Dziedzictwo kultury olęderskiej na Mazowszu

• Authors: Jerzy Szałygin

Title variants

EN

Heritage of olęderska culture in Mazovia

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Kolonizacja holenderska zalewowych terenów nadrzecznych, zwana potocznie olęderską, pojawiła się na terenach polskich na początku XVI wieku. Napływ osadników spowodowany był z jednej strony prześladowaniami religijnymi i licznymi pogromami na tle religijnym członków sekt Nowochrzczeńców i Mennonitów, powstałych w dobie reformacji religijnej, z drugiej strony względami praktycznymi: koloniści reprezentowali wysoki poziom gospodarki i kultury osadniczej, przez co byli osadnikami wysoce pożądanymi. Dzięki wielowiekowemu doświadczeniu w walce z zalewem wody wyniesionemu z ojczyzny, potrafili oni drogą zakładania całego systemu rowów, tam i grobli, nawet całkiem nieużyteczne połacie, z pozoru nie nadające się do prowadzenia działalności gospodarczej, doprowadzić do stanu kwitnącej kultury. Gospodarka ich cechowała się znacznie większą wydajnością, nowoczesnością, lepszą organizacją pracy, niż gospodarka chłopów pańszczyźnianych. Mieli wiele zalet: potrafili gospodarować na terenach okresowo zalewanych przez rzeki, płacili właścicielom gruntu czynsz pieniężny, uważani byli za ludzi pracowitych i spokojnych. Prawo holenderskie, na którym lokowano wsie, było ze względu na kilkuletnie ulgi w płaceniu podatków oraz czynszową (pieniężną) formę rozliczania się z właścicielem gruntów za ich dzierżawę i wykorzystanie na tyle atrakcyjne, że osadzano na nim nie tylko Holendrów, ale również Niemców i Polaków. Na obszarze Mazowsza koloniści zasiedlili 193 wsie, przekształcając i adaptując na swoje potrzeby tradycyjny mazowiecki krajobraz, a zwłaszcza terenu położone wzdłuż koryta Wisły. Pozostałości ich kultury materialnej do chwili obecnej stanowią niewątpliwy fenomen i przykład udanej wzajemnej współpracy człowieka i natury w kształtowaniu oblicza terenów zalewowych.

EN

The Dutch immigration and settlement in riverside floodlands, commonly called olęder settlement, appeared in the Polish territories in the beginning of the 16th century. The immigration of settlers was, on the one hand, caused by religious persecutions and numerous massacres of members of the religious sects of Anababtists and Mennonites which were established in the times of the religious Reformation, and on the other, by practical considerations, as the settlers represented a high level of settlement economy and culture, which was why they were highly desired newcomers. Thanks to centuries long experience in fighting of floods in their own country, they knew how to convert areas seemingly useless for economy into economically thriving lands by way of building of a whole system of ditches, dams and causeways. Their economy was characteristic of a considerably better efficiency, modernity, better organization of work than the economy of serfs. They had a lot of virtues: they knew how to run farms in floodlands, they paid a pecuniary rent to the landlord and were considered to be hardworking and peaceful. The Dutch law, based on which the villages were established, was attractive because it provided for several-years long tax-relieves and a pecuniary rent paid to the landlord for the lease and use of land. Therefore, not only the Dutch but also Germans and Poles were settled under that law. In the area of Mazovia, the immigrants settled in 193 villages and transformed and adapted to their needs the traditional Mazovian landscape, especially the areas situated along the Vistula river channel. The remnants of their material culture still constitute an amazing phenomenon and an example of a successful co-operation of man and nature in shaping of the image of floodlands.

Keywords

PL

dziedzictwo kulturowe; ochrona zabytków; województwo mazowieckie

EN

archeology; heritage protection; Mazowieckie Voivodship

• Publisher: Mazowieckie Biuro Planowania Regionalnego w Warszawie
• Journal: MAZOWSZE Studia Regionalne
• Year: 2011
• Issue: 7
• Pages: 125-137

Dates

published

2011-10

Contributors

author

Jerzy Szałygin

• Narodowy Instytut Dziedzictwa

References

• Baranowski I.T., 1915, Wsie holenderskie na ziemiach polskich, “Przegląd Historyczny” t. 19, s. 65-82.
• Górak J., 1971, Holenderskie domy nad Bugiem, „Polska Sztuka Ludowa” nr 1, s. 29-39.
• Inglot S., 1945, Kolonizacja wewnętrzna a napływ Niemców do Polski od XVI do XVIII w., Kraków.
• Kloeppel O., 1965, Die bauerliche Haus-, Hof- und Siedlungslanlage im Weischel-Nogat-Delta, Danzig.
• Marchlewski W., 1986, Mennonici w Polsce (o powstaniu społeczności menonitów Wymyśla Nowego), „Etnografia Polska”, t. 30, z. 2, s. 129-147.
• Marchlewski W., 1988, Przyczynek do dziejów osadnictwa olęderskiego w środkowym biegu Wisły w XIX-XX w., (do 1945 r.), „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” t. 34, nr 3, s. 501-514.
• Mężyński K., 1961/1962, O mennonitach w Polsce, „Rocznik Gdański” nr 20/21, s. 185-255.
• Ratzlaff E.L., 1971, Im Weichselbogen. Mennonitensiedlungen in Zentralpolen, Winnipeg.
• Rusiński W., 1939, Osady tzw. "olędrów" w dawnym woj. poznańskim, Poznań.
• Schumacher B., 1903, Niederlandische Ansiedlungen im Herzogtum Prussen, Leipzig.
• Szczepański B., 1973, Osadnictwo olęderskie w dobrach szlacheckich pow. konińskiego w XVIII w., „Rocznik Wielkopolski” t. 1, s. 43-61.
• Szper F., 1913, Nederlandische Nederzettingen in Westpruisen gedurende den Poolschen Tijd, Enkhuizen.