Intercyza zawarta między Janem Klemensem Branickim a Katarzyną Barbarą Radziwiłłówną jako przykład realizacji strategii rodzinnych magnaterii (1720 r.)

• Authors: Karol Łopatecki

Title variants

EN

Prenuptial Agreement between Jan Klemens Branicki and Katarzyna Barbara Radziwiłł as an Example of an Aristocratic Family Strategy (1720)

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W niniejszym artykule zanalizowano pod względem prawnym relacje majątkowe powstałe w wyniku małżeństwa Jana Klemensa Branickiego z Katarzyną Barbarą Radziwiłłówną. Ślub odbył się w Białej Podlaskiej 1 października 1720 roku i poprzedzony był umową przedślubną podpisaną 29 września 1720 roku. W świetle tego dokumentu Janowi Klemensowi Branickiemu zagwarantowano, że posag wyniesie 200 000 zł i zostanie wypłacony w dwóch ratach – w 1721 i 1722 roku. Dodatkowo przekazano wyprawę, czyli ruchomości i kosztowności o bardzo wysokiej wartości 200 000 zł. Prezentowane wydarzenia ukazują, że ekonomiczny sukces rodu magnackiego w znacznym stopniu polegał na umiejętnym skonstruowaniu intercyzy i wyegzekwowaniu jej postanowień. W analizowanym przypadku należy uznać, że przyszły hetman zyskał więcej niż Radziwiłłowie. Po pierwsze, wywalczył lepsze warunki dla Katarzyny Barbary, niż otrzymała Konstancja Radziwiłłówna, która w 1717 roku wyszła za mąż za Jana Fryderyka Sapiehę. Po drugie, dobrze zabezpieczył się na wypadek opóźnień w wypłacie posagu. Oprawę posagu zapewnił dopiero po otrzymaniu posagu, a umowa dożywocia została spisana po wypłaceniu pierwszej raty. Po trzecie, pomimo stosunkowo niskiego posagu, wartość łatwo sprzedawalnych kosztowności i gotówka wypłacona w ramach wyprawy (o łącznej kwocie 200 000 zł) znacznie przekraczała 100 000 zł. Ruchomości, które otrzymała Katarzyna Barbara Radziwiłłówna, stały się częścią wyposażenia stale rozbudowywanego białostockiego pałacu. Jeszcze po pół wieku użytkowania udało się w inwentarzach z lat 1772 i 1775 przyporządkować trzy obiekty (dwa łóżka i obraz), które znalazły się w wyprawie z 1720 roku.

EN

The article contains a legal analysis of the property relations resulting from the marriage of Jan Klemens Branicki to Katarzyna Barbara Radziwiłł. The wedding took place in Biała Podlaska on October 1st, 1720. By virtue of the document in question Jan Klemens Branicki was guaranteed that he would be given 200,000 zlotys and that sum would be paid in two instalments, in 1721 and in 1722. In addition, the dowry contained movables and valuables that were worth another 200,000 zlotys. The events here depicted reveal that the economic success of an aristocratic family to a large extent consisted in a skilful construction of the prenuptial agreement and later in enforcing its fulfilment. In the case analysed here it may be concluded that the future hetman obtained more than the Radziwiłłs. Firstly, he managed to gain better conditions for Katarzyna Barbara than Konstancja Radziwiłł got when she married Jan Fryderyk Sapieha in 1717. Secondly, he protected himself against delays in the payments of the dowry; the setting of the dowry was given after receiving the dowry itself, and the jointure agreement was concluded after the first instalment. Thirdly, in spite of a relatively low dowry, the value of the movables and cash paid within the dowry (200,000 zlotys) significantly exceeded 100,000 zlotys. The movables that Katarzyna Barbara Radziwiłł was given became part of the furnishings of the Białystok palace. Still fifty years later it was possible to find in the 1772 and 1775 registers three objects (two beds and a painting), which had been included in the 1720 dowry.

Keywords

PL

umowy przedmałżeńskie; posag; oprawa; wyprawa; inwentarze; dożywocie; polityka rodowa; magnateria; Jan Klemens Branicki

EN

prenuptial agreements; dowry; setting (supplement) of the dowry; trousseau; registers; jointure; family policy; aristocracy; Jan Klemens Branicki

• Publisher: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego
• Journal: Przeszłość Demograficzna Polski
• Year: 2016
• Volume: 38
• Issue: 3
• Pages: 31-54

