Praktyczne wskazania dla życia osobistego i społecznego w wybranych tekstach literatury religijnej XVII – poł. XVIII wieku

• Authors: Łukarsk Beata

Title variants

EN

Practical Guidance on Personal and Social Life in Selected Texts of Religious Literature of the 17th and Mid 18th Century

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Tekst jest omówieniem wybranych przekazów źródłowych powstałych u schyłku epoki staropolskiej, to jest od siedemnastego do połowy osiemnastego stulecia. Przywoływane druki należą do tego działu ówczesnej twórczości, który ująć można we wspólnej nazwie piśmiennictwa religijnego. Jest to spuścizna kulturowa licznie reprezentowana zarówno w ilości tytułów, jak i formalnej ich różnorodności. Wśród odnotowanych edycji nie ma jednak traktatów naukowych. W rodzimym planie wydawniczym u schyłku doby staropolskiej spotykamy ich zresztą niewiele. Większość analizowanych zapisów stanowi natomiast literatura o charakterystycznym odziaływaniu duszpasterskim, mianowicie: ascetyka, moralistyka, literatura kaznodziejska. Wpisany w strukturę przekazu większości owych utworów szeroki adres wydawniczy i możliwie najbardziej powszechne ich przeznaczenie determinują zarówno kształt literacki wypowiedzi, jak i sposób komunikowania się z odbiorcami. Poza tym przeważająca część cytowanych w szczegółowych rozważaniach historycznych zapisów nosi wyraźne znamiona formalnego i językowego uproszczenia. Ich cechą charakterystyczną jest wyraźnie perswazyjnie ukierunkowanie. W konsekwencji autorzy ujawniają w sferze czytelnych zamierzeń twórczych obecność programowo potraktowanej tendencji dydaktycznego oddziaływania. Wpisana w historyczny przekaz uniwersalność pouczeń etycznych i moralnych umożliwia ich odczytywanie poza granicami reprezentowanej wspólnoty wyznaniowej. Sytuuje je także poza obecnym w nich horyzontem czasowym. Ich uniwersalizm budują refleksje oparte na wspólnocie powszechnie przyjętego i akceptowanego humanizmu. Pouczenia te definiują takie wartości, jak: prawda, pokora, szczerość. Podejmują istotne dla pojedynczego człowieka i dla całego społeczeństwa zagadnienia: relacji do drugiej osoby, poczucia własnej godności, prawidłowej samooceny, współczującej relacji do innych, objawiającej się w chęci niesienia praktycznej pomocy. Wskazania zawierają także zaakcentowany kontekst religijny, opisując warunki przekonującego świadectwa wyznawanej wiary. W części omawiającej problemy natury społecznej znalazły się teksty odnoszące się do problematyki wartości pracy, sprawiedliwego i uczciwego wynagradzania. W ostatnim rozdziale pouczenia staropolskich pisarzy religijnych odnoszą się do wybranych problemów życia małżeńskiego i rodzinnego.

EN

The text is an attempt to describe selected source materials produced at the end of the Old Polish period, that is from the 17th and mid 18th century. However, among original records there are no treatises of a scientific nature. The list of historical publications described as religious literature includes all titles. The publications attracted a wide circle of readers and in particular determined their universal purpose as both literary forms and as ways of communicating with readers. Most of them exhibit clear formal and linguistic simplifications. Moreover, the widespread educational dimension is a characteristic feature of the Polish Baroque literature under discussion. When it becomes part of a historical tradition, the universality of ethical and moral advice enables us to read the recommendations of church writers of the time in a wider perspective than that of the represented religious community (universal values based on a commonly accepted foundation of humanity, independent of a religious affiliation and time perspective). The advice of Polish Baroque writers emphasizes such values as truth, humility and honesty. They raise issues of importance to both the individual and to society, such as relationships with other people, the sense of one’s own dignity, appropriate self-esteem, and a compassionate attitude to others manifested by a desire to help them. They also provide some recommendations in the religious context, describing the conditions of a convincing proof of one’s practised faith. In the section discussing issues of a social nature, texts referring to questions of the value of work and the matter of fair and honest remuneration are considered. In the last section the advice of Old Polish religious writers on selected problems of marriage and family life is discussed.

Keywords

PL

barok; historia duchowości; historia literatury; literatura staropolska; literatura kościelna; literatura ascetyczna

EN

Baroque; history of spirituality; history of literature; Old Polish literature; ecclesiastical literature; ascetic literature

• Publisher: Gdańskie Seminarium Duchowne, Kuria Metropolitalna Gdańska
• Journal: Studia Gdańskie
• Year: 2015
• Issue: 36
• Pages: 205-218

