Prawna opieka nad zabytkami – wybrane aspekty

• Authors: Brudnicki Jacek

Title variants

EN

Legal guardianship of historic monuments – selected aspects

• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

This article aims at discussing the legal issue of guardianship of monuments by analysing the definition of guardianship of monuments, specifying the activities carried out by the individual entities under the guardianship and comparing the definitions of guardianship and protection of monuments. The term of guardianship of monuments was reintroduced to the Polish legal system along with entrance of the Act of 23 July, 2003 on the protection of monuments and of the guardianship of monuments into force. According to the legislators, this term, construed directly, lays down the scope of rights and obligations of the owner or holder of monument, related for the most with custody of the monument. However, the term of monument guardianship refers also to the other entities, being not the holders of the monument. Pursuant to the provisions of the Act of 23 July, 2003 on the protection of monuments and of the guardianship of monuments, also the governmental administration authorities, self-governmental administration authorities and institutions of culture specialized in the guardianship of monuments and social guardians shall be competent for carrying-out specific activities in the area of guardianship of monuments. The guardianship of monuments is of individualized nature, and the entity competent for its performance is the owner or holder of the monument. From the civil law perspective, the guardianship of monument constitutes a set of obligations resulting in limitation of the property right. The guardianship is performed by taking specific actual actions (e.g. carrying-out conservation, restoration or construction works in the monument) and by ensuring proper conditions for carrying-out scientific activities. From the legal perspective, the guardianship refers to the monuments i.e. the objects compliant with the legal definition of the ‘monument’, laid down in Article 3 (1) of the Act of 23 July, 2003 on the protection of monuments and of the guardianship of monuments, regardless of the fact, whether these are covered by any form of protection (e.g. entry into the register or record of monuments), or not. The author reviews the definition of ‘monument’ currently in force critically, pointing out at relativisation of this term. The Act of 23 July, 2003 on the protection of monuments and of the guardianship of monuments introduces for the first time the terms of protection and guardianship of monuments. The basic differences between these two terms include designating the competent entity and specifying its rights and obligations. The obligations related to guardianship of monument, in direct approach, are targeted on its owner or holder, whereas the protection of monuments is performed by the public administration. Key similarities between the protection and guardianship of monuments include common object of the protection and guardianship (monument) and common purpose behind them i.e. preservation of monument in possibly best condition. The territorial self-government units play a double role as the entities performing the guardianship of monuments. On one hand, as the owners or managers of monuments, are obliged to take care of them, whereas on the other hand, guardianship of monuments is also one of public tasks, for delivery of which such territorial self-government units have been appointed. The tasks of the commune include establishing and keeping the record of monuments in order to deliver the key task of the territorial self-government units within the guardianship of monuments i.e. drawing-up the monument guardianship programmes. The institutions of culture specialized in the guardianship of monuments are also involved. The National Heritage Board of Poland is responsible, on behalf of public authorities, for performing scientific research and documenting the monuments as well as popularization and distribution of knowledge on the monuments and their importance for both history and culture. The tasks of the National Institute for Museums and Public Collections include, among others, collecting and propagating knowledge on the museums, museum exhibits, public collections and historical objects as well as forming social awareness in the area of values and preservation of cultural heritage. Also the museums, with significant amounts of movable and archaeological monuments, play an important role in the guardianship of monuments. The specific nature of the activity of the social guardians of monuments lays behind the motivation, the heart of which is their interest in monuments and internal need to care of them. The social guardians of monuments take the actions targeted on preserving the monuments’ value and maintaining them in possibly best condition as well as propagating knowledge about them. The summary consists in evaluation of distinction between the protection and guardianship of monuments. This differentiation seems to be transparent and straightforward only at the very first moment. Thorough analysis reveals that the term of guardianship of monument covers numerous meanings and connotations, depending on the targeted entity. The author points out the issue of unequal allocation of obligations related to preservation of cultural heritage between the public authorities and monuments’ holders. Therefore the afterthought, whether maintaining of the differentiation between protection and guardianship of monuments is necessary, seems to be reasonable. At the same time, the role of the state in the area of its constitutional obligation to preserve the national heritage should be defined anew to impose more tasks on the public authorities.

Keywords

PL

zabytek; zabytek nieruchomy; opieka nad zabytkami; ochrona zabytków; dobra kultury; społeczny opiekun zabytków; samorząd terytorialny; własność zabytku; instytucje kultury wyspecjalizowane w opiece nad zabytkami

• Publisher: Narodowy Instytut Dziedzictwa
• Journal: Ochrona Zabytków
• Year: 2014
• Issue: 2
• Pages: 49-72

Dates

published

2014

Contributors

author

Brudnicki Jacek

• prawnik, historyk sztuki, aplikant adwokacki, starszy specjalista ds. prawnych w Dziale Strategii Zarządzania Dziedzictwem Narodowego Instytutu Dziedzictwa, członek Sekretariatu European Heritage Legal Forum, społeczny opiekun zabytków