Contributors

author

Karol Łopatecki

• Uniwersytet w Białymstoku, Wydział Historyczno-Socjologiczny

References

• Anusik, Zbigniew, Andrzej Stroynowski. „Radziwiłłowie w epoce saskiej. Zarys dziejów politycznych i majątkowych”. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica 33 (1989): 29–58.
• Bielecka, Janina. Kontrakty lwowskie w latach 1762–1775. Poznań: Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauki, 1948.
• Błachut, Adam Jan. Brat Mateusz Osiecki i jego dzieło: modelowy projekt nowego wystroju- wyposażenia kościołów reformackich prowincji wielkopolskiej w XVIII wieku. Warszawa: Neriton, 2003.
• Bondyra, Wiesław. „Testament Jana Tarły, wojewody sandomierskiego, z 1750 roku”. Res Historica 26 (2008): 141–153.
• Dąbkowski, Przemysław. Prawo prywatne polskie, t. 1. Lwów: Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego, 1910.
• Górzyński, Sławomir, Jolanta Grala, Włodzimierz Piwkowski, Violetta Urbaniak, Teresa Zielińska. Radziwiłłowie herbu Trąby. Warszawa: Wydawnictwo DiG, 1996.
• Karkucińska, Wanda. „Anna Katarzyna z Sanguszków Radziwiłłowa”. W: Polski słownik biograficzny, t. 30, 384–387. Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 1987.
• Kicińska, Urszula. „Umowa dożywocia jako przykład regulacji majątkowej małżonków w dawnej Polsce”. Rocznik Lubelskiego Towarzystwa Genealogicznego 5 (2013): 266–283.
• Konopczyński, Władysław. „Branicki Jan Klemens”. W: Polski słownik biograficzny, t. 2, 404–407. Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 1936.
• Kosińska, Urszula. „Rosja wobec sejmu jesiennego 1720 r.” Kwartalnik Historyczny 111 (2004), 1: 39–67.
• Kowecka, Elżbieta. Dwór „Najrządniejszego w Polszcze Magnata”. Warszawa: Instytut Historii Kultury Materialnej PAN, 1993.
• Kuchta, Joanna. „Instytucja małżeństwa w świetle intercyz przedślubnych w okresie staropolskim”. Annales Academiae Paedagogocae Cracoviensis. Studia Historia 6 (2007): 65 75.
• Kuchta, Joanna. „Spór o dożywocie po Liborym Kordyszu jako przyczynek do badań nad dziejami małżeństw w XVII–XVIII wieku”. Annales Academiae Paedagogocae Cracoviensis. Studia Historia 6 (2007): 163–170.
• Kulesza-Woroniecka, Iwona. Rozwody w rodzinach magnackich w Polsce XVI–XVIII wieku. Poznań–Wrocław: Wydawnictwo Historyczne, 2002.
• Lesiak, Anna. „Kobiety z rodu Radziwiłłów w świetle inwentarzy i testamentów (XVI– XVIII w.)”. W: Administracja i życie codzienne w dobrach Radziwiłłów XVI–XVIII wieku, red. Urszula Augustyniak, 113–194. Warszawa: Wydawnictwo DiG, 2009.
• Liedke, Marzena. Rodzina magnacka w Wielkim Księstwie Litewskim w XVI–XVIII wieku. Studium demograficzno-społeczne. Białystok: Instytut Badań nad Dziedzictwem Kulturowym Europy, 2016.
• Liedke, Marzena. „Uwagi o wieku uprawniającym do zawarcia małżeństwa w Wielkim Księstwie Litewskim w XVI–XVIII wieku”. Przeszłość Demograficzna Polski 32 (2013): 7–24.
• Lubczyński, Mariusz. „Zawieranie małżeństw przez szlachtę w świetle intercyz przedślubnych w krakowskich księgach grodzkich w latach 1680–1730”. W: Wesela, chrzciny i pogrzeby w XVI–XVIII wieku. Kultura życia i śmierci, red. Henryk Suchojad, 137–155. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Semper, 2001.
• Łopatecki, Karol. „O instytucji dożywocia na przykładzie małżeństwa Jana Klemensa i Izabeli Branickich”. Krakowskie Studia z Historii Państwa i Prawa 9 (2016), 1: 39–66.
• Nieciecki, Jan. „Pomnik na serca matki i syna”. Białostocczyzna 24 (1991): 8–13.
• Nieciecki, Jan. „Testament Jana Klemensa Branickiego”. W: Studia i materiały do dziejów miasta Białegostoku, red. Henryk Majecki, 7–27. Białystok: Białostockie Towarzystwo Naukowe, 2001.
• Oleńska, Anna. Jan Klemens Branicki „Sarmata Nowoczesny”. Kreowanie wizerunku poprzez sztukę. Warszawa: Instytut Sztuki PAN i Liber Pro Arte, 2011.