Contributors

author

Łukarsk Beata

• Akademia im. Jana Długosza Częstochowa

References

• Bielicki, S., Niedziele kaznodziejskie to jest Kazania na niedziele, Częstochowa 1712.
• Birkowski, F., Kazania na niedziele i święta doroczne […], Kraków 1620.
• Chojnicka, K., Nauczanie społeczne Kościoła od Leona XIII do Piusa XII, Kraków 1993.
• Choynacki, A., Głos Boski do serc ludzkich albo kazanie podczas wielkiego jubileuszu […], Kraków 1752.
• Dzielowski, F., Gościniec postny do nieba życiem Syna Bożego i jego świętych kochanków utorowany, Kraków 1677.
• Filipowicz, J., Kazanie na święta całego roku […], Poznań 1737.
• Gałązka W., Oblicza polskiej duchowości, Warszawa 2013.
• Gelarowski, B., Kazania na niedziele całego roku i święta Chrystusowe […], Poznań 1737.
• Głos wołającego na puszczy Gotujcie drogę Panu […] albo raczej rekollekcyje na trzy dni […], Kraków 1727.
• Graciotti, S., Patriotyzm i wartości uniwersalne w literaturze polskiej, w: Tenże, Od Renesansu do Oświecenia, tł. W. Jekiel i in, t. 1,Warszawa 1991.
• Humanitas i christianitas w kulturze polskiej, red. M. Hanusiewicz-Lavallee, Warszawa 2009 Jan Paweł II, Encyklika „Laborem exercens”. Tekst i komentarz, Wrocław 1983.
• Jerzy z Turny Laskowski, Związek grzechowy rozwiązany […] kazaniami postnemi na niedzielnych dyscyplinach w kościele Błońskim […], Warszawa 1697.
• Kazańczuk, M., Egzempla z pism jezuickich z przeł. XVII i XVIII wieku w świetle doktryny Kościoła potrydenckiego, w: Literatura i instytucje w dawnej Polsce, red. H. Dziechcińska, Warszawa 1994.
• Kotarska, J., Topos „theatrum mundi” w poezji przełomu XVI i XVII wieku, w: Przełom wieków XVI i XVII w literaturze i kulturze polskiej, red. B. Otwinowska, J. Pelc, Wrocław 1984.
• Leopolita, G., Księgi czwiczenia chrześcijańskiego, bmw 1619.
• Liberiusz, J., Gospodarz nieba y ziemie Jezus Chrystus (…) w przednie tajemnic i dzieł swoich (…) na kazaniach wystawiony […], Kraków 1665.
• Liberiusz, J., Gospodyni nieba i ziemie Naświętsza Panna Maria […] dwudziestą kazań na hymn kościelny „O gloriosa Domina etc” po rożnych w Krakowie kościołach [sławiona], Kraków 1650.
• Liberiusz, J., Kazania na dzień ś. Jacka, patrona Korony Polskiej […], bmw 1645.
• Lurker, M., Słownik obrazów i symboli biblijnych, tłum. K. Romaniuk, Poznań 1989.
• Łosiowic, M., Pastwa Słowa Bożego na sławnych cudownym Bogarodzicy Panny obrazem Łąkach Bratyańskich zebrana a ku posiłkowi Chrystusowych owieczek i wygodzie pasterzów ich do druku podana […], Toruń 1706.
• Mikołaj z Mościsk, Akademia pobożności nie tylko zakonnym osobom do doskonałości potrzebne […] przedtym w Roku Pańskim 1628 wydane a teraz powtore […], Częstochowa 1722.
• Młodzianowski, T., Kazania i homilie na niedziele doroczne także święta uroczyste […],t. 1-4, Poznań 1681.
• Morawski, J., Duchowna theologia abo Kościoł Ducha Św. to jest człowiek doskonały z nauki Pisma św. i Ojców świętych opisany […], Poznań 1717.
• Osiecki, B., Prymicye pracy kaznodziejskiej Przebłogosławionej Maryi […] w Bazylikach rożnych Królewstwa Polskiego […], Częstochowa 1738.
• Rosołecki, Ł., Głos krwi Jezusowej konwinkującym do zawołanych cnót perswazyami wolny […], Warszawa 1731.
• Rubczyński, M., Głos Pana kruszącego cedry libańskie albo rekollekcyje osobom zakonnym służące […], Berdyczów 1768.
• Terpiłowski, W., Problematyka pracy w kościelnym nauczaniu posoborowym, Świdnica 2007.
• Tylkowski, W., Dziewięć do bojaźni Bożej pobudek, bmw 1693.
• Węgrzynowicz, A., Kazań niedzielnych księga wtora siedm kolumn domu pobożności, to jest o siedmiu cnotach chrześciańskich […], Częstochowa 1713.
• Wichowa, M. , Dignitas humana i humanitas christiana w poradniku medytacji Diega de Estella „O wzgardzie świata i próżności jego” w przekładzie Augustyna Kochańskiego, w: Piśmiennictwo zakonne w dobie staropolskiej, red. M. Kuran, K. Kaczor-Scheitler, M. Kurana, Łódź 2013.
• Witkowski, J., Obserwacyje święte czasu rocznego albo dni niektóre w roku honorowi Jezusa, Matki Naświętszej i świętych Pańskich poświęcone […], Poznań 1730.
• Wojtyła K., Osoba i czyn, Lublin 1993.
• Wolski, J., Dni Pańskie […] to jest Kazania na niedziele całego roku […], Częstochowa 1714. Wyszyński, S., Duch pracy ludzkiej, Warszawa 2000.