References

• Antoniak P., Cherka M., Elżanowski F.M., Wąsowski K.A., Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Komentarz, Warszawa 2010.
• Bandarzewski K., Chmielnicki P., Dobosz P., Kisiel W., Kryczko P., Mączyński M., Płażek S., Komentarz do ustawy o samorządzie gminnym, Warszawa 2008.
• Błyskosz T., Fortuna-Marek A., Jagielska E., Liżewska I., Oszczanowska B., Welc-Jędrzejewska J., Gminny program opieki nad zabytkami. Poradnik metodyczny, „Kurier Konserwatorski” 2009, nr 3.
• Chlebowicz P., Sytuacja prawna właścicieli obiektów zabytkowych, „Ochrona Zabytków” 2004, nr 1/2.
• Dobosz P., Administracyjnoprawne instrumenty kształtowania ochrony zabytków, Kraków 1997.
• Drela M., Własność zabytków, Warszawa 2006.
• Florjanowicz P., Narodowy Instytut Dziedzictwa – nowy byt, kontynuacja czy powrót do korzeni?, [w:] Szmygin B. (red.), System ochrony zabytków w Polsce – analiza, diagnoza, propozycje, Lublin-Warszawa 2011.
• Gołębiowski K., Samorząd terytorialny wobec problemu ochrony zabytków, „Państwo i Prawo” 2000, nr 11.
• Jagielska-Burduk A., Koncepcja świadomego dysponenta zabytków w polskim prawie ochrony zabytków, [w:] Zeidler K. (red.), Prawo ochrony zabytków, Warszawa-Gdańsk 2014.
• Jagielska-Burduk A., Zabytek ruchomy, Warszawa 2011.
• Krzyżanowska M., Prawo własności zabytku nieruchomego, „Rejent” 2008, nr 1.
• Łazarkiewicz S., Sieroszewski W., Przepisy prawne dotyczące ochrony dóbr kultury oraz muzeów, „Biblioteka Muzealnictwa i Ochrony Zabytków”, Seria B, t. 20, Warszawa 1967.
• Merta T., Modernizacja a ochrona dziedzictwa materialnego, [w:] Kochanowski J., Kuruś M. (red.), Quo vadis Polonia? W drodze do demokratycznego państwa prawa. Polska 1989-2009, Warszawa 2010.
• Mikiciuk I., Gminna ewidencja zabytków w świetle zmian wprowadzonych Ustawą o zmianie ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz o zmianie niektórych innych ustaw, „Kurier Konserwatorski” 2010, nr 9.
• Ogrodzki P., Ośrodek Ochrony Zbiorów Publicznych 1988-2008. Dwadzieścia lat w służbie ochrony zabytków, [w:] Nowoczesne techniki w ochronie zabytków, Warszawa 2009.
• Pruszyński J., Dziedzictwo kultury Polski. Jego straty i ochrona prawna, t. 1 i 2, Kraków 2001.
• Pruszyński J., Ochrona zabytków w Polsce, Warszawa 1989.
• Remer J., Historyczne i teoretyczne zagadnienia muzealnictwa, [w:] Studia z muzealnictwa i konserwatorstwa, Warszawa 1976.
• Smoleń M., Kultura – strategiczny cel rozwoju miast, [w:] Purchla J. (red.), Florencja i Kraków wobec dziedzictwa, Kraków 2008.
• Smoleń M., Rola samorządów w realizacji zadań z obszaru kultury w Polsce, [w:] Purchla J., Vasaryova M. (red.), Modele mecenatu państwa wobec integracji europejskiej – doświadczenie Polski i Słowacji, Kraków 2008.
• Soldani A., Jankowski D., Zabytki. Ochrona i opieka. Praktyczny komentarz do nowej ustawy, Zielona Góra 2004.
• Szmygin, Konserwator samorządowy w systemie ochrony zabytków, [w:] Szmygin B. (red.), Rola samorządowych służb konserwatorskich w systemie ochrony zabytków w Polsce. I Ogólnopolskie Spotkanie Opiekunów Pomników Historii, Lublin-Warszawa 2011.
• Witwicki M.T., Kryteria oceny wartości zabytkowej obiektów architektury jako podstawa wpisu do rejestru zabytków, „Ochrona Zabytków” 2007, nr 1.
• Zalasińska K., Zeidler K., Problematyka wartościowania jako podstawy rozstrzygnięć wojewódzkiego konserwatora zabytków, [w:] Szmygin B. (red.), Wartościowanie w ochronie i konserwacji zabytków, Warszawa-Lublin 2012.
• Zalasińska K., Glosa do wyroku TK z dnia 8 października 2007 r., K 20/07, „GSP – Przegląd Orzecznictwa” 2008, nr 2, poz. 3.
• Zalasińska K., Interes indywidualny a interes publiczny – konflikt wartości w prawnej ochronie zabytków, „Ochrona Zabytków” 2008, nr 2.
• Zalasińska K., Muzea publiczne. Studium administracyjnoprawne, Warszawa 2013.
• Zalasińska K., Ochrona zabytków. Orzecznictwo z komentarzem, Warszawa 2010.
• Zalasińska K., Pojęcie zabytku nieruchomego w prawie polskim, [w:] Cherka M., Elżanowski F.M., Wąsowski K.A., Prawne aspekty procesu inwestycyjnego, Warszawa 2009.
• Zalasińska K., Prawna ochrona zabytków nieruchomych w Polsce, Warszawa 2010.
• Zeidler K. (red.), Leksykon prawa ochrony zabytków, Warszawa 2010.
• Zeidler K., Społeczni opiekunowie zabytków, „Spotkania z Zabytkami” 2006, nr 5.
• Zeidler K., O znaczeniu i roli teorii konserwatorskiej w procesie stosowania prawa, [w:] Szmygin B. (red.), Współczesne problemy teorii konserwatorskiej w Polsce, Warszawa-Lublin 2008.

Identifiers

ISSN

0029-8247