN.
• Lauchiute, IU. A. (1982). Slovar‘ baltizmov v slavianskikh iazykakh [СБ]. Leningrad: Nauka. Leningradskoe otdelenie.
• Martynaŭ, V. U., & Tsykhun, H. A. (Eds.). (1978-2007). Ėtymalahichny sloŭnik belaruskaĭ movy [ЭСБМ] (vypusk 1–12). Minsk: Navuka i tėkhnika.
• Matskevich, IU. F. (Ed.). (1979-1986). Sloŭnik belaruskikh havorak paŭnochna-zakhodniaĭ Belarusi i iae pahranichcha [СБГ] (Vols. 1-5). Minsk: Navuka i tėkhnika.
• Matskevich, IU. F. (Ed.). (1993-1998). Leksichny atlas belaruskikh narodnykh havorak [ЛАБНГ] (Vols. 1-5). Minsk: Navuka i tėkhnika.
• Mikulėnienė, D., & Rutkowska, K. (2013). Współczesna sytuacja językowa na Litwie: aspekt geolingwistyczny i nowe możliwości opisu. Acta Baltico-Slavica, 37, 459–472.
• Minksztym, W., & Minksztym, E. (2010). Słowniczek wyrazów gwarowych używanych w okolicach Dryświat, Gajd i Widz [DrśGajWiMM]. In Język polski dawnych Kresów Wschodnich (Vol. 4, pp. 225–262). Warszawa.
• Naktinienė, G. (Ed.). (1941-2002). Lietuvių kalbos žodynas [LKŽe] (Vol. 1–20). Vilnius: Lietuvių kalbos institutas [elektroninis variantas, 2005 (www.lkz.lt)].
• Nasovich, I. I. (1983). Sloŭnik belaruskaĭ movy [СБМ]. Minsk: Belaruskaia Savetskaia Ėntsykliapėdyia.
• Nemchenko, V., Sinitsa, A., & Murnikova, T. (1963). Materialy dlia slovaria russkikh starozhil‘cheskikh govorov Pribaltiki [MPCГ]. Riga: Latviĭskiĭ gosudarstvennyĭ universitet.
• Otrębski, J. (1931). Lituanizmy słownikowe w dialekcie polskim na Wileńszczyźnie. Język Polski, 16, 79–85.
• Regionalne słownictwo Wileńszczyzny okresu międzywojennego utrwalone w pracy H. Turskiej “Język polski na Wileńszczyźnie” (oprac. I. Grek–Pabisowa) [Tur]. (2001-2002). Acta Baltico–Slavica, 26, 121–129.
• Rieger, J. (1996, 1999). Słownictwo „wileńskie“ ze zbioru Leonarda Jaszczanina. In Język polski dawnych Kresów Wschodnich I (pp. 79–109); Słownictwa „wileńskiego” ze zbiorów Leonarda Jaszczanina ciąg dalszy. In Język polski dawnych Kresów Wschodnich II (pp. 57–77) [WilJaszcz]. Warszawa: DiG.
• Rieger, J., Masojć, I., & Rutkowska, K. (2006). Słownictwo polszczyzny gwarowej na Litwie [SPGL]. Warszawa: DiG.
• Rutkovska, K. (2012). Lietuvių kalbos skoliniai Lietuvos lenkų tarmėse. Acta Linguistica Lithuanica, 67, 52–77.
• Rutkowska, K. (2002). Ukanie w gwarach polskich na Litwie. In J. Rieger (Ed.), Język mniejszości w otoczeniu obcym (pp. 77–86). Warszawa: Semper.
• Rutkowska, K. (2004). Lituanizmy leksykalne w gwarach polskich na obszarze ignalińsko-jezioroskim. Prace Filologiczne, 49, 427–436.
• Rutkowska, K. (2006a). Dawne pożyczki litewskie i ich funkcjonowanie w gwarach polskich z okolic Trok. Acta Baltico-Slavica, 30, 359–371.
• Rutkowska, K. (2006b). Lituanizmy leksykalne w gwarach polskich na Litwie. In J. Rieger, I. Masojć, & K. Rutkowska, Słownictwo polszczyzny gwarowej na Litwie (pp. 73–108). Warszawa: DiG.