• Penkała, Anna. „Szlacheckie kontrakty małżeńskie jako źródła do badań biograficznych i majątkowych na przykładzie intercyzy przedślubnej Antoniny Rzewuskiej i Piotra Miączyńskiego”. Rocznik Lubelskiego Towarzystwa Genealogicznego 6 (2014): 153–169.
• Pielas, Jacek. „Zabezpieczenie praw majątkowych Annie Stanisławskiej w intercyzie przedślubnej z 1669 roku”. Almanach Historyczny 2 (2000): 209–217.
• Pietrzak, Jarosław. „Pomiędzy idealizmem a pragmatyzmem – postać Katarzyny z Sobieskich Radziwiłłowej w kręgu rodzinnej pamięci”. Słupskie Studia Historyczne 18 (2012): 85–100.
• Płaza, Stanisław. Historia prawa w Polsce na tle porównawczym, cz. 1: X–XVIII w. Kraków: Księgarnia Akademicka, 1997.
• Popiołek, Bożena. „Magdalena z Tarłów Lubomirska (zm. 1728), wojewodzina krakowska. Próba biografii”. Krakowskie Studia Małopolskie 18 (2013): 434–453.
• Popiołek, Bożena. Kobiecy świat w czasach Augusta II: studia nad mentalnością kobiet z kręgów szlacheckich. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, 2003.
• Probert, Rebecca. Marriage Law and Practice in the Long Eighteenth Century: A Reassessment. Cambridge, New York, Madrid, Cape Town, Singapore, São Paulo, Delhi: Cambridge University Press, 2009.
• Rachuba, Andrzej, „Karol Stanisław Radziwiłł”. W: Polski słownik biograficzny, t. 30, 240–247. Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 1987.
• Rachuba, Andrzej. „Sapieha Kazimierz Jan Paweł”. W: Polski słownik biograficzny, t. 35, 37–48. Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 1994.
• Reychman, Jan. Orient w kulturze polskiego oświecenia. Wrocław: Ossolineum, 1964.
• Sajkowski, Alojzy. Staropolska miłość: z dawnych listów i pamiętników. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1981.
• Siegel, Stanisław. Kontrakty lwowskie w latach 1717–1724. Lwów: Instytut Popierania Polskiej Twórczości Naukowej, 1935.
• Sulej, Katarzyna. „Mariaże magnackie w XVI–XVIII wieku na podstawie intercyz przedślubnych”. W: Społeczeństwo Staropolskie. Seria nowa, t. 3, red. Andrzej Karpiński, 63–96. Warszawa: Wydawnictwo DiG, 2011.
• Sztachelska-Kokoczka, Alina. Magnackie dobra Jana Klemensa Branickiego. Białystok: Wydawnictwo Prymat, 2006.
• Szymańska, Izabela, Aneta Średzińska. Pałac Branickich. Historia i wnętrza. Białystok: Wydawnictwo Buk, 2011.
• Trumbach, Randolph. The Rise of the Egalitarian Family: Aristocratic Kinship and Domestic Relations in Eighteenth-Century England. New York, San Francisco, London: Academic Press, 1978.
• Uruszczak, Wacław. Historia państwa i prawa polskiego, t. 1: (966–1795). Warszawa: Wolter Kluwer Polska, 2013.
• Urwanowicz, Jerzy. „Stefan Branicki – szkic do portretu (z kłopotami z urzędem wojewody podlaskiego w tle)”. W: O prawie i jego dziejach księgi dwie, ks. I, red. Marian Mikołajczyk, 413–418. Białystok–Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2010.
• Urwanowicz, Jerzy. „Z królem. Wpływ regalizmu Branickich Gryfitów na karierę rodu w XV–XVIII wieku”. W: Wobec króla i Rzeczypospolitej. Magnateria w XVI–XVIII wieku, red. Ewa Dubas-Urwanowicz, Jerzy Urwanowicz, 455–478. Kraków: Avalon, 2012.
• Wąsowicz, Michał. Kontrakty lwowskie w latach 1676–1686. Lwów: Instytut Popierania Polskiej Twórczości Naukowej, 1935.
• Zielińska, Teresa. „Kosztowności jako składnik wyposażenia kobiet w XVII i XVIII w.” W: Miasto – region – społeczeństwo. Studia ofiarowane Profesorowi Andrzejowi Wyrobiszowi w sześćdziesiątą rocznicę Jego urodzin, red. Ewa Dubas-Urwanowicz, Jerzy Urwanowicz, 295–303. Białystok: Dział Wydawnictw Filii Uniwersytetu Warszawskiego w Białymstoku, 1992.
• Zielińska, Teresa. „Rozważania nad kwestią wyposażenia szlachcianek w Wielkim Księstwie Litewskim w XVIII stuleciu”. Kwartalnik Historyczny 96 (1989), 1–2: 93–109. Intercyza zawarta między Janem Klemensem Branickim a Katarzyną Barbarą Radziwiłłówną jako przykład realizacji strategii rodzinnych magnaterii (1720 r.)

Identifiers

DOI

10.18276/pdp.2016.3.38-02