Językowe sposoby porządkowania świata. Uwagi na marginesie biłgorajskich relacji o kosmosie

• Authors: Bartmiński Jerzy

Title variants

EN

The linguistic ways of organizing the world. Digressions based on the accounts of the cosmos in the regional dialect of Biłgoraj

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł jest komentarzem do materiału zapisanego w 1984 roku podczas dwóch wypraw badawczych w okolice Biłgoraja, podjętych w zespole studentów i pracowników UMCS. Ów materiał ma postać jednolitych tematycznie tekstów o kosmosie, w których jednak widać kontrastowe konceptualizacje tych samych obiektów, pochodzące z rożnych epok i różnych kultur. Autor stara się odpowiedzieć na pytanie o możliwość przeprowadzenia rekonstrukcji „ludowej wizji świata i człowieka” na podstawie zróżnicowanych źródeł współczesnych i proponuje po pierwsze – rozróżnić dwa typy informatorów: jeden o świadomości naiwnej, drugi – refleksyjnej. Odpowiednio do tego rozróżnienia wskazano różne formuły metatekstowe (opertory tekstowe), które służą komentowaniu przekazów. W przypadku informatora refleksyjnego są to formuły prawdziwościowe (to jest faktycznie prawda, rzekomo itp.), przyporządkowane im formuły testymonialne („słyszałem, jak moja mama kiedyś opowiadali” itp.). Autor zestawia tez listę sosowanych w opowieściach potocznych czasowników illokucyjnych typu: twierdzo, pytają się, przepowiadają itp.

EN

The article is a commentary to the material collected in 1984 during two field trips to the area of Biłgoraj, made by a team of MCSU students and researchers. The said material is composed of thematically homogenous texts about the cosmos. Nevertheless, the said body of texts contains contrastive conceptualizations of the same objects, which come from different epochs and cultures. The author tries to answer the question whether it is possible to reconstruct the ‘folk view of the world and man’ on the basis of varied contemporary sources and suggests that – first of all – one has to distinguish between two types of informants, i.e. the naïve and the reflective one. Following this distinction, a number of metatextual formulae (text operators) used for the purpose of text commentary were identified. In the case of the reflective informant this was done by means of truth-value formulae (to jest faktycznie prawda, rzekomo, Eng.: this is actually true, allegedly, etc.), with corresponding testimonial formulae (słyszałem, jak moja mama kiedyś opowiadali, Eng.: I’ve heard once my mother telling a story about, etc.). The author also composes a list of common illocutionary verbs used in storytelling, such as: twerdzo [they claim], pytają się [they ask], przepowiadają [they predict], etc.

Keywords

PL

operatory tekstowe; formuły prawdziwościowe; formuły testymonialne; czasowniki illokucyjne

EN

text operators; truth-value formulae; testimonial formulae; illocutionary verbs

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
• Year: 1989
• Volume: 2
• Pages: 49–58

Contributors

author

Bartmiński Jerzy

References

• Bartmiński Jerzy, Derywacja stylu, [w:] Pojęcie derywacji w lingwistyce, red. Jerzy Bartmiński, Lublin 1981, s. 31-54.
• Eliade Mircea, Sacrum, mit, historia, przeł. Tatarkiewicz Anna, Warszawa 1974.
• Hajduk-Nijakowska Janina, Transformacje gatunkowe w prozie folklorystycznej, [w:] Literatura popularna, folklor, język, red. Nawrocki Witold, Waliński Michał, t. II, Katowice 1981, s. 45-46.
• Iwanow Wsiewołod Wiaczesławowicz, Toporow Władimir Nikołajewicz, Sławianskije jazykowyje modjelirujuszczije semioticzeskije sistiemy, Moskwa 1965.
• Moszyński Kazimierz, Kultura ludowa Słowian, t. I, cz. 2, Kultura duchowa, Kraków 1934, s. 15-71.
• Sulima Roch, Współczesne przekazy ustne, [w:] Literatura ludowa i literatura chłopska, red. Alina Aleksandrowicz, Lublin 1977, s. 114-117.
• Tomiccy Joanna i Ryszard, Drzewo życia. Ludowa wizja świata i człowieka, Warszawa 1975.
• Zumthor Paul, Właściwości tekstu oralnego, tłum. z franc. M. Abramowicz, „Literatura Ludowa” nr 1, 1986.