• Rutkowska, K. (2007). Z zagadnień chronologii zapożyczeń litewskich w gwarach polskich z terenu Litwy. Prace Filologiczne, 53, 487–502.
• Rutkowska, K. (2008). Z zagadnień leksyki na pograniczu polsko-litewsko-białoruskim. In J. Sierociuk (Ed.), Gwary dziś (T. 4: Konteksty dialektologii) (pp. 189–198). Poznań: Wydawn. PTPN.
• Rutkowska, K. (2009). Zapożyczenia litewskie dotyczące wyglądu człowieka. Acta Baltico-Slavica, 33, 157–172.
• Rutkowska, K. (2010a). O pojemności semantycznej zapożyczeń leksykalnych z języka litewskiego funkcjonujących w polszczyźnie gwarowej na Litwie. In J. Mędelska & Z. Sawaniewska-Mochowa (Eds.), Językowe i kulturowe dziedzictwo Wielkiego Księstwa Litewskiego. Księga jubileuszowa na 1000-lecie Litwy (pp. 342–348). Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego.
• Rutkowska, K. (2010b). Zapożyczenia litewskie dotyczące charakteru i zachowań człowieka (na materiale gwar polskich na Litwie). Acta Baltico-Slavica, 34, 9–25.
• Rutkowska, K. (2011). Zapożyczenia litewskie oznaczające skłonności i stany człowieka oraz sposoby wyrażania czułości lub niechęci (na materiale gwar polskich na Litwie). Acta Baltico-Slavica, 35, 71–80.
• Rutkowska, K. (2013). Wpływy litewskie i wschodniosłowiańskie na obszarze ignalińskim na Litwie. Prace Filologiczne, 59, 524–541.
• Rutkowska, K. (2014). Lituanizmy w gwarach polskich pogranicza litewsko-łotewsko-białoruskiego. Studia Gwaroznawcze II (w druku).
• Rutkowska, K., & Sawaniewska-Mochowa, Z. (2012). Zapożyczenia litewskie dotyczące człowieka w gwarach polskich na Litwie. Aspekt semantyczny i etnolingwistyczny. Baltistica. VIII Priedas, XI Baltistų Kongreso Straipsnių Rinkiny, 99–117.
• Smułkowa, E. (Ed.). (2009). Brasławszczyzna: pamięć i wspόłczesność [SBras] (Vol. 2: Słownictwo). Warszawa: WUW.
• Smułkowa, E. (Ed.). (2011). Brasławszczyzna: pamięć i wspόłczesność (Vol. 1: Historia regionu. Charakterystyka socjolingwistyczna. Świadectwo mieszkańcόw). Warszawa: WUW.
• Stsiashkovich, T. P. (1972). Matėryialy da sloŭnika Hrodzenskaĭ voblastsi [СГВ]. Minsk: Navuka i tėkhnika.
• Turska, H. (1982). O powstaniu polskich obszarów językowych na Wileńszczyźnie [przedruk z r. 1939]. In J. Rieger & W. Werenicz (Eds.), Studia nad polszczyzną kresową (Vol. 1, pp. 19–122). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Urbutis, V. (1969). Baltu etimologijos etiudai. Vilnius: Mokslas.
• Zasób leksykalny polskiego dialektu ludowego Wileńszczyzny okresu międzywojennego utrwalony w pracach H. Turskiej, K. Nitscha i H. Szwejkowskiej (oprac. I. Grek–Pabisowa) [TurNiSzw]. (2001-2002). Acta Baltico–Slavica, 26, 129–177.

Identifiers

DOI

10.11649/abs.2014.003