O etyce badań naukowych

• Authors: Włodzimierz Galewicz

Title variants

EN

On the research ethics

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Przez etykę badań naukowych należy rozumieć dział etyki normatywnej, w którym rozpatruje się etyczne aspekty czynności badawczych, wykonywanych w ramach nauki. Podstawowym zadaniem tej dyscypliny jest sformułowanie reguł, których z etycznego punktu widzenia powinni przestrzegać wykonawcy tych czynności. Najogólniejsze z tych reguł nazywam zasadami dobrej praktyki badawczej, dzieląc je na trzy główne grupy. Pierwszą z nich tworzą reguły naukowej rzetelności, która jednak zakłada nie tylko uczciwość (wykluczającą m.in. fabrykowanie danych, fałszowanie wyników badawczych i plagiat), lecz obejmuje również badawczą sumienność. W skład drugiej grupy wchodzą reguły lojalności wobec uczestników badań, do których zalicza się regułę świadomej zgody, regułę minimalizacji ryzyka i regułę sprawiedliwości w wyborze probantów. Trzecia grupa zasad dobrej praktyki badawczej zawiera reguły pożyteczności wyników badawczych, nakładające na naukowca odpowiedzialność nie tylko za bezpośrednie skutki i wyniki jego badań, lecz także za ich dalsze następstwa, związane z wykorzystaniem tych wyników w praktyce społecznej. Na koniec poruszam problem zakresu kompetencji tzw. komisji bioetycznych, oceniających projekty badań medycznych z udziałem ludzi, kładąc nacisk na to, że oceny tych komisji powinny uwzględniać wszystkie trzy wyróżnione grupy zasad dobrej praktyki badawczej, a nie tylko reguły lojalności wobec uczestników badań. Przez etykę badań naukowych należy rozumieć dział etyki normatywnej, w którym rozpatruje się etyczne aspekty czynności badawczych, wykonywanych w ramach nauki. Podstawowym zadaniem tej dyscypliny jest sformułowanie reguł, których z etycznego punktu widzenia powinni przestrzegać wykonawcy tych czynności. Najogólniejsze z tych reguł nazywam zasadami dobrej praktyki badawczej, dzieląc je na trzy główne grupy. Pierwszą z nich tworzą reguły naukowej rzetelności, która jednak zakłada nie tylko uczciwość (wykluczającą m.in. fabrication, falsification and plagiarism), lecz obejmuje również badawczą sumienność. W skład drugiej grupy wchodzą reguły lojalności wobec uczestników badań, do których zalicza się regułę świadomej zgody [informed consent], regułę minimalizacji ryzyka i regułę sprawiedliwości w wyborze probantów. Trzecia grupa zasad dobrej praktyki badawczej zawiera reguły pożyteczności wyników badawczych, nakładające na naukowca odpowiedzialność nie tylko za bezpośrednie skutki i wyniki jego badań, lecz także za ich dalsze następstwa, związane z wykorzystaniem tych wyników w praktyce społecznej. Na koniec poruszam problem zakresu kompetencji tzw. komisji bioetycznych, oceniających projekty badań medycznych z udziałem ludzi, kładąc nacisk na to, że oceny tych komisji powinny uwzględniać wszystkie trzy wyróżnione grupy zasad dobrej praktyki badawczej, a nie tylko reguły lojalności wobec uczestników badań.

EN

Research ethics may be understood as the part of normative ethics that considers the ethical aspects of research activity. The basic task of this discipline is the formulation of ethics rules. The most general rules of this sort are principles of good research practice, which can be divided into three groups. The first are rules of research uprightness, which include not only honesty (excluding such practices as the fabrication of data, the falsification of results, and plagiarism), but also conscientiousness. The second group consists of rules of loyalty toward the research participants, and includes conscious consent, the minimalization of risk, and fairness in the choice of human subjects. The third group contains the rules of research result utility, which impose upon the scientist responsibility not only for the immediate effects and results of his research, but also their further consequences, connected with the social use of these results. Finally, I consider the problem of the area of competence of so-called bioethical commissions that evaluate medical research projects which use human subjects and emphasize that these commissions ought to take into account all of the three groups of principles of good research practice, not only the rules of loyalty toward the research participants.

• Publisher: Instytut Filozofii - Uniwersytet Jagielloński
• Journal: Diametros
• Year: 2009
• Issue: 19
• Pages: 48-57

Contributors

author

Włodzimierz Galewicz

References

• Belmont Report [1979] – The Belmont Report, Ethical Principles and Guidelines for the Protection of Human Subjects of Research. The National Commission for the Pro-tection of Human Subjects of Biomedical and Behavioral Research, April 18, 1979; http://www.hhs.gov/ohrp/humansubjects/guidance/belmont.htm
• Dobre obyczaje w nauce [1994] – Dobre obyczaje w nauce. Zbiór zasad i wytycznych wyda-ny przez Komitet Etyki w Nauce przy Prezydium Polskiej Akademii Nauk, War-szawa 1994; http://www.umed.lodz.pl/pl/doc/bio/dobre_obyczaje.doc
• Nelkin [1994] – D. Nelkin, Forbidden Research: Limits to Inquiry in the Social Sciences, w: E. Erwin, S. Gendin, L. Kleinman (red.), Ethical Issues in Scientific Research. An Anthology, Garland Publishing, New York & London 1994.
• Schachman [1993] – H.K. Schachman, What is misconduct in science?, „Science” 261 (1993): 148-9; przedr. w: D. Elliot, J.E. Stern (red.), Research Ethics. A Reader, University Press of New England, 1997.
• Whitbeck [1998] – C. Whitbeck, Research Ethics, w: Encyclopedia of Applied Ethics, t. 3, red. R. Chadwick, Academic Press, San Diego 1998.
• Zielonka [2002-05] – T.M. Zielonka, Na marginesie Kodeksu Etyki Lekarskiej, „Gazeta Lekar-ska” 2002-05; http://www.nil.org.pl/xml/nil/gazeta/numery/n2002/n200205/n20020515.

Identifiers

DOI

10.13153/diam.19.2009.330